مقدمه
اختلال استرس پس از سانحه نوعی اختلال روان‌شناختی است که در افرادی که یک واقعه آسیب‌زا مانند یک فاجعه طبیعی، یک حادثه جدی، یک عمل تروریستی، جنگ یا تجاوز جنسی را تجربه کرده‌اند یا به مرگ، خشونت جنسی یا آسیب جدی تهدید شده‌اند رخ می‌دهد. این اختلال در گذشته با نام‌های بسیاری شناخته شده، مانند «شوک وخیم» در طول سال‌های جنگ جهانی اول و «فرسودگی جنگ» پس از جنگ جهانی دوم (گراس و همکاران، 2022). اما اختلال استرس پس از سانحه فقط در مبارزه یا جنگ اتفاق نمی‌افتد. اختلال استرس پس از سانحه می‌تواند در همه افراد، از هر قومیت، ملیت یا فرهنگ و در هر سنی رخ دهد. این اختلال هرساله تقریباً 3/5 درصد از بزرگسالان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و از هر 11 نفر یک نفر در طول زندگی خود تشخیص اختلال استرس پس از سانحه دریافت می‌کند (رسولی و خدابنده، 1400). زنان دوبرابر مردان مبتلا می‌شوند. گروه‌های اقلیت، مهاجران و کودکان نیز به‌طور نامتناسبی بیشتر تحت تأثیر قرار می‌گیرند و میزان بالاتری از عود علائم را تجربه می‌کنند (پیترسون و همکاران، 2021). افراد مبتلا به اختلال استرس پس از حادثه دارای افکار و احساسات شدید و ناراحت‌کننده مربوط به تجربه خود هستند که مدت‌ها پس از واقعه آسیب‌زا ادامه می‌یابد. آن‌ها ممکن است این رویداد را از طریق فلش‌بک یا کابوس دوباره تجربه کنند. آن‌ها ممکن است احساس غم، ترس یا خشم کنند. همچنین ممکن است احساس جدا شدن یا گسستن از افراد دیگر را پیدا کنند. افراد مبتلا ممکن است از موقعیت‌ها یا افرادی که واقعه آسیب‌زا را به آن‌ها یادآوری می‌کنند اجتناب نمایند و ممکن است واکنش‌های منفی شدیدی نسبت به محرک‌های معمولی مانند صدای بلند یا لمس تصادفی داشته باشند (ماندگار، 1400). علائم اختلال استرس پس از سانحه ممکن است در عرض یک ماه از یک واقعه آسیب‌زا شروع شود، اما گاهی اوقات علائم ممکن است تا سال‌ها پس از آن بروز نکند. این علائم باعث ایجاد مشکلات قابل‌توجهی در موقعیت‌های اجتماعی یا شغلی و روابط می‌شود. آن‌ها همچنین می‌توانند توانایی شما را برای انجام کارهای عادی روزمره مختل کنند. علائم اختلال استرس پس از حادثه به‌طورکلی به چهار نوع تقسیم می‌شوند: خاطرات سرزده، اجتناب، تغییرات منفی در تفکر، نوسان خلق‌وخو و تغییر در واکنش‌های جسمی و عاطفی. علائم ممکن است در طول زمان یا در افراد مختلف متفاوت باشد (میرزایی و همکاران، 1400). شایع‌ترین سن ابتلا به این اختلال اوایل بزرگسالی است. مردان و زنان از نظر نوع آسیب‌پذیری این نوع اختلال با هم تفاوت دارند. میزان شیوع آن در زنان 10 تا 12 درصد بیشتر از مردان است و در مردان بیشتر مربوط به وقایع جنگی و در زنان مربوط به تهاجم و تجاوز جنسی است. اختلال استرس پس از سانحه ناشی از جنگ یکی از مهم‌ترین اختلالاتی است که می‌تواند روی فرد، رابطه خانوادگی و اجتماعی وی تأثیر داشته باشد (ماهونی و همکاران، 2022). دسترسی به حمایت‌های اجتماعی نیز ممکن است بر پیدایش، شدت و مدت اختلال استرس پس از حادثه اثر بگذارد. تلاش‌های زیادی برای ارزیابی انواع درمان‌های روان‌شناختی صورت گرفته است. جلسات فوری گروهی برای تقویت آمادگی فرد و ایجاد تسلط بر موقعیت‌های استرس‌زا طراحی شده است که به بیماران کمک می‌کند تا از چگونگی درگیرشدن در رفتارهایی که باعث حفظ یا تشدید استرس می‌شوند، آگاهی یابند و با استفاده از تکنیک‌های خاص به کنترل فشارهای روانی و پیشگیری از آن توفیق یابند (صادق‌فر،1400).
جلسات فوری گروهی در سه مرحله انجام می‌شود: مرحله مفهوم‌سازی، مرحله کسب و تثبیت مهارت‌ها و مرحله به‌کارگیری مهارت‌ها و پیگیری. این مراحل براساس ویژگی‌های استرس‌ها و همچنین توانایی سازگاری و منابع حمایتی مراجعان، به‌صورت متفاوتی انجام می‌شود. در مرحله مفهوم‌سازی، تمرکز اصلی بر ایجاد رابطه حسنه با مراجع و فهم بهتر ماهیت استرس است. در مرحله کسب و تثبیت مهارت‌ها، ابتدا مراجع مهارت‌های مقابله‌ای را یاد می‌گیرد و سپس در واقعیت تمرین می‌کند. در مرحله آخر تمرین رفتاری و ذهنی، مدل‌سازی، ایفای نقش و مواجهه درجه‌بندی‌شده در واقعیت صورت می‌گیرد (هنر و همکاران، 2022).
استان فارس یکی از پرحادثه‌ترین استان‌ها در رخداد تصادفات رانندگی است که بالاترین نرخ مرگ‌ومیر ناشی از ترافیک جاده‌ای را در سطح ایران دارد. گزارش‌های دقیق از پلیس راهور ناجا و مرکز کنترل راه‌های استان فارس برای 500 حادثه رانندگی در سال‌های 1397-1400 استخراج شده است (نوروزی و همکاران، 1401). این عوامل باعث شد اختلال استرس پس از حادثه در این استان در سال 1401 موردبررسی قرار گیرد. بایستی به استرس پس از حادثه در این استان پرداخته شود؛ چرا که عدم بررسی و توجه به این اختلال در استان فارس نه‌تنها باعث تشدید آسیب‌های روحی و روانی نیروهای امدادی (هلال‌احمر، اورژانس و آتش‌نشانی) خواهد شد، بلکه عوامل و رخدادهای ایجادکننده اختلال استرس پس از حادثه را در استان فارس افزایش خواهد داد. تحقیق پیش رو در تلاش است تا درک معنایی و تفسیر نیروهای امدادی (هلال‌احمر، اورژانس و آتش‌نشانی) را در خصوص کیفیت جلسات فوری گروهی به‌منظور کمک به آنان برای کنترل استرس پس از حادثه، موردمطالعه قرار داده و شرایط و بسترهای (علّی، مداخله‌گر، زمینه‌ای، فرایندی و پیامدی) مؤثر بر آن را شناسایی و کشف کند.

اهداف تحقیق
- تفسیر و توجیه شرایط و بسترهای (علی، مداخله‌گر، زمینه‌ای و فرایندی) مؤثر بر اختلال استرس پس از حادثه توسط نیروهای امدادی (هلال‌احمر، اورژانس و آتش‌نشانی) در استان فارس
- بررسی درک معنایی و تفسیر نیروهای امدادی (هلال‌احمر، اورژانس و آتش‌نشانی) از کیفیت جلسات فوری گروهی کاهش استرس پس از حادثه و چگونگی برخورد آن‌ها با استرس پس از حادثه
- بررسی پیامدهای اختلال استرس پس از حادثه در نیروهای امدادی (هلال‌احمر، اورژانس و آتش‌نشانی) و چگونگی شکل‌گیری این پیامدها

ادبیات تحقیق 
علمدار باغینی و همکاران (1398) تحقیقی با عنوان اثربخشی فن رهاسازی هیجانی در کاهش اضطراب بیماران دچار اختلال استرس پس از سانحه انجام دادند. نتایج تحقیق نشان داد در گروه آزمایشی اضطراب حالت و اضطراب صفت کاهش یافته و این تأثیر در مرحله پیگیری پایدار مانده است.
دوستی و همکاران (1400) تحقیقی با عنوان مقایسه اثربخشی مدل بومی‌شده پذیرش و تعهد درمانی متمرکز بر شفقت با مدل غیربومی این درمان بر علائم اختلال استرس پس از سانحه در زنان انجام دادند. یافته‌ها نشان داد میانگین تغییرات در سه خرده‌مقیاس مشکل در ارتباط بین‌فردی، مشکل در مهار عاطفی و افسردگی در گروه تحت مداخله با مدل بومی بیشتر از مدل غیربومی است (0/05>P). در خرده‌مقیاس خاطرات رخنه‌کننده، چنین تفاوتی در گروه‌های آزمایش مشاهده نشد. همچنین هر دو گروه آزمایش، تغییرات معنی‌داری برای همه متغیرها نشان دادند که در گروه کنترل مشاهده نشد.
رنجبر و همکاران (1400) تحقیقی با عنوان ارتباط ترس از خواب با اضطراب مرگ در جانبازان مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه جنگی انجام دادند. نتایج نشان داد میزان ترس از خواب 27/14±52/47 و میزان اضطراب مرگ 56/2±69/9 است. آزمون ضریب همبستگی اسپیرمن ارتباط معنی‌داری را نشان داد؛ طوری که با افزایش ترس از خواب میزان اضطراب مرگ افزایش پیدا می‌کرد. 
گل محمدی هفشجانی، (1398) تحقیقی با عنوان بررسی میزان شیوع اختلال استرس پس از سانحه و رابطه علائم این اختلال با بُعد روانی کیفیت زندگی در همسران قربانیان (متوفی) حادثه انفجار لوله گاز سرخس مشهد انجام دادند. نتایج تحقیق نشان داد فراوانی اختلال استرس پس از سانحه در همسران قربانیان متوفی حادثه انفجار لوله گاز سرخس مشهد 7/16 و رابطه علائم این اختلال با بعد روانی کیفیت زندگی معنی‌دار است.
کلتی و همکاران (2023) در ارزیابی استرس شغلی، مروری بر سه حوزه اصلی خطر استرس (فردی، بین‌فردی و سازمانی) ارائه دادند. نتایج این تحقیق نشان داد شناخت زودهنگام استرس بالقوه و مداخله مؤثر و مدیریت استرس برای ارتقای سلامت جسمی و روانی در سازمان‌های پزشکی قانونی ضروری است. مسئولیت افزایش رفاه شاغلین در تمام سطوح سازمان ازجمله سیاست داخلی، مدیریت ارشد، سرپرستان و افراد است. یک رویکرد گسترده سازمانی متمرکز به مدیریت استرس، به شاغلین این امکان را می‌دهد که در طول حرفه خود به‌طور مؤثر عمل کنند.
یافته‌های تحقیق لی و همکاران (2023) در بررسی اختلال استرس پس از سانحه و رویدادهای تروماتیک در چین نشان داد اختلال استرس پس از سانحه یکی از شدیدترین عواقب تروماست. این مقاله ابتدا اطلاعات اپیدمیولوژیک مفصلی را درمورد اختلال استرس پس از سانحه، راستی‌آزمایی تحریک الکتریکی فراجمجمه‌ای و بیماری‌های همراه مرتبط در بررسی سلامت روان مبتنی بر جامعه ملی در چین نشان داد. در میان افرادی که در معرض آزمایش قرار گرفتند، ازهم‌گسیختگی روابط صمیمانه (جداشده/بیوه/طلاق) و وابستگی به الکل شایع‌ترین بیماری همراه در میان شرکت‌کنندگان مرد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه بود، اما اختلال افسردگی اساسی برای همتایان زن بیشتربود. مطالعه ما می‌تواند مرجع قابل‌اعتمادی برای شناسایی و مداخله در آینده برای افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه باشد.
برتولازی و همکاران (2022) تحقیقی به‌منظور بررسی شیوع اختلال استرس پس از سانحه و کیفیت خواب در قربانیان آتش‌سوزی و کارگران امداد و نجات در جنوب برزیل انجام دادند. با توجه به اینکه نشان داده شده است اختلال عملکرد در طول روز به‌شدت با اختلال استرس پس از سانحه مرتبط است، مسائل مربوط به خواب باید در ارزیابی افرادی که در معرض حوادث آسیب‌زا هستند، چه قربانیان و چه امدادگران، مورد توجه قرار گیرد. عواملی مانند نوبت کاری و جنسیت زن نیز به‌ویژه از عوامل مرتبط در قربانیان بودند.
کیروگا و همکاران (2022) در یک گزارش موردی، اختلال استرس پس از سانحه به‌دنبال غرق شدن غیرکشنده در یک امدادگر حرفه‌ای، بدون عوارض عصبی دیگر را بررسی کردند. نتایج تحقیق نشان داد محققین دانشگاهی باید هنگام پرداختن به عواقب رویدادهای غرق‌شدگی غیرکشنده، علائم روان‌پزشکی را نیز لحاظ کنند. برای این منظور، تحقیقات بیشتری برای شناسایی و توصیف بروز و شیوع عوارض روان‌پزشکی در این جمعیت موردنیاز است. به همین ترتیب، ارزیابی‌های پزشکی و مراقبت‌های طولانی‌مدت باید شامل یک جزء روان‌پزشکی پس از غرق‌شدن غیرکشنده باشد.

چارچوب مفهومی 
نظریه‌های مختلفی جهت تبیین و سبب‌شناسی اختلال استرس پس از حادثه ارائه شده است. نظریه‌های زیستی از لحاظ متغیرهای فیزیولوژیکی مربوط به اختلال استرس پس از حادثه، هم از مطالعات پیش‌بالینی بر روی مدل‌های حیوانی و هم از اندازه‌گیری متغیرهای زیستی در جمعیت‌های بالینی مختلف افراد دچار این اختلال به دست آمده است. در مقابل، نظریه‌پردازان شناختی به این موضوع پرداخته‌اند که چگونه عقاید افراد درمورد رویداد آسیب‌زا بر نحوه مقابله آن‌ها با این رویداد تأثیر می‌گذارند. ازجمله افکاری که تأثیر زیان‌بخش دارند و درنهایت می‌توانند به اختلال استرس پس از حادثه منجر شوند، سرزنش کردن بیش از حد خود به‌خاطر اتفاقاتی که از کنترل فرد خارج هستند و همین‌طور احساس گناه درمورد پیامد این اتفاقات است. تلاش‌های ناموفق فرد برای کاهش استرسی که بعد از رویداد آسیب‌زا تجربه شده است نیز خطر ابتلا به اختلال استرس پس از حادثه را افزایش می‌دهد (رفیعی‌پور و همکاران، 1398). به‌عبارت‌دیگر، انگیزه اصلی در مدل‌های شناختی اختلالات هیجانی و ازجمله اختلالات اضطرابی، این است که آنچه مسئول ایجاد حالت‌های اضطرابی است، خود رویدادها نیستند، بلکه انتظار و تفسیر افراد از آن رویدادهاست. در اضطراب، تفسیر یا دریافت شناختی مهم، به خطر فیزیکی یا روانی ـ اجتماعی ارتباط می‌یابند و افراد مرتباً خطر متعلق به موقعیتی خاص را بیش از آنچه واقعاً وجود دارد حس می‌کنند. اهلرز و کلارک (2000) معتقدند بیماران مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه، نتایج را به صورتی پردازش می‌کنند که به ایجاد ترس مداوم و شدید در آن‌ها منجر می‌شود. اما تفاوت‌های فردی موجود در ارزیابی از سانحه و نتایج آن و همچنین تفاوت‌های فردی در ماهیت خاطره برای سانحه و ارتباط آن با دیگر خاطرات، باعث افزایش فراوانی رخداد اختلال استرس پس از سانحه می‌شود (اعظمی و همکاران، 1397). 
براساس رویکردهای رفتاری سنتی، فرض می‌شود که فرد مبتلا به اختلال استرس پس از حادثه، نوعی ترس شرطی را نسبت به محرک‌هایی که در لحظه آسیب وجود داشته‌اند، فرا می‌گیرد. به‌خاطر این تداعی آموخته‌شده، فرد هر وقت که این محرک‌ها یا محرک‌های مشابه وجود دارند، حتی در غیاب تجربه آسیب‌رسان دچار اضطراب می‌شود. گریختن از رویداد آسیب‌زا، حداقل در عالم خیال، برای این فرد تقویت‌کننده می‌شود و این تقویت ازآن پس، واکنش کناره‌گیری را که در قربانیان این اختلال دیده می‌شود، نیرومند می‌سازد (گل محمدی هفشجانی، 1398).
در نظریه‌های روانکاوی این فرضیه مطرح است که آسیب باعث فعال شدن مجدد تعارضی روانی می‌شود که تا پیش از آن آرام بوده و نمودی نداشته است، اما فی‌الواقع هنوز حل نشده بود. احیای آسیب دوران کودکی به واپس‌روی و به‌کارگیری مکانیزم‌های دفاعی واپس‌زنی، انکار و ابطال منجر می‌شود. فروید نشانه‌های این اختلال را بیانگر غرق شدن دفاع‌های خود می‌دانست که از تجربیات شدید و تهدیدکننده اضطراب غیرقابل‌کنترل سرچشمه می‌گیرد. خود تجربیات می‌توانند به‌اندازه کافی برای ایجاد این واکنش آسیب‌زا باشند، یا اینکه می‌توانند خاطرات دردناک تعارض‌های ناهوشیار را که قبلاً حل نشده‌اند، راه‌اندازی کنند و درنتیجه ناتوانی در سرکوب کردن این خاطرات موجب لبریز شدن این اضطراب می‌شود (پارویی و همکاران، 1397). در نظریه‌های اجتماعی ـ فرهنگی، عوامل اجتماعی و فرهنگی مانند تحصیلات، میزان درآمد و جایگاه اجتماعی، قطعات دیگری را برای معمای اختلال استرس پس از حادثه تأمین می‌کنند. در این نظریات بر این نکته تأکید می‌شود که به‌طورکلی افرادی که در بسترهای اجتماعی ـ فرهنگی خاصی زندگی می‌کنند به احتمال بیشتری دچار اختلال استرس پس از حادثه می‌شوند. زندگی کردن در محله‌های شهری پر از جرم احتمال قرار گرفتن در معرض رویدادهای آسیب‌زا را افزایش می‌دهد و دریافت خدمات را برای افراد مخصوصاً برای زنان کم‌درآمد دشوار می‌سازد. زندگی در محله‌های فقیرنشین در کشورهای درحال‌توسعه که خدمات حمایتی و سلامت روانی در صورت وقوع ناملایمات ناکافی است، می‌تواند پاسخ‌های روانی تعداد زیادی از افراد را تشدید کند (مظفری‌زاده و همکاران، 1397).

روش 
پژوهش حاضر به روش کیفی انجام شده است. در پژوهش‌های کیفی، پژوهشگر از طریق روش‌ها و رویه‌های تفسیر، از نظر مشارکت‌کنندگان و در بستر نهادی و اجتماعی خاص آن‌ها به درک پدیده‌ها نائل می‌شود. در پژوهش‌های کیفی داده‌ها نه به‌صورت عدد و رقم، بلکه به‌شکل واژگان و جملات هستند. رویکرد نظریه‌پردازی زمینه‌بنیان نوعی روش کیفی است که هدف آن شناخت و درک تجارب افراد از رویدادها و وقایع در بستری خاص است. 
با توجه به ترکیب روش‌های پژوهش کیفی، در پژوهش حاضر از رویکرد زمینه‌بنیان استفاده شده است. نظریه‌پردازی زمینه‌بنیان، روشی است که هدف آن شناخت و درک تجارب افراد از رویدادها و وقایع در بستری خاص است. در نظریه‌پردازی زمینه‌بنیان، الگوی گردآوری داده‌ها متفاوت است و فعالیت‌های گردآوری و تحلیل داده‌ها به‌طور هم‌زمان انجام می‌شود. در این خصوص، مصاحبه روش مناسبی برای گردآوری داده‌ها در نظریه‌پردازی زمینه‌بنیان است (مشایخی و همکاران، 1392). 
برای جمع‌آوری داده‌ها و نظرات نیروهای امدادی (هلال‌احمر، اورژانس و آتش‌نشانی) از مصاحبه استفاده ‌شد. در این پژوهش نمونه‌گیری زنجیره‌ای یا گلوله‌برفی مورداستفاده قرار گرفت؛ به این ترتیب که پس از شناسایی چندین مورد از نیروهای امدادی که حداقل 6 جلسه یا بیشتر در جلسات فوری گروهی کاهش استرس و اختلال استرس پس از سانحه شرکت داشتند در زمینه تحقیق از آن‌ها خواسته شد تا افراد جدیدی در این زمینه به ما معرفی کنند. مشارکت‌کنندگان در تحقیق را 26 نفر از نیروهای امدادی (هلال‌احمر، اورژانس و آتش‌نشانی) تشکیل می‌دادند که در مأموریت‌های خود به افراد آسیب‌دیده در سوانح (مرگ، تصادف، سوانح طبیعی وغیره) در استان فارس در سال 1401 یاری رسانده بودند و شاهد صحنه‌های دلخراش بودند و لااقل 5 سال سابقه کاری در استان فارس داشتند. مصاحبه‌ها با تکنیک مصاحبه آزاد و عمیق و نیمه‌ساختارمند انجام شد. زمان انجام مصاحبه بین 60 تا 100 دقیقه بود و رضایت مشارکت‌کنندگان در خصوص پاسخ به سؤالات، شرط اصلی گفت‌وگو بود. جریان پژوهش به‌نحوی پیش رفت تا پژوهشگران در مصاحبه با افراد به اشباع نظری دست یابند. درنهایت، داده‌ها با استفاده از مقایسه‌های ثابت و کدگذاری نظری (کدگذاری باز، محوری و گزینشی) مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. 
در تحقیق حاضر از دو تکنیک به‌منظور سنجش اعتبار و پایایی استفاده شد: 

کنترل یا اعتباریابی از سوی مشارکت‌کنندگان تحقیق
 در این روش از افراد مشارکت‌کننده خواسته شد تا یافته‌های کلی را بررسی و قضاوت کرده و درمورد درستی آن نظر دهند. همچنین محقق برای بررسی صحت و سقم اطلاعات به‌دست‌آمده، مجدداً پس از پایان تحقیق به میدان رفت تا مجدداً اطلاعات به‌دست‌آمده را با افراد (دچار اختلال استرس پس از حادثه) در میان گذارد. بعد از ارائه نتایج پژوهش، بیشتر افراد با نتایج تحقیق موافق بودند. 

استفاده از تکنیک ممیزی
در این زمینه، چند متخصص بر مراحل مختلف کدگذاری، مفهوم‌سازی و استخراج مقولات نظارت داشتند. از طرف دیگر، در این تحقیق تلاش شد تا با توصیف کامل زمینه، پیش‌فرض‌ها و شرایط پژوهش و ارائه جزئیات کامل درمورد نکات اساسی آن، قابلیت انتقال افزایش یابد تا برای کسانی که می‌خواهند یافته‌های تحقیق را به زمینه متفاوتی انتقال دهند، این امکان به وجود آید و پژوهشگران دیگر بتوانند درمورد معقول بودن این انتقال قضاوت کنند.
با توجه به این نکته که کدگذاری مهم‌ترین روش و ابزار تجزیه‌وتحلیل داده‌ها در نظریه زمینه‌ای است، در پژوهش، فرایند کدگذاری با استفاده از روش کدگذاری باز در وهله اول آغاز شد. این مرحله که اولین قدم از تجزیه‌وتحلیل نظری به سمت اکتشاف مقولات و ویژگی‌های آن‌هاست، با درنظرگرفتن واحد کدگذاری جمله به جمله انجام شد که طی آن توصیفی از داده‌ها به دست آمد. با ظاهر شدن مفاهیم حاصل از کدگذاری خط‌به‌خط داده‌های پژوهش، نوبت به کدگذاری محوری رسید که با استفاده از آن مفاهیم به‌دست‌آمده در جریان کدگذاری باز، به زیرمقوله‌های مربوط به داده‌ها پیوند داده شد و سپس زیرمقولات به مقولات عمده مرتبط شدند. در ادامه، فرایند کدگذاری محوری مقولات کلی به‌دست‌آمده در جریان کدگذاری باز در قالب چارچوب مدل پارادایمی تنظیم شد که در این مدل به شرایط، زمینه‌ها، استراتژی‌ها و پیامدهای اختلال استرس پس از حادثه در نیروهای امدادی (هلال‌احمر، اورژانس و آتش‌نشانی) استان فارس پرداخته شد. درنهایت، در مرحله کدگذاری انتخابی، مقوله هسته انتخاب شد و با استفاده از تکنیک داستان‌پردازی به‌طور منظم با سایر مقوله‌ها پیوند داده شد (شرح خط داستان در جمع‌بندی و نتیجه‌گیری). در این قسمت تمامی مقولات پیرامون یک مقوله هسته یکپارچه شدند و مقولاتی که نیاز به تشریح بیشتری داشتند با در نظر گرفتن نقش آن مقوله در خط داستان با جزئیات بیشتری شرح داده شدند.

یافته‌ها
باتوجه‌به ماهیت روش کیفی تحقیق و درنظرگرفتن این نکته که کدگذاری مهم‌ترین روش و ابزار تجزیه‌وتحلیل داده‌ها در نظریه زمینه‌ای است، در پژوهش فرایند کدگذاری با استفاده از روش کدگذاری باز در وهله اول آغاز می‌شود. این مرحله که اولین قدم از تجزیه‌وتحلیل نظری به سمت اکتشاف مقولات و ویژگی‌های آنان است با استفاده از درنظرگرفتن واحد کدگذاری جمله‌به‌جمله انجام شده است که طی آن به توصیفی از داده‌ها دسترسی پیدا شده است. با ظاهرشدن مفاهیم حاصل از کدگذاری خط‌به‌خط داده‌های پژوهش، نوبت به کدگذاری محوری می‌رسد که با استفاده از آن مفاهیم به‌دست‌آمده در جریان کدگذاری باز به زیرمقوله‌های مربوط به داده‌ها پیوند داده شدند و در ادامه زیرمقولات به مقولات عمده مرتبط شدند. در ادامه فرایند کدگذاری محوری مقولات کلی به‌دست‌آمده در جریان کدگذاری باز در قالب چارچوب مدل پارادایمی تنظیم شدند که این مدل به  شرایط، زمینه‌ها، استراتژی‌ها و پیامدهای جلسات فوری گروهی برای نیروهای امدادی (پرسنل اورژانس، هلال‌احمر و آتش‌نشانی) در استان فارس به‌منظور کمک به آنان برای کنترل استرس پس از حادثه می‌پردازد.
درنهایت در مرحله کدگذاری انتخابی، مقوله هسته انتخاب شد و با استفاده از تکنیک داستان‌پردازی به‌طور منظم با سایر مقوله‌ها پیوند داده شد (شرح خط داستان در جمع‌بندی و نتیجه‌گیری) در این قسمت تمامی مقولات پیرامون یک مقوله هسته یکپارچه شدند و مقولاتی که نیاز به تشریح بیشتری داشتند با درنظرگرفتن نقش آن مقوله در خط داستان با جزئیات بیشتری شرح داده شدند. با انجام کدگذاری باز در حین جمع‌آوری داده‌ها 18 مقوله عمده به دست آمدند. با انجام کدگذاری محوری زیرمقوله‌ها به یکدیگر و همچنین به مقوله‌های عمده ربط یافتند و نوع مقوله‌ها از حیث علِّی، فرایندی و پیامدی مشخص شدند. مشخصات شرکت‌کنندگان در پژوهش در جدول شماره 1 ارائه شده است.



شرایط علّی یا سبب‌ساز
شرایط سبب‌ساز معمولاً آن دسته از رویدادها و وقایع هستند که بر پدیده‌ها اثر می‌گذارند. در پژوهش حاضر شرایط سبب‌ساز عواملی هستند که بر کیفیت (مطلوبیت/عدم مطلوبیت) جلسات فوری گروهی برای نیروهای امدادی (پرسنل اورژانس، هلال‌احمر و آتش‌نشانی) در استان فارس به‌منظور کمک به آنان برای کنترل استرس پس از حادثه، مؤثرند. مقولات و زیرمقولات عمده به‌دست‌آمده از جریان پژوهش که مربوط به شرایط سبب‌ساز هستند در جدول شماره 2 ارائه شده‌اند.


یکی از عوامل علّی یا سبب‌ساز که بر کیفیت (مطلوبیت/عدم مطلوبیت) جلسات فوری گروهی برای نیروهای امدادی (پرسنل اورژانس، هلال‌احمر و آتش‌نشانی) در استان فارس، مؤثر است، مسئولیت‌پذیری اجتماعی ـ سازمانی است. انسان‌ها برای اینکه بتوانند با یکدیگر ارتباط مؤثری برقرار کنند، باید وجه اشتراک داشته باشند. از سوی دیگر، رفتار سازمانی یکی از وجوه اشتراک بین کارمندان مختلف سازمان است و افراد با یاد گرفتن این رفتار می‌توانند با سایر همکارانشان ارتباط صمیمانه‌ای برقرار کنند.
در سازمان‌ها افرادی فعالیت می‌کنند که در خانواده‌هایی با فرهنگ‌های گوناگون رشد می‌کنند و تجربه زیسته متفاوتی دارند؛ به همین دلیل احتمال اینکه دو نفر رفتار یکسان داشته باشند، تقریباً صفر است. رفتار سازمانی به افراد کمک می‌کند علی‌رغم تفاوت‌های فرهنگی و فکری، در کنار یکدیگر کار کنند، با هم تعامل داشته باشند و تجربه همکاری قدرتمندی خلق کنند.
مشارکت‌کننده شماره 6 اظهار می‌دارد: «عمدتاً در کارهای گروهی روحیه افراد به‌واسطه در کنار هم بودن و اتکا به یکدیگر برای حل مشکلات، بالاتر است.» مشارکت‌کننده شماره 20 می‌گوید: «هرچه افراد جمع‌گراتر باشند، در برقراری ارتباطات اجتماعی موفق‌تر خواهند بود، ولی افرادی که فرهنگ فردگرایی دارند و روحیه مشارکتی ندارند بیشتر دچار شوک فرهنگی می‌شوند.» 
رفتار سازمانی در پژوهش حاضر با زیرمقولاتی ازجمله: توجه به حقوق و دستمزد، امنیت شغلی و شایسته‌سالاری نیز مشخص شده است. از نظر مشارکت‌کنندگان در پژوهش، مسائل مالی و مشکلات اقتصادی می‌تواند نقش مهمی در مثبت یا منفی بودن جلسات داشته باشد. از نظر مشارکت‌کننده شماره 11: «درآمد مالی تأثیر انکارناپذیری در کنترل استرس و دغدغه زندگی افراد داشته است؛ بنابراین بحث مسائل اقتصادی ازجمله مسکن، رفاه و غیره باعث افزایش کارایی و احساس رضایت فردی کارکنان می‌شود که بالطبع جهت کنترل استرس خالی از اثر نیست.» همچنین مشارکت‌کننده شماره 24 می‌گوید: «مشکلات مالی می‌تواند به عزت نفس شما آسیب برساند. حتی احساس عدم اعتمادبه‌نفس در شما را ایجاد کرده و شما را سرشار از ناامیدی کند. وقتی استرس مالی طاقت‌فرسا می‌شود، بر روی ذهن، جسم و زندگی اجتماعی فشار سنگینی ایجاد می‌کند.»
پنداشت‌های روانی‌ـ‌شخصیتی نیز یکی دیگر از عوامل سبب‌ساز و مؤثر بر کیفیت جلسات است که با دو زیرمقوله مثبت‌اندیشی و مهارت‌های ارتباطی ـ کلامی مشخص می‌شود. مشارکت‌کننده شماره 6 می‌گوید: «استرس در محیط کار که همیشه در حالت انتظار هستیم. شغل ما به‌عنوان منبع درآمد ما و موضوعی که بیشترین وقت ما را در طول روز به خود اختصاص می‌دهد باعث ایجاد استرس می‌شود و همچنین زمانی که در استراحت هستیم اضطراب مأموریت جهت حوادث سنگین و فراخوان داریم.» مشارکت‌کنندگان شماره 8 و 10 به مواردی ازجمله: «فشارهای عصبی در برخی از شیفت‌های اجباری و تعطیلات» و «استرس در حالت انتظار و گوش‌به‌زنگ تلفن بودن جهت عملیات‌های امدادی» اشاره دارند.

شرایط زمینه‌ای
شرایط زمینه‌ای مجموعه خاصی از شرایط هستند که در یک زمان و مکان خاص جمع می‌آیند تا مجموعه اوضاع و احوال یا مسائلی را به وجود آورند که اشخاص با عمل/تعامل‌های خود به آن‌ها پاسخ می‌دهند. مجموعه‌ای از عوامل در قالب شرایط زمینه‌ای بر نظام معنایی نیروهای امدادی (اورژانس، آتش‌نشانی و هلال‌احمر) درمورد کیفیت (مطلوبیت/عدم مطلوبیت) جلسات فوری گروهی برای نیروهای امدادی (پرسنل اورژانس، هلال‌احمر و آتش‌نشانی) به‌منظور کمک به آنان برای کنترل استرس پس از حادثه مؤثر هستند.
یکی از زمینه‌های مؤثر بر کیفیت (مطلوبیت/عدم مطلوبیت) جلسات فوری گروهی برای نیروهای امدادی، اجرای نامنظم جلسات است. مشارکت‌کننده شماره 1 می‌گوید: «در اجرای برنامه‌های جلسات در سازمان‌های امدادی (اورژانس، هلال‌احمر و آتش‌نشانی) بی‌نظمی وجود دارد. به‌عنوان‌مثال ما در اورژانس چنین جلساتی را تجربه نکرده‌ایم.» مشارکت‌کننده شماره 13 به «عدم اجرای برنامه در برخی واحدهای آتش‌نشانی» اشاره دارد. از سوی دیگر، مشارکت‌کننده شماره 10 اذعان می‌دارد: «زمان اجرای جلسات مناسب نیست. از نظر ایشان ما فرصت کمی برای ریکاوری داریم و حجم مأموریت‌ها زیاد است.» مشارکت‌کننده شماره 14 به «محدودیت‌های زمانی برای شرکت در جلسات» اشاره دارد و مشارکت‌کننده شماره 19 از «بی‌انگیزگی برای شرکت در جلسات» سخن می‌گوید. مهارت‌های ارتباطی مدیر یا همان روانشناس جلسات یکی دیگر از زمینه‌های مورد اشاره مشارکت‌کنندگان در تحقیق است. مشارکت‌کننده شماره 9 «مهارت‌های ارتباطی و کلامی روانشناس»، مشارکت‌کننده شماره 11 «تسلط روانشناس بر مطالب ارائه‌شده» و مشارکت‌کننده شماره 21 «تسلط بر اصول روانشناسی» را در این زمینه دارای اهمیت می‌دانند.
گروه دیگری از مشارکت‌کنندگان (شماره‌های 11، 18، 19، 21، 22 و 25) به نقش رسانه‌های جمعی و تأثیری که می‌توانند از طریق «شبکه‌های آنلاین»، «رسانه‌های جمعی» و «منابع نوشتاری» بر نیروهای امدادی داشته باشند اشاره دارند. دیگر موارد مطروحه در جدول شماره 3 گزارش شده است.



شرایط مداخله‌گر
شرایط مداخله‌گر به شرایطی اشاره دارد که تعاملات را تسهیل یا محدود می‌کند و از سوی دیگر می‌تواند شرایط سبب‌ساز را تخفیف یا تغییر دهد. 
یادآوری خاطرات تلخ حادثه یکی از مهم‌ترین عوامل زمینه‌ای است که از نظر مشارکت‌کنندگان بر کیفیت جلسات تأثیرگذار است. مشارکت‌کننده شماره 7 از عروس و دامادی (صحبت می‌کند) که «کارت عروسی را خودشان تحویل اقوام داده بودند، در مسیر برگشت تصادف و هر دو فوت کردند.» مشارکت‌کننده شماره 3 به حادثه چاه یا فضای معلق کوهستان اشاره می‌کند: «در این حادثه‌ها معمولاً با تلفات جانی مواجهیم که با یک حادثه دلخراشی مواجه شدیم که در چاه افتاده و خاک روی سرش آوار شده و در چاه حبس شده بود. خانواده و فرزندان با تمام توان و دست خالی با وسایل ابتدایی تلاش می‌کردند که پدرشان زنده است و نجاتش بدهند.» مشارکت‌کننده شماره 17 از «فوتی و اعضای جداشده از بدن و تأثیر روانی طولانی‌مدت آن بر روح و روان» صحبت می‌کند و مشارکت‌کننده شماره 25 می‌گوید: «بارها دچار استرس‌های ناشی از کار شده‌ام، ازجمله استرس دیر رساندن مصدومان به بیمارستان به‌علت ترافیک یا شرایط بد جوی.» 
مفاهیم و مقوله‌های فرعی و اصلی مربوط شرایط مداخله‌گر در جدول شماره 4 آورده شده است.



راهبردها (عمل/تعامل‌ها)
راهبردها یا عمل/تعامل‌ها، کنش‌های با منظور عمدی هستند که برای حل یک مسئله صورت می‌گیرند و با صورت گرفتن آن‌ها پدیده شکل می‌گیرد. شایان ذکر است که راهبردها به آنچه فرد در درون خود می‌گوید و می‌کند نیز اطلاق می‌شود. یکی از مهم‌ترین راهبردها یا عمل/تعامل‌ها در ارتباط با کیفیت (مطلوبیت/عدم مطلوبیت) جلسات فوری گروهی برای نیروهای امدادی (پرسنل اورژانس، هلال‌احمر و آتش‌نشانی) به‌منظور کمک به آنان برای کنترل استرس پس از حادثه، راهبرد آسودگی ذهنی است که با زیرمقولاتی ازجمله «ورزش و سرگرمی»، «مشاوره» و «تماس با دوستان و اعضای خانواده» مشخص می‌شود.
مشارکت‌کننده شماره 14 با راهبرد «ورزش کردن»، مشارکت‌کننده شماره 9 با «پیاده‌روی» و دیگر مشارکت‌کنندگان با راهبردهایی ازجمله «استخر/باشگاه بدن‌سازی/کوهنوردی/هم‌بازی شدن با فرزندان/پیاده‌روی با خانواده» توانسته‌اند از شدت استرس پس از حادثه برای خود بکاهند. گروه دیگری از مشارکت‌کنندگان به نقش مهم و مثبت جلسات فوری گروهی اشاره دارند. مشارکت‌کننده شماره 18 «صحبت و مشاوره با روانشناس» و مشارکت‌کننده شماره 11 «شرکت در جلسات گروهی» را مؤثر دانسته‌اند و دیگر مشارکت‌کنندگان به مواردی ازجمله «مطالعه کتاب انگیزشی روانشناسی، گروه‌درمانی، درد دل با دوستان و نزدیکان و غیره» اشاره دارند. گروه دیگری از مشارکت‌کنندگان راهبرد مذهبی ـ اعتقادی را تأثیرگذار دانستند. مشارکت‌کننده شماره 9 با «توسل به دعا»، مشارکت‌کننده شماره 17 با «نماز و نیایش»، مشارکت‌کننده شماره 10 با «تلاوت قرآن» و دیگر مشارکت‌کنندگان با «صحبت با روحانیون» توانسته‌اند از شدت استرس پس از حادثه برای خود بکاهند.
مفاهیم و مقوله‌های فرعی و اصلی مربوط راهبردها در جدول شماره 5 آمده است.



پیامدها
هرجا انجام یا عدم انجام عمل/تعامل معینی در پاسخ به امر یا مسئله‌ای یا به‌منظور اداره یا حفظ موقعیتی از سوی فرد یا افرادی انتخاب شود، پیامدهای پدیده به وجود می‌آیند. پیامدها در پژوهش به دو دسته تقسیم شدند: یکی پیامدهای حاصل از حضور نیروهای امدادی در حوادث و دیگری پیامدهای حاصل از حضور این افراد در جلسات فوری گروهی (آسیب‌شناسی جلسات). جدول شماره 6 پیامدهای حاصل از حضور نیروهای امدادی در حادثه را نشان می‌دهد.


مشارکت‌کننده شماره 14 در خصوص پیامدهای مخرب حضور در حادثه به مواردی اشاره دارد. وی می‌گوید: «دیدن تصویر افرادی که در تصادف‌های وحشتناک لا‌به‌لای آهن‌پاره‌ها گیر کرده‌اند و فرصتی برای زنده‌ماندن ندارند، کابوس هر شبم شده است.» مشارکت‌کننده شماره 17 می‌گوید: «آدم‌هایی که فاصله‌ای تا مرگ ندارند و هر لحظه به این فکر می‌کنند که پرونده زندگی‌شان همین الان است که بسته شود، برای من هولناک است.» وی در ادامه صحبت‌های خود می‌گوید: «من این تصاویر را ندیده بودم و شاید در موقعیت مشابه قرار نگرفته بودم. من فقط گاهی تعریف‌هایی از آن شنیده بودم؛ ولی الان می‌دانیم که تا نزدیکی‌های مرگ رفتن چه اتفاق تلخی است.»
از سوی دیگر، راهبردها یا عمل/تعامل جلسات فوری گروهی برای نیروهای امدادی (پرسنل اورژانس، هلال‌احمر و آتش‌نشانی) در شهر شیراز به‌منظور کمک به آنان برای کنترل استرس پس از حادثه در شرایط موجود به پیامدهایی منجر شده است که می‌توان براساس آن‌ها به آسیب‌شناسی جلسات برگزارشده دست یافت. آسیب‌شناسی در لغت به‌معنای زخم، ضرب، صدمه، عیب‌ونقص، تعب، رنج و غیره آمده است و در اصطلاح و به‌معنای عام عبارت است از: شناخت دردها، کاستی‌ها، مصیبت‌ها و آفت‌های فکری، جنسی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و غیره که روح و روان و محیط زندگی فرد را فرا گرفته است و نیز راه یافتن به ریشه‌ها و عوامل متنوع آن. آسیب‌شناسی سازمان کمک می‌کند تا شرایط فعلی سازمان‌ها با آنچه از نظر آن‌ها مطلوب قلمداد می‌شود، مقایسه شود و با شناخت درست از موقعیت سازمان، به سمت رسیدن به اهداف برنامه‌ریزی‌شده گام برداشته شود. از مشارکت‌کنندگان در پژوهش در خصوص نقاط قوت و ضعف برنامه‌های اجراشده سؤال پرسیده شد. تفسیر مشارکت‌کنندگان در خصوص نقاط قوت و ضعف برنامه‌ها در جدول شماره 7 ارائه شده است. 


مشارکت‌کننده شماره 11 می‌گوید: «مقرر شده که پس از سوانح بزرگ مانند زلزله‌ها که فوتی دارد و تأثیرات روحی و روانی برای نیروها ایجاد می‌کند یا شدت حادثه بالاست، نیروهای امدادی دخیل در عملیات برای تخلیه فشارهای روانی و کاهش استرس در جلساتی با حضور روان‌پزشک حضور پیدا کنند.» ازجمله نقاط قوت جلسات از نظر مشارکت‌کننده‌های شماره 9، 4، 6، 17، 18، 14، 21، 22 و 13 این است که جلسات در صورتی که به‌موقع و توسط کارشناسان مجرب و حرفه‌ای برگزار شود باعث عمل‌محور شدن، دقیق شدن پرسنل و توجه به جزئیات و علاقه‌مند شدن به کار تیمی خواهد شد. جلسات گروهی به‌صورت موردی و منظم می‌بایست حضوری و به‌صورت رسمی، خارج از سازمان و در یک محیط قابل‌اعتماد تشکیل شوند و اظهارات فرد به‌صورت محرمانه در پرونده فرد ثبت شود تا نتیجه بهتری حاصل شود. همچنین «حمایت‌های روانی درمانی» و «رفتاردرمانی» نقش مؤثری خواهد داشت.

مقوله مرکزی 
مقوله هسته یا مرکزی را می‌توان به‌عنوان مضمون اصلی در پژوهش معرفی کرد. در تحقیق حاضر بر مبنای فرایند تحقیق و داده‌های حاصله و همچنین مقولات اکتشافی در مرحله موسوم به کدگذاری گزینشی، «کنترل مؤثر بازآفرینی ذهنی حادثه» به‌عنوان مقوله هسته که توان تحلیل فرایند درک و تفسیر پرسنل از کیفیت (مطلوبیت/عدم مطلوبیت) جلسات فوری گروهی برای نیروهای امدادی (پرسنل اورژانس، هلال‌احمر و آتش‌نشانی) به‌منظور کمک به آنان برای کنترل استرس پس از حادثه را در بستر موردمطالعه دارد، در نظر گرفته شد. 
الگوی پارادایمی داده‌بنیاد جلسات فوری گروهی برای نیروهای امدادی (پرسنل اورژانس، هلال‌احمر و آتش‌نشانی) به‌منظور کمک به آنان برای کنترل استرس پس از حادثه در تصویر شماره 1 نشان داده شده است.

بحث 
افراد مبتلا به اختلال استرس پس از حادثه، دارای افکار و احساسات شدید و ناراحت‌کننده مربوط به تجربه خود هستند که مدت‌ها پس از واقعه آسیب‌زا ادامه می‌یابد. آن‌ها ممکن است این رویداد را از طریق فلش‌بک یا کابوس دوباره تجربه کنند. آن‌ها ممکن است احساس غم، ترس یا خشم کنند. همچنین ممکن است احساس جدا شدن یا گسستن از افراد دیگر را پیدا کنند. ازآنجاکه نیروهای امدادی مرتباً با این چنین حوادثی مواجه هستند در پژوهش حاضر تلاش شده است تا درک و تفسیر نیروهای امدادی (آتش‌نشانی، اورژانس و هلال‌احمر) استان فارس از کیفیت و چگونگی تشکیل جلسات فوری گروهی به‌منظور کمک به آنان برای کنترل استرس پس از حادثه و همچنین عوامل علّی، زمینه‌ای و مداخله‌گر مؤثر بر تشکیل این جلسات موردبررسی قرار گیرد. از سوی دیگر، تحقیق در تلاش است تا براساس عوامل فوق و همچنین تعاملات و فرایندها و استراتژی‌های مؤثر در کیفیت این جلسات، مدل پارادایمی داده‌بنیاد را ارائه نماید.
جلسات فوری گروهی در تلاش است تا با بالا بردن افزایش امادگی افراد در برابر استرس‌های کنونی و آتی از بروز آسیب جلوگیری کند. در این روش فرد در معرض محرکی قرار می‌گیرد که از قدرت کافی برای برانگیختن دفاع فرد برخوردار است، ولی آن‌قدر قوی نیست که او را مغلوب کند و از این طریق مقاومت او را افزایش می‌دهد.
یکی از نتایج مهم پژوهش، بررسی شرایط علّی یا سبب‌ساز مؤثر بر کیفیت جلسات است. در پژوهش حاضر شرایط سبب‌ساز عواملی هستند که بر کیفیت (مطلوبیت/عدم مطلوبیت) جلسات فوری گروهی برای نیروهای امدادی (پرسنل اورژانس، هلال‌احمر و آتش‌نشانی) در استان فارس به‌منظور کمک به آنان برای کنترل استرس پس از حادثه مؤثر هستند. از نظر مشارکت‌کنندگان در تحقیق، ضوابط و مقررات سازمانی یکی از مهم‌ترین عوامل سبب‌ساز است که با زیرمقولاتی ازجمله: توجه به حقوق و دستمزد، امنیت شغلی و شایسته‌سالاری مشخص می‌شود. از نظر افراد موردمطالعه زمانی که نیروهای امدادی مرتباً دغدغه‌های مالی در خصوص حقوق و دستمزدشان دارند و از سوی دیگر احساس کنند که در کارشان امنیت شغلی به‌اندازه کافی وجود ندارد و همچنین شایسته‌سالاری در انتصابات سازمانی لحاظ نمی‌شود، این عوامل در کنار استرس‌های حاصل از مواجهه با حوادثی که در محیط کار آن‌ها را تجربه کرده‌اند باعث می‌شود جلساتی که هدفشان کاهش استرس پس از حادثه است دارای کیفیت مطلوبی نباشد؛ چرا که ذهن ایشان از چندین منبع زیر فشار و استرس است و برای مطلوبیت این جلسات باید به عوامل مهم‌تری که مورد اشاره ایشان است توجه کافی کرد. 
از سوی دیگر، مدیریت کارآمد که با زیرمقولاتی ازجمله: اعتماد به پرسنل، شفافیت عملکردی، شناسایی و کنترل چالش‌ها و علم و تجربه مدیریتی مشخص می‌شود، یکی دیگر از عوامل سبب‌ساز است. از نظر مشارکت‌کنندگان مدیریت سازمان نقش مهمی بر تأثیر جلسات دارد. عدم سرزنش تیم نجات توسط مدیران عالی‌رتبه و انتصاب مدیران شایسته علمی باعث می‌شود اعتماد و سرمایه اجتماعی متقابلی بین پرسنل و مدیر در سازمان ایجاد شود. مدیران شایسته با کارکردی که از خود در سازمان بر جای می‌گذارند باعث ایجاد نوعی شفافیت عملکردی می‌شوند. نیروهای امدادی با توجه به این نکات می‌توانند به اعتمادی دست یابند که بر کیفیت جلسات گروهی مؤثر است. آن‌ها می‌توانند به این نتیجه برسند که برگزارکنندگان این جلسات واقعاً به آن‌ها اهمیت می‌دهند و به‌دنبال تخریب‌گری و سوءاستفاده از ایشان نیستند. همچنین مدیریت علمی و شایسته‌سالار قادر خواهد بود با شناسایی و کنترل چالش‌ها در سازمان و همچنین چالش‌هایی که افراد در صحنه‌های حوادث جهت امداد تجربه کرده‌اند، به بهبود کیفیت جلسات گروهی کمک کند. 
مسئولیت‌پذیری اجتماعی ـ سازمانی از دیگر عوامل مهمی است که با زیرمقولاتی ازجمله: همدلی و صمیمیت، راست‌گویی و صداقت و احساس مسئولیت مطرح شده است. اگر دوستی و رفاقت بین پرسنل به‌جای دشمنی و تخریب، یا به قول مشارکت‌کنندگان به‌جای «زیرآب‌زنی» شکل گیرد و از سوی دیگر، صداقت و راست‌گویی در سازمان نهادینه شود، می‌تواند به ایجاد صداقت بین طرفین مشارکت‌کننده در جلسه یعنی روانشناس و نیروهای امدادی منجر شود. وجدان و مسئولیت‌پذیری نیروی امدادی در کنار عوامل فوق‌الذکر نقش مهمی بر کیفیت جلسات گروهی خواهد داشت.
از عوامل دیگری که باید به آن توجه داشت، مقوله پنداشت‌های روانی ـ شخصیتی است که با زیرمقولاتی ازجمله: مثبت‌اندیشی و مهارت‌های ارتباطی ـ کلامی مشخص شده است. مثبت‌اندیشی با اعتمادبه‌نفس بالا رابطه دارد و باعث کنترل مؤثر افراد بر هیجانات و احساسات می‌شود. از سوی دیگر، مهارت‌های ارتباطی ـ کلامی بین روانشناس و نیروهای امدادی در جلسه می‌تواند بر کیفیت مطلوب جلسات گروهی مؤثر باشد. 
یکی دیگر از عواملی که در پژوهش موردبررسی قرار گرفته است، شرایط زمینه‌ای مؤثر بر کیفیت مطلوب جلسات گروهی است. این مقوله با زیرمقولاتی ازجمله: تبعیض در اجرا، بی‌نظمی در جلسات و محدودیت‌های زمانی مشخص می‌شود. بنابر اظهار مشارکت‌کنندگان در برخی از واحدهای امدادی، جلسات گروهی به‌طورکلی تا کنون تشکیل نشده است و برخی دیگر از مشارکت‌کنندگان از اجرای نامنظم جلسات گلایه‌مند هستند. از سوی دیگر، گروهی هم که در جلسات شرکت کرده‌اند از این موضوع گلایه‌مند هستند که با توجه به حجم بالای کاری نیروها و اندک بودن زمان استراحت یا به قول آن‌ها زمان ریکاوری، جلسات و شرکت در آن‌ها با خستگی مفرط ایشان توأم بوده است و طولانی شدن جلسات در برخی واحدها و نامنظم بودن زمان دقیق جلسات از کیفیت آن به‌شدت می‌کاهد. 
یکی دیگر از شرایط زمینه‌ای مؤثر بر کیفیت جلسات گروهی، سابقه بیماری روانی است که با زیرمقولاتی ازجمله: سابقه در اقوام، سابقه در خانواده و سابقه در فرد (سابقه استرس و بی‌خوابی) مشخص می‌شود. نیروهای امدادی که سابقه بیماری روانی در خود یا خانواده دارند، در معرض استرس‌های بیشتر و فشارهای روانی بیشتری قرار می‌گیرند که این موضوع بر چگونگی اثربخشی جلسات روی آن‌ها تأثیرگذار است.
مشارکت‌کنندگان معتقدند توان‌بخشی رسانه‌ای که با زیرمقولاتی ازجمله: شبکه‌های آنلاین، رسانه‌های جمعی و منابع نوشتاری مشخص می‌شود، از دیگر شرایط زمینه‌ای مؤثر بر کیفیت جلسات گروهی است. زمانی جلسات گروهی اثربخش‌تر می‌شود که بتوان از توان رسانه‌ای در شبکه‌های اجتماعی (آنلاین و رودررو) و همچنین جراید و روزنامه‌ها و غیره استفاده کرد. رسانه‌های همگانی با نشان دادن جلوه‌های دقیق و خطراتی که نیروهای امدادی با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند و همچنین با نشان دادن رشادت‌ها و حمایت از نیروهای امدادی می‌توانند زمینه روانی ذهنی مناسبی را در نیروها برانگیخته سازند و ذهن مثبت‌گرا و هوشیار می‌تواند در این جلسات بازخورد بهتری را دریافت کند.
یکی دیگر از عوامل مؤثر بر کیفیت جلسات گروهی، شرایط مداخله‌گر است. بازآفرینی ذهنی خاطرات تلخ که با زیرمقولاتی ازجمله: خودگویی و واگویه پیرامون حادثه، تداعی ذهنی حادثه برای خود و خویشان و تصاویر ذهنی حادثه مشخص می‌شود، ازجمله مهم‌ترین شرایط مداخله‌گر است. یادآوری مرتب خاطرات تلخ حادثه در ذهن باعث خواب‌های پریشان و استرس در کنار بی‌خوابی و مرور تصاویر دلخراش نشانگر بازآفرینی ذهنی حادثه است که اگر نیروهای امدادی بتوانند با استفاده از راهبردهایی بر آن غلبه کنند کیفیت جلسات گروهی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. از نظر مشارکت‌کنندگان رابطه متقابلی بین بازآفرینی ذهنی خاطرات و کیفیت جلسات گروهی نیروهای امدادی وجود دارد. 
تحریک‌پذیری عاطفی ـ احساسی نیز که با زیرمقولاتی ازجمله: احساس جدایی از اطرافیان و خانواده و دوستان، عصبانیت و پرخاش، گوشه‌گیری و انزوا و تحریک‌پذیری بعد از حادثه مشخص می‌شود، از دیگر عوامل مداخله‌گر در روند و کیفیت جلسات گروهی است. از نظر مشارکت‌کنندگان در تحقیق، افرادی که در زندگی شخصی خود احساس جدایی و انزوا از خانواده و دوستان را تجربه می‌کنند و کسانی که مشارکت فعالانه‌ای در امور زندگی شخصی ندارند و مرتباً با عصبانیت و پرخاش با دیگران وارد روابط اجتماعی می‌شوند، کیفیت جلسات گروهی را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
اما نیروهای امدادی در مواجهه با حوادث و رویدادهای تلخ، راهبردهایی (عمل/تعامل‌ها) را به کار می‌برند. یکی از مهم‌ترین راهبردها یا عمل/تعامل‌ها در ارتباط با کیفیت (مطلوبیت/عدم مطلوبیت) جلسات فوری گروهی برای نیروهای امدادی (پرسنل اورژانس، هلال‌احمر و آتش‌نشانی) به‌منظور کمک به آنان برای کنترل استرس پس از حادثه، راهبرد آسودگی ذهنی است که با زیرمقولاتی ازجمله «ورزش و سرگرمی»، «مشاوره» و «تماس با دوستان و اعضای خانواده» مشخص می‌شود. ورزش یکی از مهم‌ترین راهبردهایی است که نیروهای امدادی در مواجهه با حوادث ناگوار مأموریت‌ها می‌توانند برای کاهش استرس پس از حادثه به کار گیرند. البته گروه دیگری از مشارکت‌کنندگان برای بهبود استرس از مشاوره‌های روانشناسی و جلسات مشاوره گروهی بهره گرفته‌اند و گروه دیگر به معنویات متوسل شده و با دعا و نیایش به درگاه خداوند باری‌تعالی و همچنین تلاوت آیات قرآن کریم توانسته‌اند از شدت استرس حادثه بکاهند. تعدادی از مشارکت‌کنندگان نیز از وجود روحانیون متدین استفاده کرده‌اند و توانسته‌اند بدین‌وسیله از استرس‌های خود بکاهند.

نتیجه‌گیری
درخصوص پیامدهای حوادث و استرس‌های حاصله می‌توان به این موضوع اشاره کرد که هرجا انجام یا عدم انجام عمل/تعامل معینی در پاسخ به امر یا مسئله‌ای یا به‌منظور اداره یا حفظ موقعیتی از سوی فرد یا افرادی انتخاب شود، پیامدهای به وجود می‌آیند. پیامدها در پژوهش حاضر به دو دسته تقسیم شدند: یکی پیامدهای حاصل از حضور نیروهای امدادی در حوادث و دیگری پیامدهای حاصل از حضور این افراد در جلسات فوری گروهی (آسیب‌شناسی جلسات). پرخاش و اضطراب، مشارکت منفعل، اختلال در خواب و سلامت و اختلال در عواطف و احساسات ازجمله مهم‌ترین پیامدهای مواجهه نیروهای امدادی با حوادث و استرس حادثه هستند. از سوی دیگر، راهبردها یا عمل/تعامل جلسات فوری گروهی برای نیروهای امدادی (پرسنل اورژانس، هلال‌احمر و آتش‌نشانی) در شهر شیراز به‌منظور کمک به آنان برای کنترل استرس پس از حادثه در شرایط موجود به پیامدهایی منجر شده است که می‌توان براساس آن‌ها به آسیب‌شناسی جلسات برگزارشده دست‌یافت. تفسیر مشارکت‌کنندگان در خصوص نقاط قوت و ضعف برنامه‌ها بدین قرار است:

نقاط قوت تأثیر جلسات گروهی بر نیروهای امدادی 
کاهش استرس/هم‌فکری و انسجام گروهی/تخلیه بار روانی و استرس نیروهای امدادی/کم شدن فشار روحی بر امدادگران/آسیب‌شناسی رفع یا به حداقل رسیدن مشکلات فردی و گروهی مجموعه کاری/استفاده از تجربیات دیگران و تکنیک‌های متخصصان حوزه و ارسال و ثبت مشکلات در پرونده امدادگری /ایجاد انضباط و تمرکز و کاهش استرس و بارهای منفی ناشی از حوادث/حمایت‌های روانی/رفتاردرمانی.

نقاط ضعف تأثیر جلسات گروهی بر نیروهای امدادی 
عدم انگیزه کافی روانشناسان داوطلب در گروه/طولانی بودن جلسات/عدم برگزاری برنامه در برخی از واحدها (ازجمله اورژانس 115)/عدم درمان استرس‌ها بعد از حوادث به‌صورت تخصصی و دارودرمانی/عدم نیروی متخصص کافی جهت مدیریت و تشکیل جلسات/عدم برگزاری جلسات به‌صورت منظم/عدم تشکیل جلسات روان‌درمانی در اورژانس 115. 
درنهایت، «کنترل مؤثر بازآفرینی ذهنی حادثه» به‌عنوان مقوله هسته یا مرکزی که توان تحلیل فرایند درک و تفسیر پرسنل از کیفیت (مطلوبیت/عدم مطلوبیت) جلسات فوری گروهی برای نیروهای امدادی (پرسنل اورژانس، هلال‌احمر و آتش‌نشانی) به‌منظور کمک به آنان برای کنترل استرس پس از حادثه را در بستر موردمطالعه دارد، در نظر گرفته شد. مقوله هسته یا مرکزی را می‌توان به‌عنوان مضمون اصلی در پژوهش معرفی کرد.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
تمامی حقوق مربوط به مشارکت کنندگان رعایت شده است. 

حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.

مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله مشارکت داشتند.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.

References
Aazami, Y., Sohrabi, F., Borjali, A., Farrokhi, N., & Farokh Forghani, S. (2018). [The effectiveness of psychosocial model-based therapy on social skills in people with PTSD after burn (Persian)]. Archives of Rehabilitation, 19(3), 206-219. [Link]
Akbari, H., & Safari, S. (2019). [Studying the social contexts of HIV infection using grounded theory strategy (Persian)]. Ferdowsi University of Mashhad Journal of Social Sciences, 15(2), 105-132. [DOI:10.22067/jss.v15i2.59908] 
Alamdare Baghini, A., Behbodi, M., & Kiyamanesh, A. (2020). [Comparing the effectiveness of eye movement desensitization and reprocessing, cognitive-behavioral therapy and emotional release technique in reducing anxiety in patients with post-traumatic stress disorder (Persian)]. Applied Psychology, 52, 626-650. [Link]
Bertolazi, A. N., Mann, K. C., Lima, A. V. P. B., Hidalgo, M. P. L., & John, A. B. (2022). Post-traumatic stress disorder prevalence and sleep quality in fire victims and rescue workers in southern Brazil: A cross-sectional study. Public Health, 209, 4-13. [DOI:10.1016/j.puhe.2022.05.002] [PMID] 
Dousti, P., Khalatbari, J., Baseri, A., Gonabadi, P., & Baseri, A. (2021). [The comparison effectiveness indigenous model of Acceptance and Commitment Therapy focused on compassion with non-indigenous model in the same treatment in PTSD on women (Persian)]. Knowledge & Research In Applied Psychology, 22(1), 30-42. [Link]
Ehlers, A., & Clark, D. M. (2000). A cognitive model of posttraumatic stress disorder. Behaviour Research and Therapy, 38(4), 319-345. [Link]
Golmohamadi, A., Kalantari, M., & Mehrabi, H. (2019). [Investigating the prevalence of post-traumatic stress disorder and the relationship between the symptoms of this disorder and the mental quality of life in the spouses of the victims (deceased) of the gas pipe explosion accident in Sarakhs-Mashhad (Persian)]. Paper presented at: The 20th National Conference on Welding and Inspection and the 9th National Conference on Nondestructive Testing, Shahrekord, Iran, 12 November 2019. [Link]
Gross, G. M., Pietrzak, R. H., Hoff, R. A., Katz, I. R., & Harpaz-Rotem, I. (2022). Risk for PTSD symptom worsening during new PTSD treatment episode in a nationally representative sample of treatment-seeking U.S. veterans with subthreshold PTSD. Journal of Psychiatric Research, 151, 304–310. [DOI:10.1016/j.jpsychires.2022.04.040] [PMID] 
Heydari, M., Ghasemi, V., Renani, M., & Iman, M. (2020). [A paradigmatic model of tax culture among taxpayers in the City of Isfahan (Qualitative Research in Economic Sociology) (Persian)]. Two Quarterly Journal of Contemporary Sociological Research, 8(15), 1-35. [DOI:10.22084/CSR.2020.19588.1672]
Henner, R. L., Keshavan, M. S., & Hill, K. P. (2022). Review of potential psychedelic treatments for PTSD. Journal of The Neurological Sciences, 439, 120302. [DOI:10.1016/j.jns.2022.120302] [PMID]
Kelty, S., Green, N., Ribaux, O., Roux, C., & Robertson, J. (2023). Assessment of occupational stress. In: M. Houck (Ed.), Encyclopedia of Forensic Sciences, Third Edition. Elsevier: Amsterdam: [DOI:10.1016/b978-0-12-823677-2.00017-9]
Li, W., Cheng, P., Liu, Z., Ma, C., Liu, B., & Zheng, W., et al. (2023). Post-traumatic stress disorder and traumatic events in China: A nationally representative cross-sectional epidemiological study. Psychiatry Research, 326, 115282. [DOI:10.1016/j.psychres.2023.115282] [PMID]
Mandegar, M.(2021). [The diagnostic role of post-traumatic growth, sense of coherence, wisdom on the prediction of post-traumatic stress disorder during the outbreak of coronavirus (Persian)]. Paper presented at: 8th Congress of the Iranian Psychological Association, Tehran, Iran, 17 November 2021. [Link] 
Mahoney, C. T., Shayani, D. R., & Iverson, K. M. (2022). Longing for sleep after violence: The impact of PTSD symptoms, avoidance, and pain on insomnia among female veterans. Psychiatry Research, 313, 114641. [DOI:10.1016/j.psychres.2022.114641] [PMID] 
Mashayekhi, B., Mehrani, K., Rahmani, A., & Madahi, A. (2013). [Development of audit quality model (Persian)]. Journal of Securities Exchange, 6(23), 103-137. [Link]
Mirzaei, J., Haji Abolghasemi, J., Saadatnejad, M., Molazede, A., & Mirzaei, Gh. (2021). [Investigating the relationship between resilience and post-traumatic growth with spiritual health in veterans with post-traumatic stress disorder (Persian)]. Paper presented ar: 8th Congress of the Iranian Psychological Association, Tehran, Iran, 17 November 2021. [Link]
Mozafarizadeh, M., Heydary, F., & Ghaleche Yazdani, S. G. Y. (2018). [Effectiveness of 21 sessions aquatic exercises in reducing post-traumatic stress disorder, anxiety and depression: Case study (Persian)]. Sport Psychology Studies, 7(24), 17-34. [Link]
Norozi, S. H., Mohamadi, A., & Norozi, H. (2023). [Identifying and ranking factors affecting road accidents in Fars province with the fuzzy AHP method and providing a solution to reduce accidents (Persian)]. Paper presented at: 7th International Conference on Management, Psychology & Humanities with sustainable development approach, Tehran, Iran, 16 March 2023. [Link]
Peterson, A. L., Young-McCaughan, S., Roache, J. D., Mintz, J., Litz, B. T., & Williamson, D. E., et al. (2021). STRONG STAR and the Consortium to Alleviate PTSD: Shaping the future of combat PTSD and related conditions in military and veteran populations. Contemporary Clinical Trials, 110, 106583. [PMID]
Parooi, M., Moradi, A., Yoonessi, A., & Mirabolfathi, V. (2018). [Investigation of empathy in positive emotional situations in Afghan youth refugees with PTSD (Persian)]. Advances in Cognitive Sciences, 20(3), 102-113. [Link]
Queiroga, A. C., Baker, S., Meyer, S., Profitt, S., Swope, E., & Sempsrott, J. (2022). Struggling to Survive: Post-Traumatic stress disorder following nonfatal drowning in a professional rescuer with no other neurologic morbidity - A Case report. Psychiatry Research Case Reports, 2(1), 100098. [DOI:10.1016/j.psycr.2022.100098] 
Rafiepoor, A., Farahani, S., Mazloom Al-Hosseini, N., & Eshaghi Moghadam, F. (2020). [The relationship between personality traits and the desire for divorce in disabled veterans: The mediating role of post-traumatic stress disorder (Persian)]. Military Psychology, 10(40), 33-44. [Link]
Ranjbar, N., Khedmatgozari, A., Sadeghigolafshanl, M., Farhadi, S., & Hojjati, H.(2021). [The relationship between fear of sleep and death anxiety in veterans of post-traumatic stress disorder (Persian)]. Military Caring Sciences, 8(2), 101-108. [Link]
Rasooli, N., & Khodabande, Z. (2021). [The effectiveness of emotion-focused therapy on post-traumatic stress and depression among covid-19 patients (Persian)]. Paper presented at: Second National Conference on Psychopathology, Ardabil, Iran, 15 December 2021. [Link]
Sadeghfar, H. (2021). [Investigating the effectiveness of trauma-focused cognitive-behavioral therapy training on resilience and social adaptation of children with post-traumatic stress disorder (Persian)]. Paper presented at: 8th Congress of the Iranian Psychological Association, Tehran, Iran, 17 November 2021. [Link]
Straud, C. L., Blount, T. H., Foa, E. B., Brown, L. A., McLean, C. P., & McGeary, C. A., et al. (2021). Intensive outpatient program using prolonged exposure for combat-related PTSD: A case study, what are corrected proof articles? Cognitive and Behavioral Practice, 29(3), 710-721. [DOI:10.1016/j.cbpra.2021.06.001]