آدرس ایمیل خود را وارد نمایید
ثبت
پیام خود را بنویسید
دوره 14، شماره 3 - ( پاییز 1403 )
جلد 14 شماره 3 صفحات 291-274 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Moradi M, Ahmadvand A M, Samadi-Foroushani M. Dynamics Analysis of the Aviation Accident Management System in Iran and Identifying the Prevention Policies. Disaster Prev. Manag. Know. 2024; 14 (3) :274-291
URL: http://dpmk.ir/article-1-664-fa.html
URL: http://dpmk.ir/article-1-664-fa.html
مرادی مصطفی، احمدوند علی‌محمد، صمدی فروشانی مرضیه. تحلیل پویایی سیستم مدیریت بحران سوانح هوایی به‌منظور توسعه سیاست‌های پیشگیری سوانح مبتنی بر ارتقای ایمنی پرواز. دانش پیشگیری و مدیریت بحران. 1403; 14 (3) :274-291
1- گروه مهندسی صنایع، دانشکده مهندسی صنایع، دانشگاه ایوان‌کی، ایوان‌کی، استان سمنان، ایران.
2- گروه مهندسی صنایع، دانشکده مهندسی صنایع، دانشگاه ایوان‌کی، ایوان‌کی، استان سمنان، ایران و پژوهشگر سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، تهران، ایران
2- گروه مهندسی صنایع، دانشکده مهندسی صنایع، دانشگاه ایوان‌کی، ایوان‌کی، استان سمنان، ایران و پژوهشگر سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، تهران، ایران
متن کامل [PDF 11032 kb]
(503 دریافت)
| چکیده (HTML) (3956 مشاهده)
متن کامل: (360 مشاهده)
مقدمه
سوانح هوایی سالانه مبالغ بسیار هنگفتی را به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم به شرکت‌های هواپیمایی و خطوط مسافربری تحمیل می‌کند. همچنین سوانح هواپیماهای نظامی، علاوه بر خسارت‌های بسیار سنگین مالی، دارای تبعات سیاسی و امنیتی نیز هست. باتوجهبه آمار اعلام‌شده اخیر توسط وزارت راه و شهرسازی، در طی ۳۵ سال اخیر ایران به‌طور متوسط سالانه بیش از 2 حادثه سقوط هواپیما (درمجموع ۷۴ سانحه) را تجربه کرده است. در این میان بیش از 2200 ایرانی قربانی سوانح هوایی شده‌اند. ایمنی همیشه به‌عنوان حیاتی‌ترین ویژگی عملیاتی هوانوردی در نظر گرفته می‌شود.
شبکه ایمنی هوانوردی بنیادی است که اطلاعات معتبر، به‌روز، کامل و قابل‌اعتمادی را در‌مورد سوانح هواپیما و مسائل ایمنی ارائه می‌دهد. پایگاه داده سوانح شبکه ایمنی هوانوردی هر روز به‌روز می‌شود و حاوی توضیحاتی در‌مورد بیش از 23000 هواپیمای مسافربری (هواپیمایی که در اصل برای حمل 12 مسافر یا بیشتر تأیید شده است)، هواپیماهای نظامی و سوانح هواپیماهای جت شرکتی یا خصوصی است. اطلاعات در درجه اول از آژانس‌های دولتی رسمی گرفته می‌شود، مانند هیئت‌های بررسی سوانح هوایی و مقامات هواپیمایی کشوری. همچنین این پایگاه داده حاوی توضیحاتی در‌مورد بیش از 258000 حادثه مربوط به هواپیماهای سبک، هواپیماهای نظامی، بالگردها، گلایدرها، بالون‌های هوای گرم و پهپادها است.
براساس گزارش شبکه ایمنی هوانوردی، ایران جزو یکی از پرسانحه‌ترین کشورهای جهان با میانگین کل نرخ سوانح 1/26 سانحه در هر 1 میلیون پرواز در طول 5 سال گذشته بوده است (انجمن بین‌المللی حمل‌ونقل هوایی، 2023). نگاهی به آمار سوانح هوانوردی ایران نشان می‌دهد صنعت هوانوردی ایران با مشکلات متعددی مواجه است که حتی به‌رغم سابقه طولانی‌تر نسبت به خطوط هوایی کشورهای همسایه، اکنون در جایگاه پایین‌تری قرار دارد. براساس آمار شبکه ایمنی هوانوردی ایران، 1242 سانحه هوایی در میان هواپیماهای ایران رخ داده است که بین 50 تا 70 سانحه آن مرگبار بوده‌اند. می‌توان گفت وقوع چندین سانحه هوایی، متأثر از عدم توجه به رعایت اصول ایمنی در بخش‌های حاکمیتی بوده است (سالنامه آماری سازمان هواپیمایی ایران، 2023).
سوانح هوایی دارای طبقه‌بندی‌های متنوعی است. به‌طور کلی انواع سوانح هوایی شامل 1. سانحه کلی، 2. سانحه جزئی، 3. سانحه متوسط، 4. مصیبت‌بار، 5. فاجعه‌آمیز و 6. رویدادهای غیر پرواز است (راعی و همکاران، 2021). سقوط در پرواز تحت کنترل در مقایسه با سایر دسته‌های تصادفات، میزان قابل‌توجهی از تلفات را به خود اختصاص می‌دهد. سقوط در پرواز تحت کنترل به سوانحی گفته می‌شود که طی آن هواپیماهای مختلف باری، مسافربری، نظامی یا غیرنظامی در شرایط پرواز تحت کنترل با عوارض زمینی همچون کوه و یا حتی زمین‌های پست و هموار برخورد می‌کنند (کلی و افسیمیو ، 2019).
باتوجهبه تلفات جانی و صدمات جسمی، صدمات و هزینه‌های هنگفت تعمیرات و جایگزینی، هزینه‌های تجسس و یافتن هواپیماهای سقوط‌کرده، هزینه‌های بیمه و خسارات مالی به شخص ثالث و حساسیت بالای سازمان‌های دولتی به سوانح، باتوجهبه از دست دادن اعتبار صنعت هوایی و شرکت‌های سازنده هواپیما، پیشگیری از سوانح و مدیریت ایمنی پرواز همواره به توجه سیاست‌گذاران و پژوهشگران صنعت هوانوردی وابسته است. بررسی پیشینه پژوهش نشان می‌دهد مطالعات گسترده‌ای در‌زمینه سوانح هوایی و پیشگیری از آن در دسترس است. دسته‌ای از این مطالعات بر تجزیه‌وتحلیل علل بروز سوانح هوایی تمرکز یافته‌اند. از این دسته می‌توان به مطالعات لینه و همکاران (2008) که به تجزیه‌وتحلیل علل سقوط هواپیمای عمومی در استرالیا پرداختند اشاره کرد. هریزی و همکاران (2013) به تجزیه‌وتحلیل عوامل سوانح هوایی در جهان (1950-2008) با استفاده از مدل‌های رگرسیونی دریافتند علاوه بر شرایط آب‌و‌هوایی، رفتار خلبانان، کنترلرهای ترافیک هوایی، کارکنان ارشد تعمیر و نگهداری و مهندسان پرواز از علل کلیدی سوانح هوایی هستند.
همچنین گوکر و همکاران (2021) به تجزیه‌وتحلیل آماری تحقیقات سقوط هوایی از سال 1918 تا 2019 پرداختند و بر افزایش حجم ترافیک و تقاضا برای حمل‌ونقل هوایی و افزایش خطر سوانح هوایی در آینده تأکید کردند. راعی و همکاران، (2021) به تحلیل سوانح پروازی هوانیروز در بازه زمانی 1989 الی 2019 با استفاده از ابزارهای داده‌کاوی پرداختند و ضمن بررسی آماری سوانح بالگردهای هوانیروز به این نتیجه رسیدند که خلبانان دارای 15 تا 20 سال تجربه پروازی از ریسک بالاتری نسبت به سایر خلبانان برخوردارند.
دسته‌ای از مطالعات به بررسی عوامل انسانی بروز سوانح هوایی تمرکز یافته‌اند. در این حوزه ایلماز (2019) در پژوهشی به رویکرد استراتژیک برای مدیریت ریسک عوامل انسانی در سازمان تعمیر و نگهداری هواپیما پرداخت و نشان داد طراحی مدل مدیریت ریسک عوامل انسانی، ابزاری مفید برای مدیریت ریسک‌های ارگونومیک مبتنی بر عوامل انسانی در توسعه استراتژی در مدیریت کسب‌وکار هوانوردی است. کلی و افسیمیو (2019) به تجزیه‌وتحلیل عوامل انسانی در 50 پرواز کنترل‌شده سوانح هوایی از سال 2007 تا 2017 در 24 کشور پرداختند. عوامل انسانی نظیر حواس‌پرتی، نارضایتی و خستگی خدمه پرواز و خطاهای تصمیم‌گیری و مهارت‌محور به همراه مسائل ارتباطی، هماهنگی و برنامه‌ریزی از عوامل شایع سوانح هوایی است. مرادی و همکاران (2021) با اشاره به اینکه یکی از فاکتورهای مهم موفقیت و کاهش سوانح پروازی، در نظر گرفتن تناسب فیزیکی خلبانان با فضای داخلی کابین هواپیمای مربوطه است، به ارائه الگوی تعیین نوع هواپیمای خلبانان مبتنی بر فاکتورهای آنتروپومتریک پرداختند. مرادی و ضرغامی (2023) به شناسایی و اولویت‌بندی شاخص‌های پیکرشناسی مؤثر بر عملکرد خلبانان در داخل کابین هواپیما و معیارهایی برای گزینش دانشجویان خلبانی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش خلبانی و تخصیص خلبانان به هواپیماهای متناسب پرداختند.
مطالعات دیگری نیز بر رویکردهای ارتقای ایمنی پرواز تمرکز یافته‌اند. در این دسته مطالعات گویدا و همکاران (2022) به بررسی سوانح هوایی، تحلیل مکانیسم جراحات سرنشینان و آسیب‌های هواپیما پرداخته و استراتژی‌های حفاظت از سرنشینان و عملکرد سازه‌های هواپیما در هنگام سناریوهای برخورد را بر مبنای طراحی قابلیت‌های صندلی مسافری مورد بررسی قرار داده‌اند. چای و همکاران (2021) به تجزیه‌وتحلیل آئروالاستیک و کنترل فلاتر بال‌ها و پانل‌ها پرداختند و رهنمون‌هایی در‌مورد طراحی بال‌ها و سازه‌های پانل جدید برای بهبود ایمنی پرواز ارائه دادند. پنگ و همکاران (2021) به شبیه‌سازی مخازن ذخیره‌سازی که در معرض سقوط هواپیمای تجاری بزرگ قرار گرفته‌اند پرداختند. القاصر و همکاران (2021) به کنترل زمان محدود حرکت بال-ثابت برای هواپیماهایی که دارای بالا دلتا هستند پرداختند. یولیان و همکاران (2019) به طراحی مدل شبکه عصبی برای سیستم پیشگیری از برخورد هواپیما پرداختند و نشان دادند توسعه شبکه ایمنی، کارایی سیستم جلوگیری از برخورد را بهبود می‌بخشد. یحیوی و همکاران (1402) مدل جدیدی جهت بهینه‌سازی خطر ایمنی تیک‌آف، به‌عنوان مهم‌ترین و خطرناک‌ترین فرایند پرواز، با استفاده از ترکیب الگوریتم هوش تجاری و شبکه عصبی بازگشتی ارائه دادند.
خاروفا و همکاران (2018) مروری بر عوامل انسانی دخیل در حوادث هوایی و حوادث حمل‌ونقل هوایی تجاری از سال 2000 تا 2016 داشتند. این مطالعه علل مختلف عوامل انسانی را در نمونه‌های تصادفی در بیش از 200 حادثه و رویداد حمل ونقل هوایی تجاری بین سال‌های 2000 تا 2016 بررسی کرده است. مهم‌ترین عامل انسانی، آگاهی موقعیتی و به دنبال آن عدم پایبندی به رویه‌ها بود.
میر و همکاران (2021) به مدیریت بحران سوانح هوایی برزیل پرداخته و جنبه‌های انسانی و فناورانه را مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان داد مفاهیم مدیریت بحران سانحه بر هشدار دادن به سازمان‌ها با تأکید بر تمرکز بر مدیریت قابلیت اطمینان، انعطاف‌پذیری و وجدان متمرکز است و تغییراتی در عملیات سازمان‌هایی که به دنبال یادگیری از رویدادهای غیرمنتظره و واکنش سریع برای بهبود مستمر پاسخگویی خدمات خود هستند، نیاز است. برجعلی‌لو و همکاران (1402) به شناسایی انواع خطاهای تأثیرگذار بر عملکرد خلبانان و نحوه ارزیابی آن و اکتشاف عوامل ایمنی تأثیرگذار (معیارهای مؤثر بر مدیریت خدمه پرواز، خستگی کادر پرواز، وضعیت ترکیب خلبان‌ها در پرواز، نتایج آموزش‌های کادر پروازی) پرداختند.
دسنت و همکاران (2021) در بررسی تأثیر عوامل انسانی بر رفتار ایمنی خلبانان در شرکت‌های هواپیمایی فراساحلی در برزیل نشان دادند تا حدی به عوامل انسانی بی‌توجهی شده است. قاسمی و همکاران (1402) به بررسی اثر خطای انسانی در حوادث هواپیمایی پرداختند. این خطا‌ها می‌توانند شامل خطاهای خلبانان و کنترل ترافیک هوایی، خطاهای ناشی از تدارکات زمینی مانند عدم نگهداری و تعمیر مناسب هواپیماها و نقص‌های عملکردی خدمه هواپیما باشد.
مطالعات محدودی به مدل‌سازی پویایی سیستم در حمل‌ونقل هوایی و مدیریت سوانح هوایی پرداخته‌اند. زعیم و همکاران (2013) به مدل‌سازی پویایی سیستم عملکرد خطوط هوایی ترکیش پرداختند و سیاست‌های مدیریت دانش را بر بهبود عملکرد مورد بررسی قرار دادند. شفرد و همکاران (2014) به مرور مدل‌های دینامیک سیستم به‌کاررفته در حمل‌ونقل هوایی پرداختند و سیاست‌های توسعه زیرساخت‌های فرودگاهی و چرخه‌های تجاری خطوط هوایی را از حوزه‌های کاربردی نوظهور حمل‌ونقل هوایی دانستند. وو و همکاران (2023) به تحلیل اثر دینامیکی خطاهای انسانی در ایمنی هوانوردی پرداختند و نشان دادند عوامل انسانی به‌طور فزاینده عامل اصلی سوانح هواپیما بوده است. نتایج شبیه‌سازی نشان می‌دهد با اقدامات برای افزایش ایمنیِ توصیه‌شده، پایداری سیستم هوانوردی افزایش می‌یابد و درنتیجه نرخ کلی تصادف کاهش می‌یابد. ابراهیمی و نجفی (2015) مدل پویایی‌شناسی سیستم بهبود ایمنی پرواز را ارائه دادند و نشان دادند کنترل کافی برای چک‌های پزشکی وجود ندارد و خستگی، فشار کاری و اقتصادی و استرس در کارکنان پرواز مشاهده می‌شود.
با مرور پیشینه‌های مطالعاتی می‌توان نتیجه گرفت علی‌رغم اهمیت موضوع سوانح هوایی و تأکید پژوهشگران بر بررسی سوانح و یا راهبردهای پیشگیری از آن در سطح بین‌المللی و ملی، مطالعات بسیار محدودی مدل‌های پویایی‌شناسی سیستم سوانح هوایی را مورد توجه قرار داده‌اند. بنابراین در پژوهش حاضر تلاش می‌شود به طراحی مدل پویایی سیستم مدیریت بحران سوانح هوایی به‌منظور شناسایی و ارزیابی و ارائه سیاست‌های پیشگیرانه جهت کاهش سوانح هوایی پرداخته شود.
برای این منظور ابتدا پس از مرور ادبیات موضوعی عوامل مؤثر بر بروز یک سانحه هوایی شناسایی شد و با مشارکت خبرگان صنعت هوانوردی کشور مدل پویایی‌های سیستم پیشگیری از سانحه هوایی با تأکید بر ایمنی پرواز به‌منظور شناخت سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان مدیریت بحران سوانح هوایی کشور از پیچیدگی‌ها و پویایی‌های علی سوانح هوایی ارائه شد.
روش
روش‌شناسی پژوهش حاضر متمرکز بر پویایی‌شناسی سیستم است. روش‌شناسی پویایی سیستم، رویکردی برای مدل‌سازی به‌منظور درک رفتار غیرخطی سیستم‌های پیچیده در طول زمان است. در 2 دهه گذشته پویایی سیستم کاربردهای بسیاری در مدیریت بحران داشته است و در طیف متنوعی از مطالعات شامل تجزیه‌وتحلیل، سیستم پشتیبانی تصمیم، آمادگی و پاسخ به بحران، پیش‌بینی، بهبود عملکرد، تنظیم برنامه‌ها و پیامدهای سیاست‌ها طبقه‌بندی می‌شود (عبدالطیف و همکاران، 2023). روش‌شناسی پویایی سیستم به‌منظور مدل‌سازی سیستم‌های پیچیده کاربرد دارد و گام‌هایی را دربر می‌گیرد.
گام اول
شناسایی و تعریف مسئله: مهم‌ترین گام در مدل‌سازی، شناسایی و تعریف مسئله (ساختاربندی مسئله) است.
گام دوم
طراحی نمودار حلقه علّی: پس از شناسایی فرضیه‌های پویا، ساختن مدل مفهومی (نمودار علّی) رابطه بین پدیده‌ها را بیان می‌کند.
گام سوم
طراحی نمودار جریان مدل.
گام چهارم
شبیه‌سازی و اعتبارسنجی مدل.
گام پنجم
تعریف سیاست‌های مختلف، انتخاب و پیاده‌سازی راه‌حل مناسب (استرمن، 2000).
پژوهش حاضر به‌منظور شناخت از مسئله پیشگیری از سوانح هوایی ابتدا به شناسایی عوامل مختلف آن پرداخته و سپس بر مبنای مدل علّی‌معلولی سوانح هوایی با مشارکت کارکنان، خلبانان، همچنین استفاده از مستندات سازمانی و استفاده از نظرات برنامه‌ریزان پیشگیری از سوانح هوایی کشور از طریق نرم‌افزار «ونسیم» طراحی شده است. همچنین مدل جریان سوانح هوایی با نرم‌افزار ونسیم طراحی شد که بر مبنای داده‌های سازمان هوایی کشور، شبکه ایمنی هوانوردی و ایکائو و نیز با مشارکت خبرگان صنعت شبیه‌سازی بود (جدول شماره 1).
در ادامه داده‌های مدل در جدول شماره 2 و مشخصات خبرگان صنعت هوانوردی در جدول شماره 3 ارائه شده است.
یافته‌ها
ساختاربندی مسئله
پس از مرور ادبیات و بررسی پیشینه پژوهش، عوامل مؤثر بر سوانح هوایی شناسایی و نمودار زیرسیستم‌های مدل با مشارکت خبرگان طراحی شد. تصویر شماره 1 نمودار زیرسیستم‌های مدل را نشان می‌دهد. همان‌طور که مشاهده می‌شود، نمودار زیرسیستم‌های سوانح هوایی شامل 6 زیرسیستم سوانح هوایی، ایمنی پرواز، صلاحیت پروازی، تجهیزات هوانوردی، منابع انسانی هوانوردی و منابع مالی هوانوردی است. در ادامه باتوجهبه عوامل شناسایی‌شده و با مشارکت خبرگان مسئله مرز سیستم مدل پویای پیشگیری از سوانح هوایی مبتنی بر مدیریت ایمنی تعیین شد.
نمودار علی‌معلولی
با بررسی‌های کتابخانه‌ای و مشارکت خبرگان هوانوردی کشور و باتوجهبه نمودار زیرسیستم‌های مدل، متغیرهای هریک از زیرسیستم‌ها شناسایی و روابط علی و معلولی ترسیم شد. یکی از عوامل مهم و تأثیرگذار در سوانح هوایی موضوع منابع مالی در دسترس است. منابع مالی در دسترس صنعت هوایی کشور، منابع مالی دولتی و یا منابعی با مشارکت سرمایه‌گذاران بخش خصوصی است. باتوجهبه موضوع مسئله که پیشگیری از سوانح هوایی است و باتوجهبه محدودیت‌ها و ظرفیت‌های منابع مالی در شرایط تحریم‌های بین‌المللی کنونی، عواملی چون ناوگان فرسوده هوایی، هزینه‌های بالای نگهداری و تعمیر و هزینه‌های آموزشی خلبانان مدنظر گرفته شد. از دگر سوی، یکی دیگر از علل تأثیرگذار در سوانح هوایی، اشتباهات خلبانان است، در همین راستا علل جذب خلبانان مستعد، آموزش‌های عالی هوانوردی، آمادگی جسمانی و روحی خلبانان، تهیه استانداردهای لازم و انتقال دانش خبرگان پروازی در نظر گرفته شده‌اند. ایمنی پرواز نیز معلول عللی همچون تجهیزات فرودگاهی، تجهیزات زمینی و ناوبری، تجهیزات ایمنی، فرسودگی ناوگان، استاندارد پرواز و تخلفات خلبان است. تصویر شماره 2 نمودار علی سوانح هوایی را ارائه کرده است. همان‌طور که مشاهده می‌شود حلقه‌های علی بسیاری در این نمودار وجود دارد. جدول شماره 4 به تشریح برخی از حلقه‌های تشدیدکننده و تعدیل‌کننده سوانح هوایی پرداخته است.
نمودار جریان مدل
پس ترسیم مدل علی و معلولی و شناخت و آگاهی کافی از عوامل، به‌منظور شبیه‌سازی مدل علی و معلولی نیاز است تا آن را به نمودار جریان تبدیل کنیم. نمودار جریان بیان‌کننده مفهوم اساسی پویایی‌شناسی سیستم‌ها، یعنی ساختارهای بازخوردی از روابط انباره‌ها و جریان‌ها است که رفتار سیستم را ایجاد می‌کند. این نمودار از 3 نوع متغیر انباره، جریان و کمکی تشکیل‌شده است. برای ترسیم نمودار علت و معلولی، جریان و شبیه‌سازی مدل از نرم‌افزار ونسیم استفاده شده است. تصویر شماره 3 مدل پویایی سیستم سوانح هوایی کشور را نشان می‌دهد.
جدول شماره 5 به تشریح برخی از روابط ریاضی و منطقی مدل پرداخته است.
جدول شماره 6 برخی از پارامترها و مقادیر ثابت مدل را نشان می‌دهد.
اعتبارسنجی و شبیه‌سازی اولیه مدل پویایی سیستم
برای اعتبارسنجی علاوه بر تأیید آزمون کفایت مرزهای مدل برای پرداختن به مسئله و تطبیق ساختار مدل با دانش توصیفی از سیستم توسط متخصصان بر مبنای معیارهای اعتمادپذیری، قابلیت انتقال‌پذیری، تأییدپذیری و قابلیت اعتماد، آزمون‌های اعتبارسنجی ساختاری و رفتاری، شامل آزمون بازتولید رفتار، آزمون سازگاری ساختار و ابعاد و آزمون خطای انتگرال‌گیری همان‌طور که در تصویر شماره 4 مشاهده می‌شود، انجام شد.
.jpg)
پس از اعتبارسنجی، مدل در افق 20 ساله شبیه‌سازی شد. تصویر شماره 5 نتایج شبیه‌سازی متغیرهای کلیدی مدل را ارائه کرده است.
در ادامه باتوجهبه نتایج تحلیل حساسیت مدل متغیرهایی که بیشترین دامنه تغییرات را ایجاد می‌کردند و به‌اصطلاح نقاط اهرمی مدل، شناسایی شدند. نتایج تحلیل حساسیت مونت‌کارلو مدل همان‌طور که در تصویر شماره 6 مشاهده می‌شود، نشان داد مدل به بودجه اختصاص‌یافته، تخصیص منابع مالی به توسعه صنعت هوانوردی، تخصیص منابع به خرید هواپیمای جدید، تخصیص منابع به توسعه تجهیزات ایمنی، نظارت بر کیفیت برنامه‌ریزی پرواز منطبق با استاندارد و سهم منابع مالی برای توسعه کارکنان پروازی حساسیت بالایی دارد.
سیاست‌گذاری مدیریت سوانح هوایی
باتوجهبه نتایج تحلیل حساسیت مدل پویایی سیستم و شناسایی نقاط اهرمی، سیاست‌های پیشگیری از سوانح هوایی در 3 دسته راهبرد توسعه ناوگان هوایی کشور، استانداردسازی و ارتقای ایمنی پرواز و توسعه صلاحیت پروازی خلبانان با مشارکت برنامه‌ریزان و خبرگان صنعت هوانوردی کشور شناسایی شد. جدول شماره 7 به تشریح سیاست‌ها و تغییرات اعمال‌شده هریک از راهبردها پرداخته است.
در ادامه با اعمال تغییرات سیاستی هریک از راهبردها بر روی مدل پویایی سیستم، رفتار متغیرهای کلیدی به‌طور جداگانه و در مقایسه موردبررسی قرار خواهد گرفت. تصویر شماره 7 نتایج مقایسه رفتار متغیرهای کلیدی مدل را ارائه کرده است.
همان‌طور که نتایج نشان می‌دهد هیچ‌یک از راهبردها و سیاست‌ها به‌تنهایی نتوانسته نرخ سوانح هوایی را به‌صورت پایدار کاهش دهد. با وجود این راهبرد استانداردسازی و ارتقای ایمنی پرواز در مقایسه با دیگر راهبردها نرخ سوانح هوایی را تا حدود مناسب‌تری کاهش داده است، اما این راهبرد نیز رفتار نوسانی نرخ سوانح هوایی را پیش‌بینی کرده است. در ادامه تلاش شد با ترکیب راهبردها و سیاست‌های منتخب باتوجهبه محدودیت بودجه اختصاص‌یافته و منابع مالی بیشترین بهبود شناسایی شود. به‌طوری‌که ابتدا کلیه سیاست‌ها بر روی مدل اعمال شد و با کاهش هریک باتوجهبه بودجه و میزان تأثیرگذاری، ترکیب منتخب شناسایی شد. جدول شماره 8 سیاست منتخب ترکیبی سوانح هوایی را ارائه کرده است. پس از اعمال سیاست‌های منتخب رفتار متغیرهای کلیدی مدل مورد مقایسه و بررسی قرار گرفت. تصویر شماره 7 رفتار متغیرهای مدل را تحت اعمال سیاست‌های منتخب ترکیبی ارائه کرده است.
همان‌طور که در تصویر شماره 8 مشاهده می‌شود با اعمال سیاست‌های ترکیبی، باتوجهبه سرمایه‌گذاری و تأمین مالی صنعت هوانوردی و سیاست‌های اعمالی ارتقای ایمنی پرواز، تعداد سوانح هوایی به‌طور قابل توجهی در بلندمدت کاهش یافته و روند صعودی آن با شیب کمتری است. با کاهش نرخ سوانح هوایی تلفات جانی نیز کاهش یافته است. باتوجهبه استانداردسازی برنامه‌ریزی پروازها و کاهش فشار سلسله‌مراتبی مدیریت و افزایش نظارت بر برنامه‌ریزی پروازها و نیز افزایش بهره‌وری دوره‌های توسعه صلاحیت پروازی خلبانان، تعداد خلبانان خبره تا سطح مطلوبی به‌صورت پایدار قرار گرفته است. هواپیماهای موجود نیز باتوجهبه نوسازی و بازسازی ناوگان هوانوردی کشور جایگزین هواپیماهای فرسوده شده‌اند و بر این مبنا در تعداد هواپیمای موجود برای پرواز تغییر چشم‌گیری حاصل نشده است. رفتار متغیر منابع مالی نیز نشان می‌دهد پس از گذشت حدود 6 سال از صرف منابع مالی، مسئله جبران فرسودگی ناوگان و ارتقای ایمنی، از حالت نزولی به حالت صعودی تغییر یافته و به‌صورت نوسانی مسیر بهبود را طی خواهد کرد.
بحث
در سال‌های اخیر، مسئله پیشگیری از سوانح هوایی موردتوجه گسترده‌ای در سطح جهانی قرار گرفته است. بااین‌حال و علی‌رغم تلاش‌های مضاعف، نظارت و کنترل فراوان بر تمامی اقدامات پرواز و صرف منابع مالی قابل‌ملاحظه‌ای تحت عنوان نوسازی ناوگان هوایی و ارتقای استانداردهای لازم کماکان شاهد سوانح هوایی متعددی هستیم. باتوجهبه اینکه هزینه‌های پیشگیری اعم از اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بسیار کمتر است، همواره باید در راستای برنامه‌ریزی و پیاده‌سازی اقدامات و سیاست‌های راهبردی مؤثر جهت پیشگیری از سوانح اقدام کرد. برای این منظور ابتدا مدل پویایی سیستم سوانح هوایی با مشارکت سیاست‌گذاران، کارشناسان و خبرگان حوزه هوانوردی و منابع مطالعاتی طراحی شد. پس از اعتبارسنجی، مدل در افق20 ساله شبیه‌سازی و باتوجهبه نتایج تحلیل حساسیت مونت‌کارلو، سیاست‌های پیشگیری از سوانح هوایی مبتنی بر 3 راهبرد توسعه ناوگان هوایی کشور، استانداردسازی و ارتقای ایمنی پرواز و توسعه صلاحیت پروازی خلبانان با مشارکت برنامه‌ریزان و خبرگان صنعت هوانوردی کشور شناسایی شد. سیاست‌های هر راهبرد به‌طور جداگانه بر روی مدل، اعمال و نتایج مقایسه شد. در ادامه منتخبی از سیاست‌های ترکیبی در قالب راهبرد ترکیبی در نظر گرفته شد و درنهایت پیشنهادهای کاربردی پژوهش مبنی بر سیاست‌های ترکیبی منتخب مدل پویایی سیستم پیشگیری از سوانح هوایی کشور مبتنی بر ایمنی پرواز به‌طور کلی به شرح زیر شناسایی شد:
فرایند بودجه‌ریزی و تأمین منابع مالی: سیاست‌گذاری و لحاظ کردن تدابیر لازم با مشارکت دستگاه‌های ذی‌ربط برای تأمین منابع مالی لازم جهت توسعه و تقویت صنعت و ناوگان هوایی از‌طریق ابزارهای تأمین مالی و ارائه بخشی از سهام شرکت‌ها به‌صورت عام در فرابورس و ترغیب به سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی در بخش هوایی و حمایت از صنایع داخلی دانش‌بنیان ناوگان هوایی کشور.
حمایت از صنایع داخلی دانش‌بنیان ناوگان هوایی کشور و انتقال فناوری‌های پیشرفته به داخل در قراردادها و تدابیر لازم جهت انجام خدمات تغییرات جزئی و اساسی ناوگان هوایی کشور با محوریت صنایع داخلی و لحاظ کردن آن در قراردادهای خرید و تأمین خارجی انواع هواپیماها.
افزایش بهره‌وری دوره‌های آموزش عالی هوانوردی و توسعه صلاحیت کارکنان پروازی. تشکیل و به‌روزرسانی بانک اطلاعاتی به‌منظور نیازسنجی نیروی انسانی: صنعت هوانوردی و رشته خلبانی علاقه‌مندان متعددی دارد، بنابراین به‌منظور جذب و گزینش مناسب از میان خلبانان مستعد باید بانک اطلاعاتی مناسبی تهیه و تدوین و برنامه‌ریزی مناسبی جهت تکمیل نیروی انسانی شود.
توسعه صلاحیت پروازی با برگزاری کلاس‌های آموزشی، همایش‌های هم‌افزایی و همکاری داخلی، بین‌المللی و اعزام به دوره‌های خارجی معتبر و نیز افزایش نظارت بر رعایت شرایط آمادگی جسمی و روحی خلبانان برای پرواز به‌منظور افزایش صلاحیت پروازی.
بررسی و ریشه‌یابی علل سوانح هوایی و اجرای دستورالعمل ارزیابی ریسک طبق دستورالعمل‌های بین‌المللی (CAD1119 کشوری)، تشکیل کارگروه‌های تخصصی بررسی سوانح به‌منظور بررسی داده‌های مرتبط و تهیه گزارشات نهایی، گزارش کامل و دقیق علل و چگونگی رخ دادن سوانح گذشته می‌تواند در بازدارندگی از سوانح آتی مؤثر باشد.
افزایش نظارت بر کیفیت اجرای برنامه‌ریزی پروازها طبق استانداردهای بین‌المللی و انجام تحقیقات و مطالعات لازم به منظور تغییر یا بازنگری استانداردها، قوانین و مقررات بین‌المللی و استانداردهای ایمنی، حداقل استاندارد لازم جهت پرواز به بازنگری و به‌روزرسانی نیاز دارد.
نتیجه‌گیری
مدل پیشنهادی کاربردی از پویایی‌شناسی سیستم مدیریت بحران سوانح هوایی به‌منظور توسعه ابزار سیاست‌گذاری پیشگیری از سوانح هوایی، مبتنی بر ارتقای ایمنی پرواز است و کارایی آن باتوجهبه داده‌های سازمان هواپیمایی کشوری و ایکائو نشان داده شده است.
در پژوهش‌های آتی پیشنهاد می‌شود مدل حاضر مبتنی بر مدیریت ریسک مخاطرات آب و هواشناسی نظیر وضعیت جوی، دما، وزش باد و غیره توسعه یابد و سیاست‌های پیشگیری از سوانح باتوجهبه این ابعاد موردبررسی قرار گیرد. همچنین باتوجهبه مطالعات سیستمی ناکافی در حوزه سیاست‌گذاری صنعت هوانوردی کشور پیشنهاد می‌شود عوامل مصنوعی نظیر باز یا بسته بودن مسیرهای پروازی، روز یا شب بودن زمان پرواز، مناطق نظامی یا ممنوعه در مسیر پرواز، توپوگرافی اطراف فرودگاه، محیط داخلی و غیره نیز مورد بررسی قرار گیرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله نمونه‌های انسانی و حیوانی نداشته است. براین‌اساس نیاز به کد اخلاق نبود و تمام قوانین اخلاق در پژوهش رعایت شده است.
حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی، اعتبارسنجی، تحلیل و نظارت: احمد احمدوند؛ بررسی، روش‌شناسی، نگارش نسخه اولیه: مصطفی مرادی؛ روش‌شناسی، اعتبارسنجی، تحلیل و ویرایش نهایی: مرضیه صمدی فروشانی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از همکاری کلیه مشارکت‌کنندگان پژوهش در دانشگاه هوایی علوم و فنون شهید ستاری و حمایت و پشتیبانی سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران قدردانی می‌شود.
سوانح هوایی سالانه مبالغ بسیار هنگفتی را به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم به شرکت‌های هواپیمایی و خطوط مسافربری تحمیل می‌کند. همچنین سوانح هواپیماهای نظامی، علاوه بر خسارت‌های بسیار سنگین مالی، دارای تبعات سیاسی و امنیتی نیز هست. باتوجهبه آمار اعلام‌شده اخیر توسط وزارت راه و شهرسازی، در طی ۳۵ سال اخیر ایران به‌طور متوسط سالانه بیش از 2 حادثه سقوط هواپیما (درمجموع ۷۴ سانحه) را تجربه کرده است. در این میان بیش از 2200 ایرانی قربانی سوانح هوایی شده‌اند. ایمنی همیشه به‌عنوان حیاتی‌ترین ویژگی عملیاتی هوانوردی در نظر گرفته می‌شود.
شبکه ایمنی هوانوردی بنیادی است که اطلاعات معتبر، به‌روز، کامل و قابل‌اعتمادی را در‌مورد سوانح هواپیما و مسائل ایمنی ارائه می‌دهد. پایگاه داده سوانح شبکه ایمنی هوانوردی هر روز به‌روز می‌شود و حاوی توضیحاتی در‌مورد بیش از 23000 هواپیمای مسافربری (هواپیمایی که در اصل برای حمل 12 مسافر یا بیشتر تأیید شده است)، هواپیماهای نظامی و سوانح هواپیماهای جت شرکتی یا خصوصی است. اطلاعات در درجه اول از آژانس‌های دولتی رسمی گرفته می‌شود، مانند هیئت‌های بررسی سوانح هوایی و مقامات هواپیمایی کشوری. همچنین این پایگاه داده حاوی توضیحاتی در‌مورد بیش از 258000 حادثه مربوط به هواپیماهای سبک، هواپیماهای نظامی، بالگردها، گلایدرها، بالون‌های هوای گرم و پهپادها است.
براساس گزارش شبکه ایمنی هوانوردی، ایران جزو یکی از پرسانحه‌ترین کشورهای جهان با میانگین کل نرخ سوانح 1/26 سانحه در هر 1 میلیون پرواز در طول 5 سال گذشته بوده است (انجمن بین‌المللی حمل‌ونقل هوایی، 2023). نگاهی به آمار سوانح هوانوردی ایران نشان می‌دهد صنعت هوانوردی ایران با مشکلات متعددی مواجه است که حتی به‌رغم سابقه طولانی‌تر نسبت به خطوط هوایی کشورهای همسایه، اکنون در جایگاه پایین‌تری قرار دارد. براساس آمار شبکه ایمنی هوانوردی ایران، 1242 سانحه هوایی در میان هواپیماهای ایران رخ داده است که بین 50 تا 70 سانحه آن مرگبار بوده‌اند. می‌توان گفت وقوع چندین سانحه هوایی، متأثر از عدم توجه به رعایت اصول ایمنی در بخش‌های حاکمیتی بوده است (سالنامه آماری سازمان هواپیمایی ایران، 2023).
سوانح هوایی دارای طبقه‌بندی‌های متنوعی است. به‌طور کلی انواع سوانح هوایی شامل 1. سانحه کلی، 2. سانحه جزئی، 3. سانحه متوسط، 4. مصیبت‌بار، 5. فاجعه‌آمیز و 6. رویدادهای غیر پرواز است (راعی و همکاران، 2021). سقوط در پرواز تحت کنترل در مقایسه با سایر دسته‌های تصادفات، میزان قابل‌توجهی از تلفات را به خود اختصاص می‌دهد. سقوط در پرواز تحت کنترل به سوانحی گفته می‌شود که طی آن هواپیماهای مختلف باری، مسافربری، نظامی یا غیرنظامی در شرایط پرواز تحت کنترل با عوارض زمینی همچون کوه و یا حتی زمین‌های پست و هموار برخورد می‌کنند (کلی و افسیمیو ، 2019).
باتوجهبه تلفات جانی و صدمات جسمی، صدمات و هزینه‌های هنگفت تعمیرات و جایگزینی، هزینه‌های تجسس و یافتن هواپیماهای سقوط‌کرده، هزینه‌های بیمه و خسارات مالی به شخص ثالث و حساسیت بالای سازمان‌های دولتی به سوانح، باتوجهبه از دست دادن اعتبار صنعت هوایی و شرکت‌های سازنده هواپیما، پیشگیری از سوانح و مدیریت ایمنی پرواز همواره به توجه سیاست‌گذاران و پژوهشگران صنعت هوانوردی وابسته است. بررسی پیشینه پژوهش نشان می‌دهد مطالعات گسترده‌ای در‌زمینه سوانح هوایی و پیشگیری از آن در دسترس است. دسته‌ای از این مطالعات بر تجزیه‌وتحلیل علل بروز سوانح هوایی تمرکز یافته‌اند. از این دسته می‌توان به مطالعات لینه و همکاران (2008) که به تجزیه‌وتحلیل علل سقوط هواپیمای عمومی در استرالیا پرداختند اشاره کرد. هریزی و همکاران (2013) به تجزیه‌وتحلیل عوامل سوانح هوایی در جهان (1950-2008) با استفاده از مدل‌های رگرسیونی دریافتند علاوه بر شرایط آب‌و‌هوایی، رفتار خلبانان، کنترلرهای ترافیک هوایی، کارکنان ارشد تعمیر و نگهداری و مهندسان پرواز از علل کلیدی سوانح هوایی هستند.
همچنین گوکر و همکاران (2021) به تجزیه‌وتحلیل آماری تحقیقات سقوط هوایی از سال 1918 تا 2019 پرداختند و بر افزایش حجم ترافیک و تقاضا برای حمل‌ونقل هوایی و افزایش خطر سوانح هوایی در آینده تأکید کردند. راعی و همکاران، (2021) به تحلیل سوانح پروازی هوانیروز در بازه زمانی 1989 الی 2019 با استفاده از ابزارهای داده‌کاوی پرداختند و ضمن بررسی آماری سوانح بالگردهای هوانیروز به این نتیجه رسیدند که خلبانان دارای 15 تا 20 سال تجربه پروازی از ریسک بالاتری نسبت به سایر خلبانان برخوردارند.
دسته‌ای از مطالعات به بررسی عوامل انسانی بروز سوانح هوایی تمرکز یافته‌اند. در این حوزه ایلماز (2019) در پژوهشی به رویکرد استراتژیک برای مدیریت ریسک عوامل انسانی در سازمان تعمیر و نگهداری هواپیما پرداخت و نشان داد طراحی مدل مدیریت ریسک عوامل انسانی، ابزاری مفید برای مدیریت ریسک‌های ارگونومیک مبتنی بر عوامل انسانی در توسعه استراتژی در مدیریت کسب‌وکار هوانوردی است. کلی و افسیمیو (2019) به تجزیه‌وتحلیل عوامل انسانی در 50 پرواز کنترل‌شده سوانح هوایی از سال 2007 تا 2017 در 24 کشور پرداختند. عوامل انسانی نظیر حواس‌پرتی، نارضایتی و خستگی خدمه پرواز و خطاهای تصمیم‌گیری و مهارت‌محور به همراه مسائل ارتباطی، هماهنگی و برنامه‌ریزی از عوامل شایع سوانح هوایی است. مرادی و همکاران (2021) با اشاره به اینکه یکی از فاکتورهای مهم موفقیت و کاهش سوانح پروازی، در نظر گرفتن تناسب فیزیکی خلبانان با فضای داخلی کابین هواپیمای مربوطه است، به ارائه الگوی تعیین نوع هواپیمای خلبانان مبتنی بر فاکتورهای آنتروپومتریک پرداختند. مرادی و ضرغامی (2023) به شناسایی و اولویت‌بندی شاخص‌های پیکرشناسی مؤثر بر عملکرد خلبانان در داخل کابین هواپیما و معیارهایی برای گزینش دانشجویان خلبانی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش خلبانی و تخصیص خلبانان به هواپیماهای متناسب پرداختند.
مطالعات دیگری نیز بر رویکردهای ارتقای ایمنی پرواز تمرکز یافته‌اند. در این دسته مطالعات گویدا و همکاران (2022) به بررسی سوانح هوایی، تحلیل مکانیسم جراحات سرنشینان و آسیب‌های هواپیما پرداخته و استراتژی‌های حفاظت از سرنشینان و عملکرد سازه‌های هواپیما در هنگام سناریوهای برخورد را بر مبنای طراحی قابلیت‌های صندلی مسافری مورد بررسی قرار داده‌اند. چای و همکاران (2021) به تجزیه‌وتحلیل آئروالاستیک و کنترل فلاتر بال‌ها و پانل‌ها پرداختند و رهنمون‌هایی در‌مورد طراحی بال‌ها و سازه‌های پانل جدید برای بهبود ایمنی پرواز ارائه دادند. پنگ و همکاران (2021) به شبیه‌سازی مخازن ذخیره‌سازی که در معرض سقوط هواپیمای تجاری بزرگ قرار گرفته‌اند پرداختند. القاصر و همکاران (2021) به کنترل زمان محدود حرکت بال-ثابت برای هواپیماهایی که دارای بالا دلتا هستند پرداختند. یولیان و همکاران (2019) به طراحی مدل شبکه عصبی برای سیستم پیشگیری از برخورد هواپیما پرداختند و نشان دادند توسعه شبکه ایمنی، کارایی سیستم جلوگیری از برخورد را بهبود می‌بخشد. یحیوی و همکاران (1402) مدل جدیدی جهت بهینه‌سازی خطر ایمنی تیک‌آف، به‌عنوان مهم‌ترین و خطرناک‌ترین فرایند پرواز، با استفاده از ترکیب الگوریتم هوش تجاری و شبکه عصبی بازگشتی ارائه دادند.
خاروفا و همکاران (2018) مروری بر عوامل انسانی دخیل در حوادث هوایی و حوادث حمل‌ونقل هوایی تجاری از سال 2000 تا 2016 داشتند. این مطالعه علل مختلف عوامل انسانی را در نمونه‌های تصادفی در بیش از 200 حادثه و رویداد حمل ونقل هوایی تجاری بین سال‌های 2000 تا 2016 بررسی کرده است. مهم‌ترین عامل انسانی، آگاهی موقعیتی و به دنبال آن عدم پایبندی به رویه‌ها بود.
میر و همکاران (2021) به مدیریت بحران سوانح هوایی برزیل پرداخته و جنبه‌های انسانی و فناورانه را مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان داد مفاهیم مدیریت بحران سانحه بر هشدار دادن به سازمان‌ها با تأکید بر تمرکز بر مدیریت قابلیت اطمینان، انعطاف‌پذیری و وجدان متمرکز است و تغییراتی در عملیات سازمان‌هایی که به دنبال یادگیری از رویدادهای غیرمنتظره و واکنش سریع برای بهبود مستمر پاسخگویی خدمات خود هستند، نیاز است. برجعلی‌لو و همکاران (1402) به شناسایی انواع خطاهای تأثیرگذار بر عملکرد خلبانان و نحوه ارزیابی آن و اکتشاف عوامل ایمنی تأثیرگذار (معیارهای مؤثر بر مدیریت خدمه پرواز، خستگی کادر پرواز، وضعیت ترکیب خلبان‌ها در پرواز، نتایج آموزش‌های کادر پروازی) پرداختند.
دسنت و همکاران (2021) در بررسی تأثیر عوامل انسانی بر رفتار ایمنی خلبانان در شرکت‌های هواپیمایی فراساحلی در برزیل نشان دادند تا حدی به عوامل انسانی بی‌توجهی شده است. قاسمی و همکاران (1402) به بررسی اثر خطای انسانی در حوادث هواپیمایی پرداختند. این خطا‌ها می‌توانند شامل خطاهای خلبانان و کنترل ترافیک هوایی، خطاهای ناشی از تدارکات زمینی مانند عدم نگهداری و تعمیر مناسب هواپیماها و نقص‌های عملکردی خدمه هواپیما باشد.
مطالعات محدودی به مدل‌سازی پویایی سیستم در حمل‌ونقل هوایی و مدیریت سوانح هوایی پرداخته‌اند. زعیم و همکاران (2013) به مدل‌سازی پویایی سیستم عملکرد خطوط هوایی ترکیش پرداختند و سیاست‌های مدیریت دانش را بر بهبود عملکرد مورد بررسی قرار دادند. شفرد و همکاران (2014) به مرور مدل‌های دینامیک سیستم به‌کاررفته در حمل‌ونقل هوایی پرداختند و سیاست‌های توسعه زیرساخت‌های فرودگاهی و چرخه‌های تجاری خطوط هوایی را از حوزه‌های کاربردی نوظهور حمل‌ونقل هوایی دانستند. وو و همکاران (2023) به تحلیل اثر دینامیکی خطاهای انسانی در ایمنی هوانوردی پرداختند و نشان دادند عوامل انسانی به‌طور فزاینده عامل اصلی سوانح هواپیما بوده است. نتایج شبیه‌سازی نشان می‌دهد با اقدامات برای افزایش ایمنیِ توصیه‌شده، پایداری سیستم هوانوردی افزایش می‌یابد و درنتیجه نرخ کلی تصادف کاهش می‌یابد. ابراهیمی و نجفی (2015) مدل پویایی‌شناسی سیستم بهبود ایمنی پرواز را ارائه دادند و نشان دادند کنترل کافی برای چک‌های پزشکی وجود ندارد و خستگی، فشار کاری و اقتصادی و استرس در کارکنان پرواز مشاهده می‌شود.
با مرور پیشینه‌های مطالعاتی می‌توان نتیجه گرفت علی‌رغم اهمیت موضوع سوانح هوایی و تأکید پژوهشگران بر بررسی سوانح و یا راهبردهای پیشگیری از آن در سطح بین‌المللی و ملی، مطالعات بسیار محدودی مدل‌های پویایی‌شناسی سیستم سوانح هوایی را مورد توجه قرار داده‌اند. بنابراین در پژوهش حاضر تلاش می‌شود به طراحی مدل پویایی سیستم مدیریت بحران سوانح هوایی به‌منظور شناسایی و ارزیابی و ارائه سیاست‌های پیشگیرانه جهت کاهش سوانح هوایی پرداخته شود.
برای این منظور ابتدا پس از مرور ادبیات موضوعی عوامل مؤثر بر بروز یک سانحه هوایی شناسایی شد و با مشارکت خبرگان صنعت هوانوردی کشور مدل پویایی‌های سیستم پیشگیری از سانحه هوایی با تأکید بر ایمنی پرواز به‌منظور شناخت سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان مدیریت بحران سوانح هوایی کشور از پیچیدگی‌ها و پویایی‌های علی سوانح هوایی ارائه شد.
روش
روش‌شناسی پژوهش حاضر متمرکز بر پویایی‌شناسی سیستم است. روش‌شناسی پویایی سیستم، رویکردی برای مدل‌سازی به‌منظور درک رفتار غیرخطی سیستم‌های پیچیده در طول زمان است. در 2 دهه گذشته پویایی سیستم کاربردهای بسیاری در مدیریت بحران داشته است و در طیف متنوعی از مطالعات شامل تجزیه‌وتحلیل، سیستم پشتیبانی تصمیم، آمادگی و پاسخ به بحران، پیش‌بینی، بهبود عملکرد، تنظیم برنامه‌ها و پیامدهای سیاست‌ها طبقه‌بندی می‌شود (عبدالطیف و همکاران، 2023). روش‌شناسی پویایی سیستم به‌منظور مدل‌سازی سیستم‌های پیچیده کاربرد دارد و گام‌هایی را دربر می‌گیرد.
گام اول
شناسایی و تعریف مسئله: مهم‌ترین گام در مدل‌سازی، شناسایی و تعریف مسئله (ساختاربندی مسئله) است.
گام دوم
طراحی نمودار حلقه علّی: پس از شناسایی فرضیه‌های پویا، ساختن مدل مفهومی (نمودار علّی) رابطه بین پدیده‌ها را بیان می‌کند.
گام سوم
طراحی نمودار جریان مدل.
گام چهارم
شبیه‌سازی و اعتبارسنجی مدل.
گام پنجم
تعریف سیاست‌های مختلف، انتخاب و پیاده‌سازی راه‌حل مناسب (استرمن، 2000).
پژوهش حاضر به‌منظور شناخت از مسئله پیشگیری از سوانح هوایی ابتدا به شناسایی عوامل مختلف آن پرداخته و سپس بر مبنای مدل علّی‌معلولی سوانح هوایی با مشارکت کارکنان، خلبانان، همچنین استفاده از مستندات سازمانی و استفاده از نظرات برنامه‌ریزان پیشگیری از سوانح هوایی کشور از طریق نرم‌افزار «ونسیم» طراحی شده است. همچنین مدل جریان سوانح هوایی با نرم‌افزار ونسیم طراحی شد که بر مبنای داده‌های سازمان هوایی کشور، شبکه ایمنی هوانوردی و ایکائو و نیز با مشارکت خبرگان صنعت شبیه‌سازی بود (جدول شماره 1).
در ادامه داده‌های مدل در جدول شماره 2 و مشخصات خبرگان صنعت هوانوردی در جدول شماره 3 ارائه شده است.
یافته‌ها
ساختاربندی مسئله
پس از مرور ادبیات و بررسی پیشینه پژوهش، عوامل مؤثر بر سوانح هوایی شناسایی و نمودار زیرسیستم‌های مدل با مشارکت خبرگان طراحی شد. تصویر شماره 1 نمودار زیرسیستم‌های مدل را نشان می‌دهد. همان‌طور که مشاهده می‌شود، نمودار زیرسیستم‌های سوانح هوایی شامل 6 زیرسیستم سوانح هوایی، ایمنی پرواز، صلاحیت پروازی، تجهیزات هوانوردی، منابع انسانی هوانوردی و منابع مالی هوانوردی است. در ادامه باتوجهبه عوامل شناسایی‌شده و با مشارکت خبرگان مسئله مرز سیستم مدل پویای پیشگیری از سوانح هوایی مبتنی بر مدیریت ایمنی تعیین شد.
نمودار علی‌معلولی
با بررسی‌های کتابخانه‌ای و مشارکت خبرگان هوانوردی کشور و باتوجهبه نمودار زیرسیستم‌های مدل، متغیرهای هریک از زیرسیستم‌ها شناسایی و روابط علی و معلولی ترسیم شد. یکی از عوامل مهم و تأثیرگذار در سوانح هوایی موضوع منابع مالی در دسترس است. منابع مالی در دسترس صنعت هوایی کشور، منابع مالی دولتی و یا منابعی با مشارکت سرمایه‌گذاران بخش خصوصی است. باتوجهبه موضوع مسئله که پیشگیری از سوانح هوایی است و باتوجهبه محدودیت‌ها و ظرفیت‌های منابع مالی در شرایط تحریم‌های بین‌المللی کنونی، عواملی چون ناوگان فرسوده هوایی، هزینه‌های بالای نگهداری و تعمیر و هزینه‌های آموزشی خلبانان مدنظر گرفته شد. از دگر سوی، یکی دیگر از علل تأثیرگذار در سوانح هوایی، اشتباهات خلبانان است، در همین راستا علل جذب خلبانان مستعد، آموزش‌های عالی هوانوردی، آمادگی جسمانی و روحی خلبانان، تهیه استانداردهای لازم و انتقال دانش خبرگان پروازی در نظر گرفته شده‌اند. ایمنی پرواز نیز معلول عللی همچون تجهیزات فرودگاهی، تجهیزات زمینی و ناوبری، تجهیزات ایمنی، فرسودگی ناوگان، استاندارد پرواز و تخلفات خلبان است. تصویر شماره 2 نمودار علی سوانح هوایی را ارائه کرده است. همان‌طور که مشاهده می‌شود حلقه‌های علی بسیاری در این نمودار وجود دارد. جدول شماره 4 به تشریح برخی از حلقه‌های تشدیدکننده و تعدیل‌کننده سوانح هوایی پرداخته است.
نمودار جریان مدل
پس ترسیم مدل علی و معلولی و شناخت و آگاهی کافی از عوامل، به‌منظور شبیه‌سازی مدل علی و معلولی نیاز است تا آن را به نمودار جریان تبدیل کنیم. نمودار جریان بیان‌کننده مفهوم اساسی پویایی‌شناسی سیستم‌ها، یعنی ساختارهای بازخوردی از روابط انباره‌ها و جریان‌ها است که رفتار سیستم را ایجاد می‌کند. این نمودار از 3 نوع متغیر انباره، جریان و کمکی تشکیل‌شده است. برای ترسیم نمودار علت و معلولی، جریان و شبیه‌سازی مدل از نرم‌افزار ونسیم استفاده شده است. تصویر شماره 3 مدل پویایی سیستم سوانح هوایی کشور را نشان می‌دهد.
جدول شماره 5 به تشریح برخی از روابط ریاضی و منطقی مدل پرداخته است.
جدول شماره 6 برخی از پارامترها و مقادیر ثابت مدل را نشان می‌دهد.
اعتبارسنجی و شبیه‌سازی اولیه مدل پویایی سیستم
برای اعتبارسنجی علاوه بر تأیید آزمون کفایت مرزهای مدل برای پرداختن به مسئله و تطبیق ساختار مدل با دانش توصیفی از سیستم توسط متخصصان بر مبنای معیارهای اعتمادپذیری، قابلیت انتقال‌پذیری، تأییدپذیری و قابلیت اعتماد، آزمون‌های اعتبارسنجی ساختاری و رفتاری، شامل آزمون بازتولید رفتار، آزمون سازگاری ساختار و ابعاد و آزمون خطای انتگرال‌گیری همان‌طور که در تصویر شماره 4 مشاهده می‌شود، انجام شد.
پس از اعتبارسنجی، مدل در افق 20 ساله شبیه‌سازی شد. تصویر شماره 5 نتایج شبیه‌سازی متغیرهای کلیدی مدل را ارائه کرده است.
در ادامه باتوجهبه نتایج تحلیل حساسیت مدل متغیرهایی که بیشترین دامنه تغییرات را ایجاد می‌کردند و به‌اصطلاح نقاط اهرمی مدل، شناسایی شدند. نتایج تحلیل حساسیت مونت‌کارلو مدل همان‌طور که در تصویر شماره 6 مشاهده می‌شود، نشان داد مدل به بودجه اختصاص‌یافته، تخصیص منابع مالی به توسعه صنعت هوانوردی، تخصیص منابع به خرید هواپیمای جدید، تخصیص منابع به توسعه تجهیزات ایمنی، نظارت بر کیفیت برنامه‌ریزی پرواز منطبق با استاندارد و سهم منابع مالی برای توسعه کارکنان پروازی حساسیت بالایی دارد.
سیاست‌گذاری مدیریت سوانح هوایی
باتوجهبه نتایج تحلیل حساسیت مدل پویایی سیستم و شناسایی نقاط اهرمی، سیاست‌های پیشگیری از سوانح هوایی در 3 دسته راهبرد توسعه ناوگان هوایی کشور، استانداردسازی و ارتقای ایمنی پرواز و توسعه صلاحیت پروازی خلبانان با مشارکت برنامه‌ریزان و خبرگان صنعت هوانوردی کشور شناسایی شد. جدول شماره 7 به تشریح سیاست‌ها و تغییرات اعمال‌شده هریک از راهبردها پرداخته است.
در ادامه با اعمال تغییرات سیاستی هریک از راهبردها بر روی مدل پویایی سیستم، رفتار متغیرهای کلیدی به‌طور جداگانه و در مقایسه موردبررسی قرار خواهد گرفت. تصویر شماره 7 نتایج مقایسه رفتار متغیرهای کلیدی مدل را ارائه کرده است.
همان‌طور که نتایج نشان می‌دهد هیچ‌یک از راهبردها و سیاست‌ها به‌تنهایی نتوانسته نرخ سوانح هوایی را به‌صورت پایدار کاهش دهد. با وجود این راهبرد استانداردسازی و ارتقای ایمنی پرواز در مقایسه با دیگر راهبردها نرخ سوانح هوایی را تا حدود مناسب‌تری کاهش داده است، اما این راهبرد نیز رفتار نوسانی نرخ سوانح هوایی را پیش‌بینی کرده است. در ادامه تلاش شد با ترکیب راهبردها و سیاست‌های منتخب باتوجهبه محدودیت بودجه اختصاص‌یافته و منابع مالی بیشترین بهبود شناسایی شود. به‌طوری‌که ابتدا کلیه سیاست‌ها بر روی مدل اعمال شد و با کاهش هریک باتوجهبه بودجه و میزان تأثیرگذاری، ترکیب منتخب شناسایی شد. جدول شماره 8 سیاست منتخب ترکیبی سوانح هوایی را ارائه کرده است. پس از اعمال سیاست‌های منتخب رفتار متغیرهای کلیدی مدل مورد مقایسه و بررسی قرار گرفت. تصویر شماره 7 رفتار متغیرهای مدل را تحت اعمال سیاست‌های منتخب ترکیبی ارائه کرده است.
همان‌طور که در تصویر شماره 8 مشاهده می‌شود با اعمال سیاست‌های ترکیبی، باتوجهبه سرمایه‌گذاری و تأمین مالی صنعت هوانوردی و سیاست‌های اعمالی ارتقای ایمنی پرواز، تعداد سوانح هوایی به‌طور قابل توجهی در بلندمدت کاهش یافته و روند صعودی آن با شیب کمتری است. با کاهش نرخ سوانح هوایی تلفات جانی نیز کاهش یافته است. باتوجهبه استانداردسازی برنامه‌ریزی پروازها و کاهش فشار سلسله‌مراتبی مدیریت و افزایش نظارت بر برنامه‌ریزی پروازها و نیز افزایش بهره‌وری دوره‌های توسعه صلاحیت پروازی خلبانان، تعداد خلبانان خبره تا سطح مطلوبی به‌صورت پایدار قرار گرفته است. هواپیماهای موجود نیز باتوجهبه نوسازی و بازسازی ناوگان هوانوردی کشور جایگزین هواپیماهای فرسوده شده‌اند و بر این مبنا در تعداد هواپیمای موجود برای پرواز تغییر چشم‌گیری حاصل نشده است. رفتار متغیر منابع مالی نیز نشان می‌دهد پس از گذشت حدود 6 سال از صرف منابع مالی، مسئله جبران فرسودگی ناوگان و ارتقای ایمنی، از حالت نزولی به حالت صعودی تغییر یافته و به‌صورت نوسانی مسیر بهبود را طی خواهد کرد.
بحث
در سال‌های اخیر، مسئله پیشگیری از سوانح هوایی موردتوجه گسترده‌ای در سطح جهانی قرار گرفته است. بااین‌حال و علی‌رغم تلاش‌های مضاعف، نظارت و کنترل فراوان بر تمامی اقدامات پرواز و صرف منابع مالی قابل‌ملاحظه‌ای تحت عنوان نوسازی ناوگان هوایی و ارتقای استانداردهای لازم کماکان شاهد سوانح هوایی متعددی هستیم. باتوجهبه اینکه هزینه‌های پیشگیری اعم از اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بسیار کمتر است، همواره باید در راستای برنامه‌ریزی و پیاده‌سازی اقدامات و سیاست‌های راهبردی مؤثر جهت پیشگیری از سوانح اقدام کرد. برای این منظور ابتدا مدل پویایی سیستم سوانح هوایی با مشارکت سیاست‌گذاران، کارشناسان و خبرگان حوزه هوانوردی و منابع مطالعاتی طراحی شد. پس از اعتبارسنجی، مدل در افق20 ساله شبیه‌سازی و باتوجهبه نتایج تحلیل حساسیت مونت‌کارلو، سیاست‌های پیشگیری از سوانح هوایی مبتنی بر 3 راهبرد توسعه ناوگان هوایی کشور، استانداردسازی و ارتقای ایمنی پرواز و توسعه صلاحیت پروازی خلبانان با مشارکت برنامه‌ریزان و خبرگان صنعت هوانوردی کشور شناسایی شد. سیاست‌های هر راهبرد به‌طور جداگانه بر روی مدل، اعمال و نتایج مقایسه شد. در ادامه منتخبی از سیاست‌های ترکیبی در قالب راهبرد ترکیبی در نظر گرفته شد و درنهایت پیشنهادهای کاربردی پژوهش مبنی بر سیاست‌های ترکیبی منتخب مدل پویایی سیستم پیشگیری از سوانح هوایی کشور مبتنی بر ایمنی پرواز به‌طور کلی به شرح زیر شناسایی شد:
فرایند بودجه‌ریزی و تأمین منابع مالی: سیاست‌گذاری و لحاظ کردن تدابیر لازم با مشارکت دستگاه‌های ذی‌ربط برای تأمین منابع مالی لازم جهت توسعه و تقویت صنعت و ناوگان هوایی از‌طریق ابزارهای تأمین مالی و ارائه بخشی از سهام شرکت‌ها به‌صورت عام در فرابورس و ترغیب به سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی در بخش هوایی و حمایت از صنایع داخلی دانش‌بنیان ناوگان هوایی کشور.
حمایت از صنایع داخلی دانش‌بنیان ناوگان هوایی کشور و انتقال فناوری‌های پیشرفته به داخل در قراردادها و تدابیر لازم جهت انجام خدمات تغییرات جزئی و اساسی ناوگان هوایی کشور با محوریت صنایع داخلی و لحاظ کردن آن در قراردادهای خرید و تأمین خارجی انواع هواپیماها.
افزایش بهره‌وری دوره‌های آموزش عالی هوانوردی و توسعه صلاحیت کارکنان پروازی. تشکیل و به‌روزرسانی بانک اطلاعاتی به‌منظور نیازسنجی نیروی انسانی: صنعت هوانوردی و رشته خلبانی علاقه‌مندان متعددی دارد، بنابراین به‌منظور جذب و گزینش مناسب از میان خلبانان مستعد باید بانک اطلاعاتی مناسبی تهیه و تدوین و برنامه‌ریزی مناسبی جهت تکمیل نیروی انسانی شود.
توسعه صلاحیت پروازی با برگزاری کلاس‌های آموزشی، همایش‌های هم‌افزایی و همکاری داخلی، بین‌المللی و اعزام به دوره‌های خارجی معتبر و نیز افزایش نظارت بر رعایت شرایط آمادگی جسمی و روحی خلبانان برای پرواز به‌منظور افزایش صلاحیت پروازی.
بررسی و ریشه‌یابی علل سوانح هوایی و اجرای دستورالعمل ارزیابی ریسک طبق دستورالعمل‌های بین‌المللی (CAD1119 کشوری)، تشکیل کارگروه‌های تخصصی بررسی سوانح به‌منظور بررسی داده‌های مرتبط و تهیه گزارشات نهایی، گزارش کامل و دقیق علل و چگونگی رخ دادن سوانح گذشته می‌تواند در بازدارندگی از سوانح آتی مؤثر باشد.
افزایش نظارت بر کیفیت اجرای برنامه‌ریزی پروازها طبق استانداردهای بین‌المللی و انجام تحقیقات و مطالعات لازم به منظور تغییر یا بازنگری استانداردها، قوانین و مقررات بین‌المللی و استانداردهای ایمنی، حداقل استاندارد لازم جهت پرواز به بازنگری و به‌روزرسانی نیاز دارد.
نتیجه‌گیری
مدل پیشنهادی کاربردی از پویایی‌شناسی سیستم مدیریت بحران سوانح هوایی به‌منظور توسعه ابزار سیاست‌گذاری پیشگیری از سوانح هوایی، مبتنی بر ارتقای ایمنی پرواز است و کارایی آن باتوجهبه داده‌های سازمان هواپیمایی کشوری و ایکائو نشان داده شده است.
در پژوهش‌های آتی پیشنهاد می‌شود مدل حاضر مبتنی بر مدیریت ریسک مخاطرات آب و هواشناسی نظیر وضعیت جوی، دما، وزش باد و غیره توسعه یابد و سیاست‌های پیشگیری از سوانح باتوجهبه این ابعاد موردبررسی قرار گیرد. همچنین باتوجهبه مطالعات سیستمی ناکافی در حوزه سیاست‌گذاری صنعت هوانوردی کشور پیشنهاد می‌شود عوامل مصنوعی نظیر باز یا بسته بودن مسیرهای پروازی، روز یا شب بودن زمان پرواز، مناطق نظامی یا ممنوعه در مسیر پرواز، توپوگرافی اطراف فرودگاه، محیط داخلی و غیره نیز مورد بررسی قرار گیرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله نمونه‌های انسانی و حیوانی نداشته است. براین‌اساس نیاز به کد اخلاق نبود و تمام قوانین اخلاق در پژوهش رعایت شده است.
حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی، اعتبارسنجی، تحلیل و نظارت: احمد احمدوند؛ بررسی، روش‌شناسی، نگارش نسخه اولیه: مصطفی مرادی؛ روش‌شناسی، اعتبارسنجی، تحلیل و ویرایش نهایی: مرضیه صمدی فروشانی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از همکاری کلیه مشارکت‌کنندگان پژوهش در دانشگاه هوایی علوم و فنون شهید ستاری و حمایت و پشتیبانی سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران قدردانی می‌شود.
References
Abdel-Latif, A., Saad-Eldien, A., & Marzouk, M. (2023). System dynamics applications in crisis management: A literature review. Journal of Simulation, 17(6), 800-817. [DOI:10.1080/17477778.2022.2088306]
Al-Qassar, A. A., Al-Obaidi, A. S. M., Hasan, A. F., Humaidi, A. J., Nasser, A. R., & Alkhayyat, A., et al. (2021). Finite-time control of wing-rock motion for delta wing aircraft based on whale-optimization algorithm. Indonesian Journal of Science and Technology, 6(3), 441-456. [DOI:10.17509/ijost.v6i3.37922]
Borjalilu, N., Ghaderi, F., & Heydari, J. (2023). [Flightsafety criteria to assess the safety performance of cockpit crew (Persian)]. Journal of Aeronautical Engineering, 25(2), 142-154. [Link]
Chai, Y., Gao, W., Ankay, B., Li, F., & Zhang, C. (2021). Aeroelastic analysis and flutter control of wings and panels: A review. International Journal of Mechanical System Dynamics, 1(1), 5-34. [DOI:10.1002/msd2.12015]
de Sant, D. A. L. M., & de Hilal, A. V. G. (2021). The impact of human factors on pilots’ safety behavior in offshore aviation companies: A brazilian case. Safety Science, 140, 105272. [DOI:10.1016/j.ssci.2021.105272]
Ebrahimi, A., & Najafi, A. (2015). [Offering the model based on system dynamics for improvement of flight safety (Persian)]. Journal of Aeronautical Engineering, 17(2), 44-56. [Link]
Civil Aviation Authority. (2023). [Statistical yearbook (Persian)]. Tehran: Civil Aviation Authority.
Ghasemi, S., Amin, R., & Khodaii, A. (2024). [A review study on the effects of human error in aviation accidents (Persian)]. Civil and Project, 5(10), 47-59. [DOI:10.22034/cpj.2023.431272.1239]
Göker, Ü. D., Yazici, M., Balci, G., Köksal, Ö., & Şengelen, H. E. (2021). The statistical analysis of air crash investigations from 1918 to 2019. Savunma Bilimleri Dergisi, 2(40), 1-32. [DOI:10.17134/khosbd.1000317]
Guida, M., Lamanna, G., Marulo, F., & Caputo, F. (2022). Review on the design of an aircraft crashworthy passenger seat. Progress in Aerospace Sciences, 129, 100785. [DOI:10.1016/j.paerosci.2021.100785]
Harizi, R., Belhaiza, M. A., & Harizi, B. (2013). A cliometric analysis of the explanatory factors of the air crashes in the world (1950-2008). Journal of Transportation Safety & Security, 5(2), 165-185. [DOI:10.1080/19439962.2012.749968]
International Air Transport Association. (2023). [Aviation Safety Network Report (Persian). Montreal: International Air Transport Association.
Julian, K. D., Kochenderfer, M. J., & Owen, M. P. (2019). Deep neural network compression for aircraft collision avoidance systems. Journal of Guidance, Control, and Dynamics, 42(3), 598-608. [DOI:10.2514/1.G003724]
Kelly, D., & Efthymiou, M. (2019). An analysis of human factors in fifty controlled flight into terrain aviation accidents from 2007 to 2017. Journal of Safety Research, 69, 155-165. [DOI:10.1016/j.jsr.2019.03.009]
Kharoufah, H., Murray, J., Baxter, G., & Wild, G. (2018). A review of human factors causations in commercial air transport accidents and incidents: From to 2000-2016. Progress in Aerospace Sciences, 99, 1-13. [DOI:10.1016/j.paerosci.2018.03.002]
Yilmaz, A. (2019). Strategic approach to managing human factors risk in aircraft maintenance organization: Risk mapping. Aircraft Engineering and Aerospace Technology, 91(4), 654-668. [DOI:10.1108/AEAT-06-2018-0160]
Lenné, M. G., Ashby, K., & Fitzharris, M. (2008). Analysis of general aviation crashes in Australia using the human factors analysis and classification system. The International Journal of Aviation Psychology, 18(4), 340-352. [DOI:10.1080/10508410802346939]
Meyer Jr, V., Cunha, M. P. E., Mamédio, D. F., & Nogueira, D. P. (2021). Crisis management in high-reliability organizations: lessons from Brazilian air disasters. Disaster Prevention and Management: An International Journal, 30(2), 209-224. [DOI:10.1108/DPM-08-2019-0245]
Moradi, M., & Zarghami, H. R. (2023). [Identifying and prioritizing anthropometric characteristics for enhancing performance of pilots in Aircraft Cockpit (Persian)]. Journal of Aeronautical Engineering, 25(1), 28-39. [Link]
Moradi, M., Roudbari, A., Zarghami, H. R., & lotfei, H. (2021). [A framework for determining pilots’ priorities using antropomethric charactristics (Persian)]. Journal of Aeronautical Engineering, 23(1), 18-32. [DOI:10.22034/joae.2021.139462]
Nosrati Malekjahan, A., Husseinzadeh Kashan, A., & Ostadi, B. (2023). [Analysis of Iran’s civil aviation accidents and serious incidents from 1979 to 2021 using failure mode and effects analysis and multi-attribute decision making methods (Persian)]. Journal of Aeronautical Engineering, 25(1), 154-180. [Link]
Peng, Q., Wu, H., Zhang, R. F., & Fang, Q. (2021). Numerical simulations of base-isolated LNG storage tanks subjected to large commercial aircraft crash. Thin-Walled Structures, 163, 107660. [DOI:10.1016/j.tws.2021.107660]
Raee, J., Zarghami, H. R., & Zand, A. A. (2021). [Analysis of I.R.I.A.A aviation accidents from 1989 to 2019 using data mining tools (Persian)]. Military Science and Tactics, 17(56), 29-50. [DOI:10.22034/qjmst.2021.136988.1446]
Shepherd, S. P. (2014). A review of system dynamics models applied in transportation. Transportmetrica B: Transport Dynamics, 2(2), 83-105. [DOI:10.1080/21680566.2014.916236]
Sterman, J. (2002). System Dynamics: Systems thinking and modeling for a complex world. Massachusetts Institute of Technology Engineering Systems Division. [Link]
Wu, Y., Zhang, S., Zhang, X., Lu, Y., & Xiong, Z. (2023). Analysis on coupling dynamic effect of human errors in aviation safety. Accident Analysis & Prevention, 192, 107277. [DOI:10.1016/j.aap.2023.107277]
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
تخصصي
دریافت: 1402/12/12 | پذیرش: 1403/2/24 | انتشار الکترونیک: 1403/7/10
دریافت: 1402/12/12 | پذیرش: 1403/2/24 | انتشار الکترونیک: 1403/7/10
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
