آدرس ایمیل خود را وارد نمایید
ثبت
پیام خود را بنویسید
دوره 15، شماره 3 - ( پاییز 1404 )
جلد 15 شماره 3 صفحات 319-292 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
hasanzadeh S, Salimi Tari A, Samadi Foroushani M, Moradi Rouzbahani S, Miresmaeeli S S. Barriers to Disaster Management Exercises in Iran Using Interpretive Structural Modeling, and the Solutions for Improving Their Quality: Case Study of 22 Districts in Tehran. Disaster Prev. Manag. Know. 2025; 15 (3) :292-319
URL: http://dpmk.ir/article-1-775-fa.html
URL: http://dpmk.ir/article-1-775-fa.html
حسن زاده سمیرا، سلیمی طاری عزیزاله، صمدی فروشانی مرضیه، مرادی روزبهانی صمیم، میراسماعیلی سیده سمانه. تحلیل موانع و راهکارهای ارتقای کیفی تمرینهای مدیریت بحران مناطق 22 گانه شهر تهران با استفاده از مدلسازی ساختاری-تفسیری. دانش پیشگیری و مدیریت بحران. 1404; 15 (3) :292-319
سمیرا حسن زاده1 
، عزیزاله سلیمی طاری2 ، مرضیه صمدی فروشانی3 ، صمیم مرادی روزبهانی4 ، سیده سمانه میراسماعیلی5
، عزیزاله سلیمی طاری2 ، مرضیه صمدی فروشانی3 ، صمیم مرادی روزبهانی4 ، سیده سمانه میراسماعیلی5
1- گروه مدیریت بحران، دانشکده مهندسی پدافند غیر عامل، دانشگاه صنعتی مالک اشتر، تهران، ایران. و سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، تهران، ایران.
2- سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، تهران، ایران. & گروه مدیریت محیط زیست، دانشکده کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
3- سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، تهران، ایران. و گروه مهندسی صنایع، دانشکده مهندسی صنایع، دانشگاه ایوان کی، ایوان کی، ایران.
4- سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، تهران، ایران.
5- گروه سلامت در بلایا و فوریتها، دانشکده مدیریت و اطلاعرسانی پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران، ایران.
2- سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، تهران، ایران. & گروه مدیریت محیط زیست، دانشکده کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
3- سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، تهران، ایران. و گروه مهندسی صنایع، دانشکده مهندسی صنایع، دانشگاه ایوان کی، ایوان کی، ایران.
4- سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، تهران، ایران.
5- گروه سلامت در بلایا و فوریتها، دانشکده مدیریت و اطلاعرسانی پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران، ایران.
واژههای کلیدی: تمرین، آمادگی و پاسخ به بحران، مدیریت بحران، مناطق 22گانه شهر تهران، مدل ساختاری تفسیری
متن کامل [PDF 9217 kb]
(137 دریافت)
| چکیده (HTML) (628 مشاهده)
متن کامل: (80 مشاهده)
مقدمه
سوانح طبیعی مانند زلزله، سیل و آتشسوزیهای بزرگ به تلفات بسیاری منجر شده و آسیبهای جدی به محیط زیست، اقتصاد و امنیت کشورها وارد میکنند (ونتورث، 2021). سوانح و بحرانها شرایطی خاص بوده که با فشار زمانی، اهداف نامشخص یا متضاد، خطر، عدم قطعیت و اطلاعات محدود و متناقض همراه میباشند. این رویدادها معمولاً بدون هشدار رخ داده و نیازمند استقرار سریع و وسیع منابع از طریق پلیس، آتشنشانی، خدمات بهداشتی، مقامات محلی و دستگاههای مرتبط هستند. وقتی یک سانحه یا بحران رخ میدهد، سازمانها باید بتوانند بهسرعت واکنش خود را هماهنگ کنند تا به اهداف مشترکی مانند نجات جان افراد و تخلیه و درمان مصدومین بپردازند. بنابراین، پاسخدهندگان باید دانش خوبی از طرحها و رویههای اضطراری داشته و نحوه اجرای آنها را بدانند (وارینگ و همکاران، 2024؛ اسکریابینا و همکاران، 2020). آنها همچنین نیاز به نشان دادن طیف وسیعی از مهارتهای پیچیده ازجمله حل مساله، تفکر انتقادی، تصمیمگیری، ارتباطات، هماهنگی، رهبری، انطباقپذیری و تابآوری در برابر استرس را دارند (وارینگ و همکاران، 2018؛ آلبانیز و پاتوراس، 2018).
ایران بهعنوان یکی از کشورهای حادثهخیز جهان با انواع مخاطرات طبیعی و انسان ساخت مواجه است. زلزله، سیل، فرونشست، آتشسوزی و حوادث مواد خطرناک از جمله بحرانهایی هستند که بهویژه در کلانشهرهایی همچون تهران باتوجهبه تراکم جمعیتی و زیرساختهای پیچیده، تأثیرات گستردهای دارند (شفیعی و همکاران، 2020). یکی از مراحل کلیدی در چرخه مدیریت بحران آمادگی است که مجموعه تدابیر و اقداماتی است که ظرفیت جامعه و دستگاههای مسئول را برای پاسخ موثر به حوادث و سوانح افزایش میدهد، بهطوریکه خسارات انسانی و مادی ناشی از آن را به حداقل برساند (قانون مدیریت بحران کشور، 1398). در ایران علیرغم اقداماتی که در زمینه افزایش آمادگی انجام شده، لیکن ضرورت دارد تمرینهای منظم و متناسب با ویژگیهای مناطق مختلف برگزار شود (طاهری تفتی و همکاران، 2021).
مطالعات گذشته نشان دادهاند کشورهای دارای برنامههای منسج تمرین، در هنگام بحران عملکرد بهتری دارند و خسارات کمتری متحمل میشوند (ترکیان و همکاران، 1401). برگزاری تمرینهای منظم مدیریت بحران به سازمانها این امکان را میدهد تا آمادگی خود را در مواجهه با شرایط بحرانی افزایش داده و به شناسایی نقاط قابلبهبود در برنامههای موجود کمک کرده و فرصت بهبود فرایندها را فراهم میکند و موجب تقویت هماهنگی بین واحدها و افزایش سرعت واکنش اضطراری در مواجهه با سوانح و بحرانها میگردد (پلینگ، 2018).
از طرفی تنوع در تمرینهای مدیریت بحران به سازمانها این فرصت را میدهد تا برای سناریوهای مختلف آماده شوند (میزراک، ۲۰۲۴). همچنین برخی پژوهشها نشان دادهاند تمرینهای مبتنی بر همکاری بین سازمانها و گروههای مختلف میتواند برای مدیریت بحرانهای بزرگ و پیچیده مؤثر باشد (آلبانیز و پاتوراس، 2018). باتوجهبه تنوع بافتهای جمعیتی و مخاطرات مختلف در مناطق شهری، ضرورت دارد تمرینهای مدیریت بحران بهصورت منطقهای و متناسب با نیازها تمرکز یابند (ضابطیان و همکاران، 1403).
در این راستا سالانه تمرینهای متنوع (دورمیزی و عملیاتی) و در سطوح مختلف (ناحیه، منطقه و شهر تهران) با محوریت سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران و مشارکتهای ستادهای مدیریت بحران مناطق 22 گانه و سازمانهای تخصصی زیرمجموعه کارگروههای تخصصی ستاد مدیریت بحران کلانشهر تهران با هدف عمده توانمندسازی کارکنان مدیریت بحران برای یادگیری و تمرین نقشها و عملکردهای موردانتظار در پاسخ به فوریتها و ارتقای ظرفیتهای سازمان و کنشگران درگیر برای پاسخ مؤثر برنامهریزی و اجرا میگردد. در طول سه دهه گذشته بیش از هزار تمرین، در قالب تمرینهای مباحثهمحور و عملیاتی در سطح مناطق 22 گانه برگزار گردیده، در سال 1402، 410 مرحله تمرین در سطح مناطق و نواحی برگزار شده است که از این تعداد، 187 تمرین مربوط به تمرین دورمیزی و 223 تمرین مربوط به تمرین عملیاتی است. تصویر شماره 1 تعداد تمرینهای برگزار شده در مناطق 22گانه شهر تهران را نشان میدهد.
تمرینها براساس مخاطرات اولویتدار شهر تهران برنامهریزی و اجرا شده است. جدول شماره 1 تعداد تمرینها را برحسب مخاطرات نشان میدهد.
برگزاری تمرین به تنهایی همه مزایای بالقوه آن را فراهم نمیکند، بلکه این مزایا از طریق طراحی و اجرای دقیق تمرین، ارزشیابی اصولی آن و همچنین پیگیری اجرای برنامههای بهبود و تغییراتی که در پاسخ به یافتههای تمرین به دست میآید، ایجاد میگردند. یکی از چالشهای اصلی در اجرای تمرینهای مدیریت بحران، فقدان مدل ساختاری مناسب برای طراحی، ارزشیابی و بهبود مستمر است (خان و همکاران، 2023). در این راستا پژوهش حاضر ضمن مرور ادبیات موضوعی و بررسی پیشینه، با بررسی اسناد و دستورالعملها و گزارشهای تمرینهای برگزارشده مناطق 22گانه شهر تهران، به شناسایی و تحلیل موانع و نقاط نیازمند بهبود پرداخته و بر مبنای مدلسازی ساختاری تفسیری راهکارهای بهبود تمرینهای مدیریت بحران در ادارات مدیریت بحران و پدافندغیرعامل را پیشنهاد داده است.
مرور ادبیات و پیشینه پژوهش
یکی از ابزارهایی که معمولاً برای حمایت از توسعه دانش و مهارتها مورد استفاده قرار میگیرد، برگزاری تمرینها در جهت برنامهریزی شرایط اضطراری است که میتواند به یکی از دو فرم مباحثهمحور و عملیاتمحور اختصاص یابد (برلین و کارلستروم، 2014؛ سینکلر و همکاران، 2012). تمرینها در دو دسته کلی طبقهبندی میشوند: 1. تمرینهای مباحثه محور 2. تمرینهای عملیاتی (یا زنده) ازآنجاییکه تمرینهای عملیاتی قادرند شرایط واقعی را شبیهسازی کنند، بسیاری از دستاندرکاران مدیریت خطر شرایط اضطراری بر این باورند که فقط این نوع تمرینها کمک کنندهاند؛ درحالیکه این استنباط صحیح نیست. برخی از اینگونه تمرینها پرهزینه و معمولاً غیرواقعی و کم اثر هستند. البته تمرینهای غیرعملیاتی و مباحثهمحور هم فاقد ایراد و ضعف نیستند ولی جهت تقویت هماهنگی و افزایش توانایی اخذ تصمیمات بزرگ و حیاتی در زمان وقوع شرایط اضطراری (حوادث و سوانح)، الزاماً به شبیهسازیهای پرخرج و پیچیده نیاز نیست (برنامه ملی آمادگی و پاسخ، 1398).
تمرینهای مباحثهمحور میتوانند شامل سمینار توجیهی، کارگاه، تمرین دورمیزی، بازی، تمرین از طریق شبیهسازی، تمرین از طریق مدلسازی، شبیهسازی رایانهای. تمرینهای عملیاتی شامل موارد زیر است: مشق، تمرین عملکردی (کارکردی) و تمرین در مقیاس کامل یا تمامعیار.
تورپان و همکاران (2025) در خصوص کاربرد تمرین دورمیزی برای شناسایی آسیبپذیری مربوط به ارتباطات در برابر بلایا به این موضوع پرداختند که چگونه تمرینهای دورمیزی میتوانند بهعنوان بخشی از ارزیابی آسیبپذیری برای شناسایی سیستماتیک طیف وسیعی از موانع ارتباطی با بحران که ممکن است مردم را در معرض خطر قرار دهد، مورد استفاده قرار گیرند. آنها با استفاده از یک سناریوی پیچیده که شامل خطرات ناشی از آبوهوای شدید، اختلال در خدمات حیاتی و انتشار اطلاعات نادرست در مورد بحران میباشد، یک تمرین دورمیزی با کارشناسان مدیریت حوادث و سوانح انجام دادهاند. نتایج نشان داد تمرین دورمیزی پیشنهادشده به پیشبینی موانع بالقوه برای دسترسی به اطلاعات بحران و کشف شکافهای ظرفیت در مقامات مسئول مدیریت ارتباطات در طول یک سانحه کمک مینماید.
وارینگ و همکاران (2024) به ارزیابی مزایای یادگیری تمرینهای تمام عیار، پس از مطالعه 31 مقاله منتشر شده از سال 2000 به چندین مزیت یادگیری از جمله بهبود تفکر انتقادی، آگاهی از نقشها و مسئولیتها، چگونگی اجرای طرحهای اضطراری، ارتباطات و همکاری، اعتماد به توانایی پاسخگویی و کاهش استرس دست یافتند. این مزایا با شبیهسازی واقعی تمرین، مدتزمان تمرین، فعالیتهای آمادهسازی پیش از تمرین و گزارشگیری پس از تمرین تسهیل میشوند.
ابوالنین و همکاران (2024) به مرور سیستماتیک اثربخشی تمرینهای شبیهسازی تمام عیار در بهبود آمادگی سوانح بیمارستان پرداختند. تمرکز این مطالعه بر روی کارکنان بیمارستان بود که در آموزشهای آمادگی اضطراری و بلایای طبیعی شرکت داشتند. با جمعآوری طیف گستردهای از تمرینات تمام عیار بهمنظور آمادگی در برابر بلایا، بهطور مداوم تأثیر مثبتی بر مهارتهای شرکتکنندگان و همچنین شناسایی مسائل ایمنی در محیط بیمارستان را نشان دادند. علاوهبراین، آنها آشکار کردند که شبیهسازیها بهطور مؤثر به حوزههای حیاتی برای بهبود پاسخ به فاجعه، از جمله قطعی ارتباطات، کمبود تجهیزات و نقص در برنامههای اضطراری میپردازند. در این مطالعات از یک رویکرد چند بعدی برای معیارهای ارزیابی، شامل مهارتهای غیر فنی، ارتباطات، کارگروهی، تصمیمگیری و آمادگی عملیاتی استفاده کردند. درواقع تمرینات شبیهسازی تمام عیار، یک ابزار یادگیری مقدماتی برای آزمایش امکانات و آمادگی کارکنان برای شرایط اضطراری پیچیده است.
ماس و گاردر (2022) به بررسی تمرین برای آمادگی در برابر حوادث، به این مطالعه پرداختند که برگزاری تمرینهای مباحثهمحور و کارکردی باعث میشود کارکنان احساس آمادگی بهتری داشته باشند. تمرین باید متناسب با نیازها و چالشهای احتمالی هر سازمان باشد. آنها نشان دادند تمرینهای کوچکتر و مکرر مفید خواهند بود، زیرا اغلب سازمانها قادر به انجام تمرینهای مکرر در مقیاس بزرگ نخواهند بود. بهترین نتیجه کسبشده از برگزاری تمرینها در توانایی سازمان و افراد برای تشخیص و رسیدگی به خطاهایی است که در زمان واقعی هم در حال رخ دادن هستند.
مک الروی و همکاران (2019) در تمرین تمام عیار بهعنوان آزمون آمادگی منطقهای، فرصتهای متعددی را برای بهبود شناسایی کردند. عمده نقاط قابلبهبود در ارتباطات و هماهنگی فیمابین سازمانها و بیمارستانهای منطقهای با محل حادثه میباشد. اندازه و پیچیدگی تمرین، تجربه و دانش لازم برای آمادگی در برابر سوانح و حوادث آینده و بهبود ارتباطات و هماهنگی، ایجاد فرصتهایی برای کنترل استرس و ارزیابی فراهم مینماید.
شیخ بردسیری و همکاران (2020) در پژوهش تمرین عملیاتی برای ارزیابی فاجعه و آمادگی اضطراری در جنوب ایران به این موضوع پرداختند. نتایج پژوهش حاضر نشان میدهد دانشگاههای علوم پزشکی در مرکز جنوب شرقی ایران بهدرستی برای سوانح و شرایط اضطراری آماده شدهاند. تیمهای کمکرسانی پزشکی سانحه و برنامه جامع عملیاتی پاسخ در شرایط اضطراری از جمله این موارد بودند. یافتههای تحقیق نشاندهنده نمره آمادگی 8/79 درصد بود. میانگین زمان ورود به محل تمرین (شهر جیرفت) علیرغم وسعت استانهای کرمان و سیستانوبلوچستان، 4 ساعت و 35 دقیقه بود. کارکردهای ایمنی و امنیت پرسنل، ارزیابی سریع، ارتباطات، پشتیبانی، هشدارها و اطلاعرسانی، سطوح بالاتری از آمادگی را نشان دادند.
خاریل میزال و همکاران (۲۰۲۰) مطالعهای با عنوان تشریح چالشهای آژانس پاسخدهنده اصلی در طول تمرینهای مدیریت سوانح انجام دادهاند. نتایج مطالعه آنها نشان داد در هریک از عناصر مدیریت مؤثر سوانح یعنی؛ ساختار فرماندهی، برنامهریزی و مدیریت اطلاعات، ارتباطات، آگاهی از وضعیت و در نهایت منابع و تدارکات، مشکلاتی وجود دارد.
دنوونت و همکاران (2019)، مطالعهای با عنوان طراحی و اجرای یک تمرین کارکردی برای بررسی و صحتسنجی یک ابزار اطلاعاتی در حوادث پر تلفات در ایالت کارولینای شمالی انجام دادند. هدف این مطالعه توصیف فرایند طراحی، برنامهریزی و اجرای یک تمرین کارکردی برای معرفی و بررسی اعتبار ابزار اطلاعاتی بود.
اسکریابینا و همکاران (2020) پژوهشی با عنوان نقش تمرینهای آمادگی در پاسخ به یک حادثه تروریستی با روشهای ترکیبی انجام دادند، طرح مطالعه شامل ترکیبی از یک نظرسنجی آنلاین و پیگیری مصاحبههای فردی بود؛ نتایج نظرسنجیها نشان داد شرکت در تمرینها باعث بهبود هماهنگی پاسخ از طریق پایبندی به تمرینهای انجام شده، افزایش اعتمادبهنفس، پشتیبانی از کارکنانی که در تمرینات شرکت نکردهاند شد و طی این پژوهش، تمرین بهعنوان یک عامل تسهیلکننده بسیار مهم شناخته شد.
کیم (2013) در مقاله بهبود تمرینهای شبیهسازی در کره برای آمادگی در برابر سوانح و حوادث طبیعی، به بررسی شیوههای فعلی تمرینهای شبیهسازی در کره و ارائه پیشنهادهای مطلوب بهمنظور افزایش اثربخشی یادگیری آنها پرداختند.
کلاهی دهکردی و غلامی (1396) به بررسی و اولویتبندی مشکلات موجود در اجرای تمرینهای عملیاتی و مانور برای آمادگی در برابر بلایا، به این نتایج دست یافتند که مهمترین و عمدهترین مشکل در برگزاری تمرینات عملیاتی و مانورها، مشکلات مدیریتی و عدم تهیه سناریو میباشد. همچنین بینظمی در انجام عملیات و نبود امکانات و تجهیزات مناسب که از عدم مدیریت صحیح ناشی میشود نیز از دیگر مشکلات موجود در انجام عملیات میباشد. باتوجهبه یافتههای تحقیق لازم است قبل از اجرای تمرین عملیاتی و مانور، سطوح مختلف تمرینهای گفتهشده بهصورت مرتب و در سطح مدیران و برنامهریزان و عوامل اجرایی برگزار گردد و همچنین با تهیه یک سناریوی کامل و مناسب و با تعیین دقیق نقش افراد اقدام به برگزاری تمرین در سطح عملیاتی شود.
فرهادی و همکاران (1396) به ارائه الگویی جهت تدوین سناریوی شرایط اضطراری و بررسی انطباق سناریوهای اجرا شده پرداخته و لزوم استفاده از یک الگوی واحد را برای تدوین سناریوهای واکنش در شرایط اضطراری و آموزش افراد درگیر را مورد تاأکید قرار میدهد.
نتایج بررسی پیشینه نشان میدهد اغلب مطالعات و ارزیابیهای صورتگرفته با محوریت حوزههای سلامت و بیمارستانی انجام شده است و مطالعات تمرینهای بحران در مدیریت شهری کمتر مورد توجه است. علاوهبر آن در مطالعات داخلی نیز مطالعات تمرینهای مدیریت بحران در شهرهای کشور بسیار محدود است و تاکنون تحلیل موانع تمرینهای برگزارشده در شهر تهران و بهطور مشخص در مناطق 22گانه انجام نشده است. بر این مبنا نوآوری پژوهش از منظر کاربرد مدیریت تمرینهای بحران در حوزه مدیریت شهری و نیز تحلیل موانع و پیشنهادهای بهبود در سطح مناطق شهری مطرح است.
روش
باتوجهبه هدف پژوهش، روششناسی پژوهش ترکیبی از سه رویکرد تحلیل محتوای کیفی، رویکرد دلفی فازی و مدلسازی ساختاری تفسیری انتخاب شده است. در مرحله اول به شناسایی موانع و نقاط قابلبهبود با استفاده از تحلیل محتوای کیفی گزارشهای عملکردی تمرین مناطق 22 گانه پرداخته شد. پس از دو مرحله پایش با استفاده از تکنیک دلفی فازی موانع کلیدی مورد توافق مشارکتکنندگان قرار گرفت. جدول شماره 2 مجموعه اعداد فازی و بیان کلامی مربوطه و روش غیرفازی سازی را ارائه کرده است.
پس از آن به تحلیل موانع کلیدی و طراحی مدل ساختاری پرداخته شد، بهطوریکه با مشارکت گروهی خبرگان ماتریس اثرگذاری و اثرپذیری موانع کلیدی بهصورت پرسشنامه تدوین و با مشارکت خبرگان تکمیل و در ادامه مراحل تشکیل ماتریس خودتعاملی ساختاری، تشکیل ماتریس نهایی، تعیین روابط و سطحبندی بین موانع و نهایتاً ترسیم شبکه تعاملات بهصورت مدل طراحی گردید. تصویر شماره 2 فرآیند اجرایی مراحل پژوهش حاضر را ارائه داده است.
مشارکتکنندگان پژوهش ترکیبی از خبرگان و مدیران و برنامهریزان سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران بهصورت هدفمند باتوجهبه تسلط موضوعی و عضویت در تیم برنامهریزی و اجرای تمرینهای بحران انتخاب شدند. جدول شماره 3 مشخصات مشارکتکنندگان پژوهش حاضر را نشان میدهد.
یافتهها
پس از مرور اسناد و تحلیل محتوای کیفی مستندات و گزارشهای تمرین ابتدا فهرستی از موانع و نقاط نیازمند بهبود تمرینهای برگزارشده شناسایی و باتوجهبه مضامین مشترک مقولهبندی گردید. موانع استخراجی در 10 محور موضوعی و 27 زیرموضوع به شرح جدول شماره 4 طبقهبندی گردید.
در ادامه بر مبنای تکنیک دلفی فازی دو مرحلهای، موانع شناساییشده با طراحی پرسشنامهای براساس طیف پنجتایی فازی (جدول شماره 1) از خبرگان خواسته شد میزان تأثیرگذاری موانع را مشخص نمایند. بعد از جمعآوری و تجزیهوتحلیل اولیه دادهها، در مرحله دوم پس از ارائه نتایج به خبرگان، پس از انجام تعدیلاتی موانع کلیدی مورد اجماع خبرگان قرار گرفت و در نهایت پس از اجرای عملیات غربالگری و حذف موانع کم اهمیت همانطور که در جدول شماره 5 مشاهده میشود، 14 مانع کلیدی مورد اجماع گروه خبرگان قرار گرفت.
در ادامه مبتنی بر رویکرد ساختار تفسیری (ISM) پرسشنامهای برای استخراج و تعیین اثـرگـذاری و اثـرپـذیری موانع طراحی گردید و از خبرگان خواسته شد تا موانع مؤثر را بهصورت دوبهدو بررسی کنند و براساس این مقایسه ماتریس خودتعاملی ساختاری تنظیم گردید. بر این مبنا پاسخدهنده با استفاده از نماد (V: متغیر i به تحقق متغیر j کمک میکند؛ A: متغیر j به تحقق متغیر i کمک میکند؛ X: متغیر i و j هر دو به تحقق هم کمک میکنند؛ o: متغیر i و j با هم ارتباط ندارند.) به تعیین روابط بین متغیرها پرداخته است. جدول شماره 6 نتایج را ارائه کرده است.
در مرحله بعد ماتریس خودتعاملی ساختاری به یک ماتریس دودویی تبدیل میشود. باتوجهبه قواعد گفتهشده ماتریس خودتعاملی به ماتریس دسترسی اولیه تبدیل شد. جدول شماره 7 ماتریس دسترسی اولیه موانع را نشان میدهد.
پس از تشکیل ماتریس دسترسی اولیه با دخیل نمودن انتقالپذیری در روابط متغیرها، ماتریس دسترسی نهایی تشکیل شد. جدول شماره 8 ماتریس دسترس نهایی را ارائه کرده است. و در مرحله بعد به کمک ماتریس دسترسی نهایی مجموعه ورودی و خروجی هر مانع به دست آمد، بهطوریکه موانعی که مجموعه خروجی و مشترک آنها کاملاً مشابه بود در بالاترین سطح از سلسله مراتب مدلسازی ساختاری تفسیری قرار گرفتند. این عملیات تا آنجا تکرار شد که اجزای تشکیلدهنده کلیه سطوح مشخص گردید.
جدول شماره 9 سطحبندی موانع اجرای تمرین مدیریت بحران مناطق 22گانه شهر تهران را ارائه داده است.
درنهایت باتوجهبه سطوح متغیرها و ماتریس دسترسی نهایی یک مدل اولیه رسم و از طریق حذف انتقالپذیریها در مدل اولیه، مدل نهایی ساختار تفسیری مطابق تصویر شماره 3 ترسیم گردید.
بحث
همانطور که در تصویر شماره 3 مشاهده میشود موانع کلیدی مدیریت تمرینهای مدیریت بحران مناطق 22گانه در چهار سطح طبقهبندی شده است.
موانع سطح چهارم بهعنوان ریشهایترین موانع و نقاط نیازمند بهبود تمرینهای مدیریت بحران شامل عدم شناسایی مخاطرات اولویتدار مناطق 22گانه شهر تهران؛ عدم ارزیابی خطر بحران بر مبنای مخاطرات اولویتدار مناطق 22گانه شهر تهران؛ عدم شناسایی نقاط آسیبپذیر متناسب با موضوع تمرین بحران و دانش و مهارت ناکافی برنامهریزان و بازیگران تمرینهای مدیریت بحران شناسایی گردید که این امر به معنای تأثیرگذاری بالای این موانع بر مسیر تحقق کارآمدی تمرینهای مدیریت بحران میباشند.
در سطح سوم عوامل مرتبط با تأمین مالی و خدمات پشتیبانی و مشارکت کنشگران و اطلاعرسانی و ایمنی و امنیت تمرین مورد توجه قرار گرفت و موانع سطح سوم شامل ناکافی بودن منابع مالی، خدمات پشتیبانی و تجهیزات تمرینهای بحران؛ مشارکت ناکافی برخی کنشگران کلیدی، دستگاهی، داوطلبان و شهروندان؛ عدم اجرای سیستم فرماندهی حادثه و سیستم مدیریت حادثه؛ بررسی ناکافی شرایط محیطی تمرین در راستای برقراری ایمنی و امنیت محدوده تمرین و اطلاعرسانی ناکافی به کنشگران و محدوده محیطی شناسایی شدند.
در سطح دوم نیز موانع ارتباطات ناکافی بی سیم و تصویری بین کنشگران عملیاتی و ستادی؛ ضعف در فرایند ارزشیابی تمرینهای مدیریت بحران و کیفیت نامناسب جلسات گروهی گزارشگیری فوری و نهایی پس از تمرین قرار دارد و در سطح یک اجرای نامناسب دستورالعمل تمرین مدیریت بحران و ضعف در مدیریت درس آموختههای تمرینهای مدیریت بحران بهعنوان اثرپذیرترین موانع شناسایی شد.
نتیجهگیری
منطبق با یافتههای مدل راهکارهای بهبود تمرینهای مدیریت بحران در راستای رفع موانع کلیدی و نقاط نیازمند بهبود تمرینهای مدیریت بحران به شرح ذیل پیشنهاد میگردد:
لزوم برنامهریزی تمرینها مبتنی بر نتایج ارزیابی خطر مناطق 22گانه شهر تهران
باتوجهبه شناسایی مخاطرات اولویتدار شهر تهران، ارزیابی ریسک مخاطرات اولویتدار در مناطق 22گانه صورت گیرد و موضوع، اهداف یادگیری، سناریوهای تمرین و نقاط آسیبپذیر بر مبنای نتایج ارزیابی ریسک مناطق طرحریزی گردد.
برنامهریزی آموزشی در راستای ارتقای دانش و مهارت کنشگران تمرین
ارتقای دانش و مهارت کنشگران مستلزم نیازسنجی و برنامهریزی آموزشی متناسب با مسئولیتها و نقش کنشگران و طرحریزی دورههای بازآموزی است. آموزشها در حوزههای عمومی و فعالیتهای تخصصی (اطفای حریق، تخلیه اضطراری، اسکان اضطراری، حمل و نقل اضطراری، ایمنی، کمکهای اولیه، امنیت و غیره) برای نقش آفرینان سازمانی و سایر مشارکتکنندگان در تمرین نظیر نیروهای داوطلب واکنش اضطراری محله (دوام)، شهروندان و غیره.
اطمینانبخشی از آگاهی و درک مشترک برنامهریزان و برگزارکنندگان از فرایند اجرایی تمرین
باتوجهبه آشنایی ناکافی مدیران و نمایندگان سازمانهای تخصصی در سطح منطقه با فرایند اجرایی تمرین، سامانه فرماندهی حادثه و یا تدوین نامناسب سناریو توسط کارشناسان ستادهای مدیریت بحران نواحی پیشنهاد میگردد ضمن برگزاری سمینارهای آموزشی، جلسات توجیهی جهت اطمینان بخشی از درک مشترک فرایند اجرایی تمرین برنامهریزی گردد.
تقویت مشارکت کنشگران کلیدی و نهادهای همکار در اجرای تمرینهای مناطق 22گانه شهر تهران
علاوهبر الزام حضور کنشگران اصلی در شهرداری مناطق 22گانه، تقویت مشارکت اعضای کارگروههای تخصصی ستاد مدیریت بحران شهر تهران مانند هلال احمر، فراجا، پلیس راهور و دیگر نمایندگان سازمانهای خدمترسان پیشنهاد میگردد.
تقویت کارکرد و هماهنگی تمرینهای بحران مناطق 22گانه شهر تهران
باتوجهبه فقدان تشکیل ساختار نظام فرماندهی حادثه و نظام مدیریت حادثه، لازم است تقویت کارکرد و هماهنگی تمرینها مورد توجه قرار گیرد.
تقویت زیرساختهای شبکه ارتباطاتی یکپارچه ستادهای مدیریت بحران مناطق 22گانه شهر تهران
باتوجهبه زیرساختهای ارتباطی ناکافی و فقدان شبکه ارتباطی یکپارچه (بیسیم مشترک) بین اعضای ستادهای مدیریت بحران مناطق و ارتباط با مرکز عملیات اضطراری شهر تهران؛ پیشبینی بسترهای ارتباطی مورد نیاز در سطح مناطق و ارتباط با سایر دستگاههای تخصصی ضرورت دارد.
سرمایهگذاری و تامین منابع مالی بهروزرسانی تجهیزات و خدمات پشتیبانی تمرین مناطق 22گانه شهر تهران
بازبینی و بروزرسانی تجهیزات مورد نیاز مدیریت بحران و به تبع آن تمرینها متناسب با مخاطرات و نتایج ارزیابی خطر مناطق نیازمند سرمایهگذاری و برنامهریزی تامین مالی است. علاوه بر آن در نظر گرفتن ردیف بودجه و تامین مالی خدمات پشتیبان تمرین نیز پیشنهاد میگردد.
تقویت رعایت اصول ایمنی و اطلاعرسانی محیطی محدوده سایت تمرین
رعایت اصول ایمنی توسط مشارکتکنندگان عملیات تمرین، اطلاعرسانی محیطی محدوده تمرین، بازدید میدانی مکان تمرین، شناسایی ناایمنیهای واقعشده در محدوده سایت تمرین، نصب نوار خطر و هشدار به شهروندان در زمان اجرای عملیاتی تمرین پیشنهاد میگردد.
کارآمدسازی فرایندهای یادگیری تمرین شامل مستندسازی، ارزشیابی و مدیریت درسآموختهها
در راستای کارآمدسازی فرایندهای یادگیری تمرینها، طراحی چارچوبهای ارزشیابی مبتنی بر اهداف یادگیری تمرین، نظام بخشی به فعالیتهای ارزشیابی، مستندسازی و مدیریت درس آموختههای تمرین مبتنی بر رویکردهای علمی پیشنهاد میگردد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
الزامات اخلاقی رعایت شده است. رضایتمندی مشارکتکنندگان بهصورت شفاهی انجام شده است.
حامی مالی
این مقاله بخشی از یک طرح تحقیقاتی است که در سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران انجام شده است و هیچگونه کمک مالی از سازمانیهای دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
همه نویسندگان بهطور یکسان در مفهوم و طراحی مطالعه، جمعآوری و تجزیهوتحلیل دادهها، تفسیر نتایج و تهیه پیشنویس مقاله مشارکت داشتند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از همکاری ارزشمند مشارکتکنندگان سازمان و ادارات مدیریت بحران مناطق 22گانه شهر تهران، از جناب آقای دکتر علی نصیری، جانشین محترم شهردار در مدیریت بحران و پدافند غیرعامل و رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران بهدلیل حمایتها و راهنماییهای ارزشمندشان در روند تهیه و تدوین این مقاله صمیمانه تشکر و قدردانی میشود.
سوانح طبیعی مانند زلزله، سیل و آتشسوزیهای بزرگ به تلفات بسیاری منجر شده و آسیبهای جدی به محیط زیست، اقتصاد و امنیت کشورها وارد میکنند (ونتورث، 2021). سوانح و بحرانها شرایطی خاص بوده که با فشار زمانی، اهداف نامشخص یا متضاد، خطر، عدم قطعیت و اطلاعات محدود و متناقض همراه میباشند. این رویدادها معمولاً بدون هشدار رخ داده و نیازمند استقرار سریع و وسیع منابع از طریق پلیس، آتشنشانی، خدمات بهداشتی، مقامات محلی و دستگاههای مرتبط هستند. وقتی یک سانحه یا بحران رخ میدهد، سازمانها باید بتوانند بهسرعت واکنش خود را هماهنگ کنند تا به اهداف مشترکی مانند نجات جان افراد و تخلیه و درمان مصدومین بپردازند. بنابراین، پاسخدهندگان باید دانش خوبی از طرحها و رویههای اضطراری داشته و نحوه اجرای آنها را بدانند (وارینگ و همکاران، 2024؛ اسکریابینا و همکاران، 2020). آنها همچنین نیاز به نشان دادن طیف وسیعی از مهارتهای پیچیده ازجمله حل مساله، تفکر انتقادی، تصمیمگیری، ارتباطات، هماهنگی، رهبری، انطباقپذیری و تابآوری در برابر استرس را دارند (وارینگ و همکاران، 2018؛ آلبانیز و پاتوراس، 2018).
ایران بهعنوان یکی از کشورهای حادثهخیز جهان با انواع مخاطرات طبیعی و انسان ساخت مواجه است. زلزله، سیل، فرونشست، آتشسوزی و حوادث مواد خطرناک از جمله بحرانهایی هستند که بهویژه در کلانشهرهایی همچون تهران باتوجهبه تراکم جمعیتی و زیرساختهای پیچیده، تأثیرات گستردهای دارند (شفیعی و همکاران، 2020). یکی از مراحل کلیدی در چرخه مدیریت بحران آمادگی است که مجموعه تدابیر و اقداماتی است که ظرفیت جامعه و دستگاههای مسئول را برای پاسخ موثر به حوادث و سوانح افزایش میدهد، بهطوریکه خسارات انسانی و مادی ناشی از آن را به حداقل برساند (قانون مدیریت بحران کشور، 1398). در ایران علیرغم اقداماتی که در زمینه افزایش آمادگی انجام شده، لیکن ضرورت دارد تمرینهای منظم و متناسب با ویژگیهای مناطق مختلف برگزار شود (طاهری تفتی و همکاران، 2021).
مطالعات گذشته نشان دادهاند کشورهای دارای برنامههای منسج تمرین، در هنگام بحران عملکرد بهتری دارند و خسارات کمتری متحمل میشوند (ترکیان و همکاران، 1401). برگزاری تمرینهای منظم مدیریت بحران به سازمانها این امکان را میدهد تا آمادگی خود را در مواجهه با شرایط بحرانی افزایش داده و به شناسایی نقاط قابلبهبود در برنامههای موجود کمک کرده و فرصت بهبود فرایندها را فراهم میکند و موجب تقویت هماهنگی بین واحدها و افزایش سرعت واکنش اضطراری در مواجهه با سوانح و بحرانها میگردد (پلینگ، 2018).
از طرفی تنوع در تمرینهای مدیریت بحران به سازمانها این فرصت را میدهد تا برای سناریوهای مختلف آماده شوند (میزراک، ۲۰۲۴). همچنین برخی پژوهشها نشان دادهاند تمرینهای مبتنی بر همکاری بین سازمانها و گروههای مختلف میتواند برای مدیریت بحرانهای بزرگ و پیچیده مؤثر باشد (آلبانیز و پاتوراس، 2018). باتوجهبه تنوع بافتهای جمعیتی و مخاطرات مختلف در مناطق شهری، ضرورت دارد تمرینهای مدیریت بحران بهصورت منطقهای و متناسب با نیازها تمرکز یابند (ضابطیان و همکاران، 1403).
در این راستا سالانه تمرینهای متنوع (دورمیزی و عملیاتی) و در سطوح مختلف (ناحیه، منطقه و شهر تهران) با محوریت سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران و مشارکتهای ستادهای مدیریت بحران مناطق 22 گانه و سازمانهای تخصصی زیرمجموعه کارگروههای تخصصی ستاد مدیریت بحران کلانشهر تهران با هدف عمده توانمندسازی کارکنان مدیریت بحران برای یادگیری و تمرین نقشها و عملکردهای موردانتظار در پاسخ به فوریتها و ارتقای ظرفیتهای سازمان و کنشگران درگیر برای پاسخ مؤثر برنامهریزی و اجرا میگردد. در طول سه دهه گذشته بیش از هزار تمرین، در قالب تمرینهای مباحثهمحور و عملیاتی در سطح مناطق 22 گانه برگزار گردیده، در سال 1402، 410 مرحله تمرین در سطح مناطق و نواحی برگزار شده است که از این تعداد، 187 تمرین مربوط به تمرین دورمیزی و 223 تمرین مربوط به تمرین عملیاتی است. تصویر شماره 1 تعداد تمرینهای برگزار شده در مناطق 22گانه شهر تهران را نشان میدهد.
تمرینها براساس مخاطرات اولویتدار شهر تهران برنامهریزی و اجرا شده است. جدول شماره 1 تعداد تمرینها را برحسب مخاطرات نشان میدهد.
برگزاری تمرین به تنهایی همه مزایای بالقوه آن را فراهم نمیکند، بلکه این مزایا از طریق طراحی و اجرای دقیق تمرین، ارزشیابی اصولی آن و همچنین پیگیری اجرای برنامههای بهبود و تغییراتی که در پاسخ به یافتههای تمرین به دست میآید، ایجاد میگردند. یکی از چالشهای اصلی در اجرای تمرینهای مدیریت بحران، فقدان مدل ساختاری مناسب برای طراحی، ارزشیابی و بهبود مستمر است (خان و همکاران، 2023). در این راستا پژوهش حاضر ضمن مرور ادبیات موضوعی و بررسی پیشینه، با بررسی اسناد و دستورالعملها و گزارشهای تمرینهای برگزارشده مناطق 22گانه شهر تهران، به شناسایی و تحلیل موانع و نقاط نیازمند بهبود پرداخته و بر مبنای مدلسازی ساختاری تفسیری راهکارهای بهبود تمرینهای مدیریت بحران در ادارات مدیریت بحران و پدافندغیرعامل را پیشنهاد داده است.
مرور ادبیات و پیشینه پژوهش
یکی از ابزارهایی که معمولاً برای حمایت از توسعه دانش و مهارتها مورد استفاده قرار میگیرد، برگزاری تمرینها در جهت برنامهریزی شرایط اضطراری است که میتواند به یکی از دو فرم مباحثهمحور و عملیاتمحور اختصاص یابد (برلین و کارلستروم، 2014؛ سینکلر و همکاران، 2012). تمرینها در دو دسته کلی طبقهبندی میشوند: 1. تمرینهای مباحثه محور 2. تمرینهای عملیاتی (یا زنده) ازآنجاییکه تمرینهای عملیاتی قادرند شرایط واقعی را شبیهسازی کنند، بسیاری از دستاندرکاران مدیریت خطر شرایط اضطراری بر این باورند که فقط این نوع تمرینها کمک کنندهاند؛ درحالیکه این استنباط صحیح نیست. برخی از اینگونه تمرینها پرهزینه و معمولاً غیرواقعی و کم اثر هستند. البته تمرینهای غیرعملیاتی و مباحثهمحور هم فاقد ایراد و ضعف نیستند ولی جهت تقویت هماهنگی و افزایش توانایی اخذ تصمیمات بزرگ و حیاتی در زمان وقوع شرایط اضطراری (حوادث و سوانح)، الزاماً به شبیهسازیهای پرخرج و پیچیده نیاز نیست (برنامه ملی آمادگی و پاسخ، 1398).
تمرینهای مباحثهمحور میتوانند شامل سمینار توجیهی، کارگاه، تمرین دورمیزی، بازی، تمرین از طریق شبیهسازی، تمرین از طریق مدلسازی، شبیهسازی رایانهای. تمرینهای عملیاتی شامل موارد زیر است: مشق، تمرین عملکردی (کارکردی) و تمرین در مقیاس کامل یا تمامعیار.
تورپان و همکاران (2025) در خصوص کاربرد تمرین دورمیزی برای شناسایی آسیبپذیری مربوط به ارتباطات در برابر بلایا به این موضوع پرداختند که چگونه تمرینهای دورمیزی میتوانند بهعنوان بخشی از ارزیابی آسیبپذیری برای شناسایی سیستماتیک طیف وسیعی از موانع ارتباطی با بحران که ممکن است مردم را در معرض خطر قرار دهد، مورد استفاده قرار گیرند. آنها با استفاده از یک سناریوی پیچیده که شامل خطرات ناشی از آبوهوای شدید، اختلال در خدمات حیاتی و انتشار اطلاعات نادرست در مورد بحران میباشد، یک تمرین دورمیزی با کارشناسان مدیریت حوادث و سوانح انجام دادهاند. نتایج نشان داد تمرین دورمیزی پیشنهادشده به پیشبینی موانع بالقوه برای دسترسی به اطلاعات بحران و کشف شکافهای ظرفیت در مقامات مسئول مدیریت ارتباطات در طول یک سانحه کمک مینماید.
وارینگ و همکاران (2024) به ارزیابی مزایای یادگیری تمرینهای تمام عیار، پس از مطالعه 31 مقاله منتشر شده از سال 2000 به چندین مزیت یادگیری از جمله بهبود تفکر انتقادی، آگاهی از نقشها و مسئولیتها، چگونگی اجرای طرحهای اضطراری، ارتباطات و همکاری، اعتماد به توانایی پاسخگویی و کاهش استرس دست یافتند. این مزایا با شبیهسازی واقعی تمرین، مدتزمان تمرین، فعالیتهای آمادهسازی پیش از تمرین و گزارشگیری پس از تمرین تسهیل میشوند.
ابوالنین و همکاران (2024) به مرور سیستماتیک اثربخشی تمرینهای شبیهسازی تمام عیار در بهبود آمادگی سوانح بیمارستان پرداختند. تمرکز این مطالعه بر روی کارکنان بیمارستان بود که در آموزشهای آمادگی اضطراری و بلایای طبیعی شرکت داشتند. با جمعآوری طیف گستردهای از تمرینات تمام عیار بهمنظور آمادگی در برابر بلایا، بهطور مداوم تأثیر مثبتی بر مهارتهای شرکتکنندگان و همچنین شناسایی مسائل ایمنی در محیط بیمارستان را نشان دادند. علاوهبراین، آنها آشکار کردند که شبیهسازیها بهطور مؤثر به حوزههای حیاتی برای بهبود پاسخ به فاجعه، از جمله قطعی ارتباطات، کمبود تجهیزات و نقص در برنامههای اضطراری میپردازند. در این مطالعات از یک رویکرد چند بعدی برای معیارهای ارزیابی، شامل مهارتهای غیر فنی، ارتباطات، کارگروهی، تصمیمگیری و آمادگی عملیاتی استفاده کردند. درواقع تمرینات شبیهسازی تمام عیار، یک ابزار یادگیری مقدماتی برای آزمایش امکانات و آمادگی کارکنان برای شرایط اضطراری پیچیده است.
ماس و گاردر (2022) به بررسی تمرین برای آمادگی در برابر حوادث، به این مطالعه پرداختند که برگزاری تمرینهای مباحثهمحور و کارکردی باعث میشود کارکنان احساس آمادگی بهتری داشته باشند. تمرین باید متناسب با نیازها و چالشهای احتمالی هر سازمان باشد. آنها نشان دادند تمرینهای کوچکتر و مکرر مفید خواهند بود، زیرا اغلب سازمانها قادر به انجام تمرینهای مکرر در مقیاس بزرگ نخواهند بود. بهترین نتیجه کسبشده از برگزاری تمرینها در توانایی سازمان و افراد برای تشخیص و رسیدگی به خطاهایی است که در زمان واقعی هم در حال رخ دادن هستند.
مک الروی و همکاران (2019) در تمرین تمام عیار بهعنوان آزمون آمادگی منطقهای، فرصتهای متعددی را برای بهبود شناسایی کردند. عمده نقاط قابلبهبود در ارتباطات و هماهنگی فیمابین سازمانها و بیمارستانهای منطقهای با محل حادثه میباشد. اندازه و پیچیدگی تمرین، تجربه و دانش لازم برای آمادگی در برابر سوانح و حوادث آینده و بهبود ارتباطات و هماهنگی، ایجاد فرصتهایی برای کنترل استرس و ارزیابی فراهم مینماید.
شیخ بردسیری و همکاران (2020) در پژوهش تمرین عملیاتی برای ارزیابی فاجعه و آمادگی اضطراری در جنوب ایران به این موضوع پرداختند. نتایج پژوهش حاضر نشان میدهد دانشگاههای علوم پزشکی در مرکز جنوب شرقی ایران بهدرستی برای سوانح و شرایط اضطراری آماده شدهاند. تیمهای کمکرسانی پزشکی سانحه و برنامه جامع عملیاتی پاسخ در شرایط اضطراری از جمله این موارد بودند. یافتههای تحقیق نشاندهنده نمره آمادگی 8/79 درصد بود. میانگین زمان ورود به محل تمرین (شهر جیرفت) علیرغم وسعت استانهای کرمان و سیستانوبلوچستان، 4 ساعت و 35 دقیقه بود. کارکردهای ایمنی و امنیت پرسنل، ارزیابی سریع، ارتباطات، پشتیبانی، هشدارها و اطلاعرسانی، سطوح بالاتری از آمادگی را نشان دادند.
خاریل میزال و همکاران (۲۰۲۰) مطالعهای با عنوان تشریح چالشهای آژانس پاسخدهنده اصلی در طول تمرینهای مدیریت سوانح انجام دادهاند. نتایج مطالعه آنها نشان داد در هریک از عناصر مدیریت مؤثر سوانح یعنی؛ ساختار فرماندهی، برنامهریزی و مدیریت اطلاعات، ارتباطات، آگاهی از وضعیت و در نهایت منابع و تدارکات، مشکلاتی وجود دارد.
دنوونت و همکاران (2019)، مطالعهای با عنوان طراحی و اجرای یک تمرین کارکردی برای بررسی و صحتسنجی یک ابزار اطلاعاتی در حوادث پر تلفات در ایالت کارولینای شمالی انجام دادند. هدف این مطالعه توصیف فرایند طراحی، برنامهریزی و اجرای یک تمرین کارکردی برای معرفی و بررسی اعتبار ابزار اطلاعاتی بود.
اسکریابینا و همکاران (2020) پژوهشی با عنوان نقش تمرینهای آمادگی در پاسخ به یک حادثه تروریستی با روشهای ترکیبی انجام دادند، طرح مطالعه شامل ترکیبی از یک نظرسنجی آنلاین و پیگیری مصاحبههای فردی بود؛ نتایج نظرسنجیها نشان داد شرکت در تمرینها باعث بهبود هماهنگی پاسخ از طریق پایبندی به تمرینهای انجام شده، افزایش اعتمادبهنفس، پشتیبانی از کارکنانی که در تمرینات شرکت نکردهاند شد و طی این پژوهش، تمرین بهعنوان یک عامل تسهیلکننده بسیار مهم شناخته شد.
کیم (2013) در مقاله بهبود تمرینهای شبیهسازی در کره برای آمادگی در برابر سوانح و حوادث طبیعی، به بررسی شیوههای فعلی تمرینهای شبیهسازی در کره و ارائه پیشنهادهای مطلوب بهمنظور افزایش اثربخشی یادگیری آنها پرداختند.
کلاهی دهکردی و غلامی (1396) به بررسی و اولویتبندی مشکلات موجود در اجرای تمرینهای عملیاتی و مانور برای آمادگی در برابر بلایا، به این نتایج دست یافتند که مهمترین و عمدهترین مشکل در برگزاری تمرینات عملیاتی و مانورها، مشکلات مدیریتی و عدم تهیه سناریو میباشد. همچنین بینظمی در انجام عملیات و نبود امکانات و تجهیزات مناسب که از عدم مدیریت صحیح ناشی میشود نیز از دیگر مشکلات موجود در انجام عملیات میباشد. باتوجهبه یافتههای تحقیق لازم است قبل از اجرای تمرین عملیاتی و مانور، سطوح مختلف تمرینهای گفتهشده بهصورت مرتب و در سطح مدیران و برنامهریزان و عوامل اجرایی برگزار گردد و همچنین با تهیه یک سناریوی کامل و مناسب و با تعیین دقیق نقش افراد اقدام به برگزاری تمرین در سطح عملیاتی شود.
فرهادی و همکاران (1396) به ارائه الگویی جهت تدوین سناریوی شرایط اضطراری و بررسی انطباق سناریوهای اجرا شده پرداخته و لزوم استفاده از یک الگوی واحد را برای تدوین سناریوهای واکنش در شرایط اضطراری و آموزش افراد درگیر را مورد تاأکید قرار میدهد.
نتایج بررسی پیشینه نشان میدهد اغلب مطالعات و ارزیابیهای صورتگرفته با محوریت حوزههای سلامت و بیمارستانی انجام شده است و مطالعات تمرینهای بحران در مدیریت شهری کمتر مورد توجه است. علاوهبر آن در مطالعات داخلی نیز مطالعات تمرینهای مدیریت بحران در شهرهای کشور بسیار محدود است و تاکنون تحلیل موانع تمرینهای برگزارشده در شهر تهران و بهطور مشخص در مناطق 22گانه انجام نشده است. بر این مبنا نوآوری پژوهش از منظر کاربرد مدیریت تمرینهای بحران در حوزه مدیریت شهری و نیز تحلیل موانع و پیشنهادهای بهبود در سطح مناطق شهری مطرح است.
روش
باتوجهبه هدف پژوهش، روششناسی پژوهش ترکیبی از سه رویکرد تحلیل محتوای کیفی، رویکرد دلفی فازی و مدلسازی ساختاری تفسیری انتخاب شده است. در مرحله اول به شناسایی موانع و نقاط قابلبهبود با استفاده از تحلیل محتوای کیفی گزارشهای عملکردی تمرین مناطق 22 گانه پرداخته شد. پس از دو مرحله پایش با استفاده از تکنیک دلفی فازی موانع کلیدی مورد توافق مشارکتکنندگان قرار گرفت. جدول شماره 2 مجموعه اعداد فازی و بیان کلامی مربوطه و روش غیرفازی سازی را ارائه کرده است.
پس از آن به تحلیل موانع کلیدی و طراحی مدل ساختاری پرداخته شد، بهطوریکه با مشارکت گروهی خبرگان ماتریس اثرگذاری و اثرپذیری موانع کلیدی بهصورت پرسشنامه تدوین و با مشارکت خبرگان تکمیل و در ادامه مراحل تشکیل ماتریس خودتعاملی ساختاری، تشکیل ماتریس نهایی، تعیین روابط و سطحبندی بین موانع و نهایتاً ترسیم شبکه تعاملات بهصورت مدل طراحی گردید. تصویر شماره 2 فرآیند اجرایی مراحل پژوهش حاضر را ارائه داده است.
مشارکتکنندگان پژوهش ترکیبی از خبرگان و مدیران و برنامهریزان سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران بهصورت هدفمند باتوجهبه تسلط موضوعی و عضویت در تیم برنامهریزی و اجرای تمرینهای بحران انتخاب شدند. جدول شماره 3 مشخصات مشارکتکنندگان پژوهش حاضر را نشان میدهد.
یافتهها
پس از مرور اسناد و تحلیل محتوای کیفی مستندات و گزارشهای تمرین ابتدا فهرستی از موانع و نقاط نیازمند بهبود تمرینهای برگزارشده شناسایی و باتوجهبه مضامین مشترک مقولهبندی گردید. موانع استخراجی در 10 محور موضوعی و 27 زیرموضوع به شرح جدول شماره 4 طبقهبندی گردید.
در ادامه بر مبنای تکنیک دلفی فازی دو مرحلهای، موانع شناساییشده با طراحی پرسشنامهای براساس طیف پنجتایی فازی (جدول شماره 1) از خبرگان خواسته شد میزان تأثیرگذاری موانع را مشخص نمایند. بعد از جمعآوری و تجزیهوتحلیل اولیه دادهها، در مرحله دوم پس از ارائه نتایج به خبرگان، پس از انجام تعدیلاتی موانع کلیدی مورد اجماع خبرگان قرار گرفت و در نهایت پس از اجرای عملیات غربالگری و حذف موانع کم اهمیت همانطور که در جدول شماره 5 مشاهده میشود، 14 مانع کلیدی مورد اجماع گروه خبرگان قرار گرفت.
در ادامه مبتنی بر رویکرد ساختار تفسیری (ISM) پرسشنامهای برای استخراج و تعیین اثـرگـذاری و اثـرپـذیری موانع طراحی گردید و از خبرگان خواسته شد تا موانع مؤثر را بهصورت دوبهدو بررسی کنند و براساس این مقایسه ماتریس خودتعاملی ساختاری تنظیم گردید. بر این مبنا پاسخدهنده با استفاده از نماد (V: متغیر i به تحقق متغیر j کمک میکند؛ A: متغیر j به تحقق متغیر i کمک میکند؛ X: متغیر i و j هر دو به تحقق هم کمک میکنند؛ o: متغیر i و j با هم ارتباط ندارند.) به تعیین روابط بین متغیرها پرداخته است. جدول شماره 6 نتایج را ارائه کرده است.
در مرحله بعد ماتریس خودتعاملی ساختاری به یک ماتریس دودویی تبدیل میشود. باتوجهبه قواعد گفتهشده ماتریس خودتعاملی به ماتریس دسترسی اولیه تبدیل شد. جدول شماره 7 ماتریس دسترسی اولیه موانع را نشان میدهد.
پس از تشکیل ماتریس دسترسی اولیه با دخیل نمودن انتقالپذیری در روابط متغیرها، ماتریس دسترسی نهایی تشکیل شد. جدول شماره 8 ماتریس دسترس نهایی را ارائه کرده است. و در مرحله بعد به کمک ماتریس دسترسی نهایی مجموعه ورودی و خروجی هر مانع به دست آمد، بهطوریکه موانعی که مجموعه خروجی و مشترک آنها کاملاً مشابه بود در بالاترین سطح از سلسله مراتب مدلسازی ساختاری تفسیری قرار گرفتند. این عملیات تا آنجا تکرار شد که اجزای تشکیلدهنده کلیه سطوح مشخص گردید.
جدول شماره 9 سطحبندی موانع اجرای تمرین مدیریت بحران مناطق 22گانه شهر تهران را ارائه داده است.
درنهایت باتوجهبه سطوح متغیرها و ماتریس دسترسی نهایی یک مدل اولیه رسم و از طریق حذف انتقالپذیریها در مدل اولیه، مدل نهایی ساختار تفسیری مطابق تصویر شماره 3 ترسیم گردید.
بحث
همانطور که در تصویر شماره 3 مشاهده میشود موانع کلیدی مدیریت تمرینهای مدیریت بحران مناطق 22گانه در چهار سطح طبقهبندی شده است.
موانع سطح چهارم بهعنوان ریشهایترین موانع و نقاط نیازمند بهبود تمرینهای مدیریت بحران شامل عدم شناسایی مخاطرات اولویتدار مناطق 22گانه شهر تهران؛ عدم ارزیابی خطر بحران بر مبنای مخاطرات اولویتدار مناطق 22گانه شهر تهران؛ عدم شناسایی نقاط آسیبپذیر متناسب با موضوع تمرین بحران و دانش و مهارت ناکافی برنامهریزان و بازیگران تمرینهای مدیریت بحران شناسایی گردید که این امر به معنای تأثیرگذاری بالای این موانع بر مسیر تحقق کارآمدی تمرینهای مدیریت بحران میباشند.
در سطح سوم عوامل مرتبط با تأمین مالی و خدمات پشتیبانی و مشارکت کنشگران و اطلاعرسانی و ایمنی و امنیت تمرین مورد توجه قرار گرفت و موانع سطح سوم شامل ناکافی بودن منابع مالی، خدمات پشتیبانی و تجهیزات تمرینهای بحران؛ مشارکت ناکافی برخی کنشگران کلیدی، دستگاهی، داوطلبان و شهروندان؛ عدم اجرای سیستم فرماندهی حادثه و سیستم مدیریت حادثه؛ بررسی ناکافی شرایط محیطی تمرین در راستای برقراری ایمنی و امنیت محدوده تمرین و اطلاعرسانی ناکافی به کنشگران و محدوده محیطی شناسایی شدند.
در سطح دوم نیز موانع ارتباطات ناکافی بی سیم و تصویری بین کنشگران عملیاتی و ستادی؛ ضعف در فرایند ارزشیابی تمرینهای مدیریت بحران و کیفیت نامناسب جلسات گروهی گزارشگیری فوری و نهایی پس از تمرین قرار دارد و در سطح یک اجرای نامناسب دستورالعمل تمرین مدیریت بحران و ضعف در مدیریت درس آموختههای تمرینهای مدیریت بحران بهعنوان اثرپذیرترین موانع شناسایی شد.
نتیجهگیری
منطبق با یافتههای مدل راهکارهای بهبود تمرینهای مدیریت بحران در راستای رفع موانع کلیدی و نقاط نیازمند بهبود تمرینهای مدیریت بحران به شرح ذیل پیشنهاد میگردد:
لزوم برنامهریزی تمرینها مبتنی بر نتایج ارزیابی خطر مناطق 22گانه شهر تهران
باتوجهبه شناسایی مخاطرات اولویتدار شهر تهران، ارزیابی ریسک مخاطرات اولویتدار در مناطق 22گانه صورت گیرد و موضوع، اهداف یادگیری، سناریوهای تمرین و نقاط آسیبپذیر بر مبنای نتایج ارزیابی ریسک مناطق طرحریزی گردد.
برنامهریزی آموزشی در راستای ارتقای دانش و مهارت کنشگران تمرین
ارتقای دانش و مهارت کنشگران مستلزم نیازسنجی و برنامهریزی آموزشی متناسب با مسئولیتها و نقش کنشگران و طرحریزی دورههای بازآموزی است. آموزشها در حوزههای عمومی و فعالیتهای تخصصی (اطفای حریق، تخلیه اضطراری، اسکان اضطراری، حمل و نقل اضطراری، ایمنی، کمکهای اولیه، امنیت و غیره) برای نقش آفرینان سازمانی و سایر مشارکتکنندگان در تمرین نظیر نیروهای داوطلب واکنش اضطراری محله (دوام)، شهروندان و غیره.
اطمینانبخشی از آگاهی و درک مشترک برنامهریزان و برگزارکنندگان از فرایند اجرایی تمرین
باتوجهبه آشنایی ناکافی مدیران و نمایندگان سازمانهای تخصصی در سطح منطقه با فرایند اجرایی تمرین، سامانه فرماندهی حادثه و یا تدوین نامناسب سناریو توسط کارشناسان ستادهای مدیریت بحران نواحی پیشنهاد میگردد ضمن برگزاری سمینارهای آموزشی، جلسات توجیهی جهت اطمینان بخشی از درک مشترک فرایند اجرایی تمرین برنامهریزی گردد.
تقویت مشارکت کنشگران کلیدی و نهادهای همکار در اجرای تمرینهای مناطق 22گانه شهر تهران
علاوهبر الزام حضور کنشگران اصلی در شهرداری مناطق 22گانه، تقویت مشارکت اعضای کارگروههای تخصصی ستاد مدیریت بحران شهر تهران مانند هلال احمر، فراجا، پلیس راهور و دیگر نمایندگان سازمانهای خدمترسان پیشنهاد میگردد.
تقویت کارکرد و هماهنگی تمرینهای بحران مناطق 22گانه شهر تهران
باتوجهبه فقدان تشکیل ساختار نظام فرماندهی حادثه و نظام مدیریت حادثه، لازم است تقویت کارکرد و هماهنگی تمرینها مورد توجه قرار گیرد.
تقویت زیرساختهای شبکه ارتباطاتی یکپارچه ستادهای مدیریت بحران مناطق 22گانه شهر تهران
باتوجهبه زیرساختهای ارتباطی ناکافی و فقدان شبکه ارتباطی یکپارچه (بیسیم مشترک) بین اعضای ستادهای مدیریت بحران مناطق و ارتباط با مرکز عملیات اضطراری شهر تهران؛ پیشبینی بسترهای ارتباطی مورد نیاز در سطح مناطق و ارتباط با سایر دستگاههای تخصصی ضرورت دارد.
سرمایهگذاری و تامین منابع مالی بهروزرسانی تجهیزات و خدمات پشتیبانی تمرین مناطق 22گانه شهر تهران
بازبینی و بروزرسانی تجهیزات مورد نیاز مدیریت بحران و به تبع آن تمرینها متناسب با مخاطرات و نتایج ارزیابی خطر مناطق نیازمند سرمایهگذاری و برنامهریزی تامین مالی است. علاوه بر آن در نظر گرفتن ردیف بودجه و تامین مالی خدمات پشتیبان تمرین نیز پیشنهاد میگردد.
تقویت رعایت اصول ایمنی و اطلاعرسانی محیطی محدوده سایت تمرین
رعایت اصول ایمنی توسط مشارکتکنندگان عملیات تمرین، اطلاعرسانی محیطی محدوده تمرین، بازدید میدانی مکان تمرین، شناسایی ناایمنیهای واقعشده در محدوده سایت تمرین، نصب نوار خطر و هشدار به شهروندان در زمان اجرای عملیاتی تمرین پیشنهاد میگردد.
کارآمدسازی فرایندهای یادگیری تمرین شامل مستندسازی، ارزشیابی و مدیریت درسآموختهها
در راستای کارآمدسازی فرایندهای یادگیری تمرینها، طراحی چارچوبهای ارزشیابی مبتنی بر اهداف یادگیری تمرین، نظام بخشی به فعالیتهای ارزشیابی، مستندسازی و مدیریت درس آموختههای تمرین مبتنی بر رویکردهای علمی پیشنهاد میگردد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
الزامات اخلاقی رعایت شده است. رضایتمندی مشارکتکنندگان بهصورت شفاهی انجام شده است.
حامی مالی
این مقاله بخشی از یک طرح تحقیقاتی است که در سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران انجام شده است و هیچگونه کمک مالی از سازمانیهای دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
همه نویسندگان بهطور یکسان در مفهوم و طراحی مطالعه، جمعآوری و تجزیهوتحلیل دادهها، تفسیر نتایج و تهیه پیشنویس مقاله مشارکت داشتند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از همکاری ارزشمند مشارکتکنندگان سازمان و ادارات مدیریت بحران مناطق 22گانه شهر تهران، از جناب آقای دکتر علی نصیری، جانشین محترم شهردار در مدیریت بحران و پدافند غیرعامل و رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران بهدلیل حمایتها و راهنماییهای ارزشمندشان در روند تهیه و تدوین این مقاله صمیمانه تشکر و قدردانی میشود.
Refrences
Abualenain, J., Alhajaji, R., & Alsulimani, L. K. (2024). A systematic review of the efficacy of full-scale simulation exercises in enhancing hospital disaster preparedness. The Journal of Medicine, Law & Public Health, 4(3), 419-446. [DOI:10.52609/jmlph.v4i3.133]
Albanese, J., & Paturas, J. (2018). The importance of critical thinking skills in disaster management. Journal of Business Continuity & Emergency Planning, 11(4), 326-334. [DOI:10.69554/TSSX1591]
Alexander, D. (2020). Disaster risk reduction. In W. R. Thompson (Ed.), Oxford Encyclopaedia of Politics. New York, NY: Oxford University Press. [Link]
Berlin, J. M., & Carlström, E. D. (2014). Collaboration exercises-the lack of collaborative benefits. International Journal of Disaster Risk Science, 5, 192-205. [DOI:10.1007/s13753-014-0025-2]
Country Disaster Management Organization. (2021). [National Preparedness and Response Plan. Appendix 6. National Exercise Plan (Tehran)]. Tehran: Country Disaster Management Organization.
Donevant, S. B., Svendsen, E. R., Richter, J. V., Tavakoli, A. S., Craig, J. B. R., & Boltin, N. D., et al. (2019). Designing and executing a functional exercise to test a novel informatics tool for mass casualty triage. Journal of the American Medical Informatics Association : JAMIA, 26(10), 1091–1098. [DOI:10.1093/jamia/ocz087] [PMID]
Farhadi, S., Mohammadfam, I., & Kalatpour, O. (2017). [Introducing a pattern for developing emergency scenarios in industries and studying the conformity of the exercised scenarios in the process industries with the presented pattern (Persian)]. Iran Occupational Health, 14 (2), 72-81. [Link]
Khairilmizal, S., Yassin, A. M., Husna, K. A., Kasri, H., Saadun, J., & Hussin, M. F. (2020). Dissecting the Challenges of the Lead Responding Agency During Disaster Management Exercises. Global Business & Management Research, 12(1), 42-51. [Link]
Khan, S. M., Shafi, I., Butt, W. H., Diez, I. D. L. T., Flores, M. A. L., & Galán, J. C., et al. (2023). A systematic review of disaster management systems: Approaches, challenges, and future directions. Land, 12(8), 1514. [DOI:10.3390/land12081514]
Kim, H. (2013). Improving simulation exercises in Korea for disaster preparedness. Disaster Prevention and Management, 22(1), 38-47. [DOI:10.1108/09653561311301961]
Kolahi Dehkordi, H., & Gholami, S. (2018). [The Investigation and Prioritization of current challenges in practical exercises and maneuver for preparation against natural disasters (Persian)]. Disaster Prevention and Management Knowledge, 7(4), 332-339. [Link]
Laws and Regulations Portal of Islamic Republic of Iran.(2019). [National Crisis Management Law(Persian)]. Tehran: National Crisis Management Law. [Link]
McElroy, J. A., Steinberg, S., Keller, J., & Falcone, R. E. (2019). Operation continued care: A large mass-casualty, full-scale exercise as a test of regional preparedness. Surgery, 166(4), 587-592. [DOI:10.1016/j.surg.2019.05.045] [PMID]
Mizrak, K. C. (2024). Crisis management and risk mitigation: Strategies for effective response and resilience. In F.Mizrak (Ed.), Trends, challenges, and practices in contemporary strategic management( pp. 254-278). Turkey: Nisantasi University. [DOI:10.4018/979-8-3693-1155-4.ch013]
Moss, R., & Gaarder, C. (2022). Exercising for mass casualty preparedness. British Journal of Anaesthesia, 128(2), e67-e70. [DOI:10.1016/j.bja.2021.10.016] [PMID]
Sinclair, H., Doyle, E. E., Johnston, D. M., & Paton, D. (2012). Assessing emergency management training and exercises. Disaster Prevention and Management: An International Journal, 21(4), 507-521. [DOI:10.1108/09653561211256198]
Sheikhbardsiri, H., Yarmohammadian, M. H., Khankeh, H., Khademipour, G., Moradian, M. J., & Rastegarfar, B., et al. (2020). An Operational Exercise for Disaster Assessment and Emergency Preparedness in South of Iran. Journal of Public Health Management and Practice : JPHMP, 26(5), 451–456. [DOI:10.1097/PHH.0000000000000815] [PMID]
Skryabina, E. A., Betts, N., Reedy, G., Riley, P., & Amlôt, R. (2020). The role of emergency preparedness exercises in the response to a mass casualty terrorist incident: A mixed methods study. International Journal of Disaster Risk Reduction : IJDRR, 46, 101503. [DOI:10.1016/j.ijdrr.2020.101503] [PMID]
Torkian, M., Daneshfard, K., Valikhani, M., & Pilevari, N. (2022). [Presenting a model of effective factors on the implementation of Iran's crisis management policies with an interpretive structural approach (Persian)]. Housing and Rural Environment, 41(178), 35-48. [DOI:10.22034/41.178.35]
Torpan, S., Orru, K., Hansson, S., & Klaos, M. (2025). Using a table-top exercise to identify communication-related vulnerability to disasters. International Journal of Disaster Risk Reduction, 119, 105264. [DOI:10.1016/j.ijdrr.2025.105264]
Waring, S., Moisi, I., Barrett, C., & Gordts, S. (2024). Identifying what components of full-scale emergency exercises improve disaster response learning: A rapid evidence assessment. International Journal of Disaster Risk Reduction, 104, 104390. [DOI:10.1016/j.ijdrr.2024.104390]
Waring, S., Alison, L., Carter, G., Barrett-Pink, C., Humann, M., & Swan, L., et al. (2018). Information sharing in interteam responses to disaster. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 91(3), 591–619. [DOI:10.1111/joop.12217] [PMID]
Wentworth, J. (2021). Horizon scanning: Preparing for more extreme climate impacts and disasters. London: UK Parliament. [Link]
World Health Organization. (2017). WHO Simulation Exercise Manual. Geneva: World Health Organization. [Link]
Zabetian, R., Esmaeili, M. R., Haji Enzehaei, Z., & Manochehri, J. (2024). [Designing an Interpretive Structural Model for Managing the Effect of Economic Crisis on Sports (Persian)]. Sport Management Journal, 16(2), 179-156. [Link]
Abualenain, J., Alhajaji, R., & Alsulimani, L. K. (2024). A systematic review of the efficacy of full-scale simulation exercises in enhancing hospital disaster preparedness. The Journal of Medicine, Law & Public Health, 4(3), 419-446. [DOI:10.52609/jmlph.v4i3.133]
Albanese, J., & Paturas, J. (2018). The importance of critical thinking skills in disaster management. Journal of Business Continuity & Emergency Planning, 11(4), 326-334. [DOI:10.69554/TSSX1591]
Alexander, D. (2020). Disaster risk reduction. In W. R. Thompson (Ed.), Oxford Encyclopaedia of Politics. New York, NY: Oxford University Press. [Link]
Berlin, J. M., & Carlström, E. D. (2014). Collaboration exercises-the lack of collaborative benefits. International Journal of Disaster Risk Science, 5, 192-205. [DOI:10.1007/s13753-014-0025-2]
Country Disaster Management Organization. (2021). [National Preparedness and Response Plan. Appendix 6. National Exercise Plan (Tehran)]. Tehran: Country Disaster Management Organization.
Donevant, S. B., Svendsen, E. R., Richter, J. V., Tavakoli, A. S., Craig, J. B. R., & Boltin, N. D., et al. (2019). Designing and executing a functional exercise to test a novel informatics tool for mass casualty triage. Journal of the American Medical Informatics Association : JAMIA, 26(10), 1091–1098. [DOI:10.1093/jamia/ocz087] [PMID]
Farhadi, S., Mohammadfam, I., & Kalatpour, O. (2017). [Introducing a pattern for developing emergency scenarios in industries and studying the conformity of the exercised scenarios in the process industries with the presented pattern (Persian)]. Iran Occupational Health, 14 (2), 72-81. [Link]
Khairilmizal, S., Yassin, A. M., Husna, K. A., Kasri, H., Saadun, J., & Hussin, M. F. (2020). Dissecting the Challenges of the Lead Responding Agency During Disaster Management Exercises. Global Business & Management Research, 12(1), 42-51. [Link]
Khan, S. M., Shafi, I., Butt, W. H., Diez, I. D. L. T., Flores, M. A. L., & Galán, J. C., et al. (2023). A systematic review of disaster management systems: Approaches, challenges, and future directions. Land, 12(8), 1514. [DOI:10.3390/land12081514]
Kim, H. (2013). Improving simulation exercises in Korea for disaster preparedness. Disaster Prevention and Management, 22(1), 38-47. [DOI:10.1108/09653561311301961]
Kolahi Dehkordi, H., & Gholami, S. (2018). [The Investigation and Prioritization of current challenges in practical exercises and maneuver for preparation against natural disasters (Persian)]. Disaster Prevention and Management Knowledge, 7(4), 332-339. [Link]
Laws and Regulations Portal of Islamic Republic of Iran.(2019). [National Crisis Management Law(Persian)]. Tehran: National Crisis Management Law. [Link]
McElroy, J. A., Steinberg, S., Keller, J., & Falcone, R. E. (2019). Operation continued care: A large mass-casualty, full-scale exercise as a test of regional preparedness. Surgery, 166(4), 587-592. [DOI:10.1016/j.surg.2019.05.045] [PMID]
Mizrak, K. C. (2024). Crisis management and risk mitigation: Strategies for effective response and resilience. In F.Mizrak (Ed.), Trends, challenges, and practices in contemporary strategic management( pp. 254-278). Turkey: Nisantasi University. [DOI:10.4018/979-8-3693-1155-4.ch013]
Moss, R., & Gaarder, C. (2022). Exercising for mass casualty preparedness. British Journal of Anaesthesia, 128(2), e67-e70. [DOI:10.1016/j.bja.2021.10.016] [PMID]
Sinclair, H., Doyle, E. E., Johnston, D. M., & Paton, D. (2012). Assessing emergency management training and exercises. Disaster Prevention and Management: An International Journal, 21(4), 507-521. [DOI:10.1108/09653561211256198]
Sheikhbardsiri, H., Yarmohammadian, M. H., Khankeh, H., Khademipour, G., Moradian, M. J., & Rastegarfar, B., et al. (2020). An Operational Exercise for Disaster Assessment and Emergency Preparedness in South of Iran. Journal of Public Health Management and Practice : JPHMP, 26(5), 451–456. [DOI:10.1097/PHH.0000000000000815] [PMID]
Skryabina, E. A., Betts, N., Reedy, G., Riley, P., & Amlôt, R. (2020). The role of emergency preparedness exercises in the response to a mass casualty terrorist incident: A mixed methods study. International Journal of Disaster Risk Reduction : IJDRR, 46, 101503. [DOI:10.1016/j.ijdrr.2020.101503] [PMID]
Torkian, M., Daneshfard, K., Valikhani, M., & Pilevari, N. (2022). [Presenting a model of effective factors on the implementation of Iran's crisis management policies with an interpretive structural approach (Persian)]. Housing and Rural Environment, 41(178), 35-48. [DOI:10.22034/41.178.35]
Torpan, S., Orru, K., Hansson, S., & Klaos, M. (2025). Using a table-top exercise to identify communication-related vulnerability to disasters. International Journal of Disaster Risk Reduction, 119, 105264. [DOI:10.1016/j.ijdrr.2025.105264]
Waring, S., Moisi, I., Barrett, C., & Gordts, S. (2024). Identifying what components of full-scale emergency exercises improve disaster response learning: A rapid evidence assessment. International Journal of Disaster Risk Reduction, 104, 104390. [DOI:10.1016/j.ijdrr.2024.104390]
Waring, S., Alison, L., Carter, G., Barrett-Pink, C., Humann, M., & Swan, L., et al. (2018). Information sharing in interteam responses to disaster. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 91(3), 591–619. [DOI:10.1111/joop.12217] [PMID]
Wentworth, J. (2021). Horizon scanning: Preparing for more extreme climate impacts and disasters. London: UK Parliament. [Link]
World Health Organization. (2017). WHO Simulation Exercise Manual. Geneva: World Health Organization. [Link]
Zabetian, R., Esmaeili, M. R., Haji Enzehaei, Z., & Manochehri, J. (2024). [Designing an Interpretive Structural Model for Managing the Effect of Economic Crisis on Sports (Persian)]. Sport Management Journal, 16(2), 179-156. [Link]
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
تخصصي
دریافت: 1404/2/17 | پذیرش: 1404/4/17 | انتشار الکترونیک: 1404/7/9
دریافت: 1404/2/17 | پذیرش: 1404/4/17 | انتشار الکترونیک: 1404/7/9
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
