آدرس ایمیل خود را وارد نمایید
ثبت
پیام خود را بنویسید
دوره 14، شماره 4 - ( زمستان 1403 )
جلد 14 شماره 4 صفحات 521-496 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Mollaei S, Babaei M, Khalili B, Khezri M. The Factors Affecting the Implementation of Building Retrofitting Projects in East Azerbaijan Province, Iran. Disaster Prev. Manag. Know. 2025; 14 (4) :496-521
URL: http://dpmk.ir/article-1-705-fa.html
URL: http://dpmk.ir/article-1-705-fa.html
ملایی سمیه، بابایی مهدی، خلیلی بهروز، خضری میلاد. مطالعه عوامل مؤثر بر مشکلات اجرایی در پروژه‌های مقاومسازی ساختمان در استان آذربایجان شرقی. دانش پیشگیری و مدیریت بحران. 1403; 14 (4) :496-521
سمیه ملایی1 
، مهدی بابایی1 ، بهروز خلیلی1 ، میلاد خضری2
، مهدی بابایی1 ، بهروز خلیلی1 ، میلاد خضری2
1- گروه مهندسی عمران، دانشکده فنی مهندسی، دانشگاه بناب، بناب، آذربایجان شرقی، ایران
2- گروه مهندسی عمران، دانشکده مهندسی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران
2- گروه مهندسی عمران، دانشکده مهندسی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران
واژه‌های کلیدی: پروژه‌های عمرانی، مدیریت پروژه، مقاومسازی ساختمان، سازمان نوسازی توسعه و تجهیز مدارس، استان آذربایجان شرقی
متن کامل [PDF 10468 kb]
(185 دریافت)
| چکیده (HTML) (1704 مشاهده)
هماهنگی برای انتخاب پروژه و زمان تحویل
این چالش توسط 86/7 درصد از ناظران به‌عنوان «بسیار زیاد» انتخاب شده است که اهمیت هماهنگی اولیه برای انتخاب پروژه‌ها و مدیریت زمان‌بندی تحویل را برجسته می‌کند.
عدم وجود مشاور مجرب
غیبت یا عدم ارجاع کار به مشاوران باتجربه یک نگرانی عمده بود و 83/3 درصد از پاسخ‌دهندگان آن را یک چالش با اهمیت «بسیار بالا» می‌دانستند. این مسئله نشان‌دهنده کمبود بالقوه متخصصان خبره در تیم‌های اجرایی پروژه است.
عدم وجود لیست هزینه (فهرست بهای) تخصصی
بخش مهمی از پاسخ‌دهندگان (73/3 درصد) فقدان لیست فهرست بهای تخصصی را به‌عنوان یک چالش مهم می‌بینند.
وابستگی به مدیریت سازمانی
وابستگی به مدیریت سازمانی برای انجام وظایف به‌عنوان یک چالش با اثر «بسیار زیاد» توسط 80 درصد از پاسخ‌دهندگان تعیین شده است. این امر نشان می‌دهد تصمیم‌گیری و تفویض وظایف ممکن است به‌شدت به سطوح بالاتر مدیریت متکی باشد.
عدم وجود پیمانکاران ماهر و باتجربه
یافتن پیمانکاران ماهر و باتجربه توسط 86 درصد از پاسخ‌دهندگان به‌عنوان یک چالش «بسیار بالا» شناسایی شده است. این امر چالش‌های تأمین افراد متخصص واجد شرایط برای اجرای پروژه را برجسته می‌کند.
طبق تصویر شماره 4 و جدول شماره 7 عدم وجود سیستم ارزیابی مناسب برای انتخاب پیمانکاران، کنترل ناکافی پروژه در داخل سازمان و نبود واحدهای پروژه مناسب نیز از‌نظر ناظران پراهمیت قلمداد شده است.
دیدگاه پیمانکاران
جدول شماره 8 فراوانی پاسخ به سؤالات مختلف مرتبط با چالش‌های مدیریت و اجرای پروژه‌ها را در نظر پیمانکاران نشان داده و تصویر شماره 5 نیز فراوانی چالش‌ها با اثر «بسیار زیاد» و «زیاد» را نشان می‌دهد.
References
Ahmed, A., Mateo-Garcia, M., McGough, D., & Gaterell, M. (2017). Methodology for evaluating innovative technologies for low-energy retrofitting of public buildings. Energy Procedia, 112, 166-175. [DOI:10.1016/j.egypro.2017.03.1078]
Aloini, D., Dulmin, R., Mininno, V., & Ponticelli, S. (2012). Supply chain management: A review of implementation risks in the construction industry. Business Process Management Journal, 18(5), 735-761. [DOI:10.1108/14637151211270135]
Anelli, A., Santa-Cruz, S., Vona, M., Tarque, N., & Laterza, M. (2019). A proactive and resilient seismic risk mitigation strategy for existing school buildings. Structure and Infrastructure Engineering, 15(2), 137-151. [DOI:10.1080/15732479.2018.1527373]
Aslani, F., Amini Hosseini, K., & Fallahi, A. (2019). Evaluation of physical resilience of Karaj city against earthquake. Journal of Rescue and Relief, 11(1), 68-71. [DOI:10.52547/jorar.11.1.68]
Balkaya, C. (2018). Information systems for repair alternatives and initial cost estimation of damaged building structures. International Journal of Engineering Technologies IJET, 4(2), 81-89. [Link]
Bhattarai, S. K., Rayamajhi, L., Lamichhane, S., & Arayal, S. (2024). Navigating delays: A comprehensive study of public building retrofitting projects in Kathmandu valley. Journal of UTEC Engineering Management (JUEM), 2(1), 37-52. [DOI:10.36344/utecem.2024.v02i01.004]
Carofilis Gallo, W. W., Clemett, N., Gabbianelli, G., O’Reilly, G., & Monteiro, R. (2022). Seismic resilience assessment in optimally integrated retrofitting of existing school buildings in Italy. Buildings, 12(6), 845. [DOI:10.3390/buildings12060845]
Gino, D., Anerdi, C., Castaldo, P., Ferrara, M., Bertagnoli, G., & Giordano, L. (2020). Seismic upgrading of existing reinforced concrete buildings using friction pendulum devices: A probabilistic evaluation. Applied Sciences, 10(24), 8980. [DOI:10.3390/app10248980]
Ghaemmaghami, P., & Rahaei, O. (2013). [Environment and sustainable strategies in design of future buildings (Persian)]. Journal of Environmental Science and Technology, 15(2), 135-146. [Link]
Grant, D., Bommer, J. J., Pinho, R., & Calvi, G. M. (2006). Defining priorities and timescales for seismic intervention in school buildings in Italy. IUSS Monograph.[Link]
Hamidizadeh, S., Ahmadi, F., Aslani, Y., Etemadifar, S., Salehi, K., & Kordeyazdi, R. (2008). [Study effect of a group-based exercise program on the quality of life in older men and women in 2006-2007 (Persian)]. The Journal of Shahid Sadoughi University of Medical Sciences, 16(1), 167. [Link]
Hennink, M., Hutter, I., & Bailey, A. (2020). Qualitative research methods. California: SAGE Publications. [Link]
Huo, X., Hao, T., & Jiao, L. (2023). Critical risk factors of public building green retrofit projects-an empirical study in Chongqing, China. Journal of Asian Architecture and Building Engineering, 1-13. [DOI:10.1080/13467581.2023.2278886]
Deputy of the President for Strategic Planning and Supervision. (2013). [Guidelines for seismic retrofitting of existing buildings (Persian)]. Tehra: Deputy of the President for Strategic Planning and Supervision. [Link]
Kalantari, A., & Davodi, M. (2012). [A review of geotechnical hazards and structural damage in the Ahar-Varzeghan earthquakes of August 11, 2012 (Persian)]. Research Bulletin of Seismology and Earthquake Engineering, 15(4), 55. [Link]
Liu, T., Ma, G., & Wang, D. (2022). Pathways to successful building green retrofit projects: Causality analysis of factors affecting decision making. Energy and Buildings, 276, 112486. [DOI:10.1016/j.enbuild.2022.112486]
Ministry of Culture and Islamic Guidance. (2023). [General Directorate of Culture and Islamic Guidance of East Azerbaijan Province (Persian)]. Retrieved from: [Link]
Mahbobi Niazmandi, M., Mirasi, S., Nakhaei, ., & Gholmpoor A. (2012). [A new method to enhance the accuracy in the probabilistic seismic hazard analysis (Persian)]. Paper presented at: 4th International Conference on Seismic Retrofitting (Earthquake Engineering and new Technology on Retrofitting, Tabriz, Iran, 2 May 2012. [Link]
Maio, R., Estêvão, J. M., Ferreira, T. M., & Vicente, R. (2020). Cost-benefit analysis of traditional seismic retrofitting strategies integrated in the renovation of stone masonry buildings. Engineering Structures, 206, 110050. [DOI:10.1016/j.engstruct.2019.110050]
Mirzaei, S., Tafti, A. A. D., Mohammadinia, L., Nasiriani, K., Rahaei, Z., & Falahzadeh, H., et al. (2020). Operational strategies for establishing disaster-resilient schools: A qualitative study. Advanced Journal of Emergency Medicine, 4(2), e23. [Link]
O’Meara, P., Pendergast, C., & Robinson, A. (2007). Grassroots community engagement: the key to success in a community building program. Rural Society, 17(2), 155-164. [DOI:10.5172/rsj.351.17.2.155]
Panza, G. F., & Bela, J. (2020). NDSHA: A new paradigm for reliable seismic hazard assessment. Engineering Geology, 275, 105403. [DOI:10.1016/j.enggeo.2019.105403]
Papadopoulos, G. A., Zamer, N., Gayialis, S. P., & Tatsiopoulos, I. P. (2016). Supply chain improvement in construction industry. Universal Journal of Management, 4(10), 528-534. [DOI:10.13189/ujm.2016.041002]
Pardo-Bosch, F., Cervera, C., & Ysa, T. (2019). Key aspects of building retrofitting: Strategizing sustainable cities. Journal of Environmental Management, 248, 109247. [DOI:10.1016/j.jenvman.2019.07.018] [PMID]
Rahaei, O., & Ghaem Maghami, P. (2013). [Environment and sustainable measures in the design of future buildings (Persian)]. Journal of Environmental Science and Technology, 15(2), 135-146. [Link]
Sadrmomtazi, A., Gashti, S. H., & Tahmouresi, B. (2020). Residual strength and microstructure of fiber reinforced self-compacting concrete exposed to high temperatures. Construction and Building Materials, 230, 116969. [DOI:10.1016/j.conbuildmat.2019.116969]
Sajid, H. U., Ashraf, M., Ali, Q., & Sajid, S. H. (2018). Effects of vertical stresses and flanges on seismic behavior of unreinforced brick masonry. Engineering Structures, 155, 394-409. [DOI:10.1016/j.engstruct.2017.11.013]
Seidbeigi, S., Nasiri, M., Berazan Lotfi, S., & Rasouli H. (2019). [Reducing vulnerability of informal settlements of Farahzad neighborhood against Tehran's possible earthquake (Persian)]. Disaster Prevention and Management Knowledge, 9 (2), 193-206. [Link]
Soghrat, M. R., & Ziyaeifar, M. (2019). Development of short return period spectra for the regions with high to moderate seismicity: An example in Iran. Journal of Seismology, 23, 521-536. [DOI:10.1007/s10950-019-09821-6]
Sleiman, E. (2021). Seismic retrofitting of existing buildings by strengthening of masonry infill walls [PhD dissertation]. Lyon: Université de Lyon. [Link]
Tomar, A., Paul, D. K., & Agarwal, P. (2018). Correlation between computed stress response and observed damage of a heritage masonry building. Journal of Earthquake and Tsunami, 12(01), 1850002. [DOI:10.1142/S1793431118500021]
Yang, E. T. A. (2022). Safety Culture in Construction Industry [MA thesis]. Kuala Lumpur: University of Malaya. [Link]
Zarei, Y., & Estelaji, A. (2016). [Explore the effects of earthquakes on residential buildings in rural areas Shonbeh and Tasooj District (Persian)]. Geography (Regional Planning), 6(24), 33-52. [Link]
Zhang, M., Lian, Y., Zhao, H., & Xia-Bauer, C. (2020). Unlocking green financing for building energy retrofit: A survey in the western China. Energy Strategy Reviews, 30, 100520. [DOI:10.1016/j.esr.2020.100520]
Zhang, Z., Chong, A., Pan, Y., Zhang, C., & Lam, K. P. (2019). Whole building energy model for HVAC optimal control: A practical framework based on deep reinforcement learning. Energy and Buildings, 199, 472-490. [DOI:10.1016/j.enbuild.2019.07.029]
Zhou, Z., Zhang, S., Wang, C., Zuo, J., He, Q., & Rameezdeen, R. (2016). Achieving energy efficient buildings via retrofitting of existing buildings: A case study. Journal of Cleaner Production, 112(5), 3605-3615. [DOI:10.1016/j.jclepro.2015.09.046]
متن کامل: (159 مشاهده)
مقدمه
از‌آنجا‌که ایران در زمره کشورهای پرخطر از‌نظر لرزه‌خیزی طبقه‌بندی شده (محبوبی نیازمندی و همکاران، 1391) و متأسفانه در میان کشورهای دارای تلفات بالا در زلزله است (بالکایا، 2018)، مقاومسازی و بهسازی ساختمان‌ها یک ضرورت اساسی محسوب میشود. طبق مشاهدات، زلزله‌های بزرگ کشور ایران به‌طور میانگین هر 5 سال یک بار رخ می‌دهد که منجر به خسارات جانی و مالی قابل‌توجهی نیز میشود (سقراط و ضیایی فر، 2019). افزایش دانش در‌مورد لرزه‌خیزی، آموزش عمومی، ارتقای فرهنگ ایمنی و ارزیابی‌های آسیب‌پذیری ساختمان‌های استراتژیک، در کاهش تلفات مالی و جانی زلزله مؤثر است (تومر و همکاران، 2018). در ایران زلزله طبس در سال 1357 لزوم تدوین آیین‌نامه بارگذاری لرزه‌ای (استاندارد 2800) را اثبات کرد. پس از آن زلزله منجیل در سال 1369، منجر به تدوین و تصویب قانون نظام مهندسی ساختمان و تشدید نظارت بر ساخت‌و‌ساز شد. همچنین رویداد زلزله بم در سال 1382 توجهات را به مقاومسازی ساختمان‌ها و جنبه‌های اساسی مدیریت بحران جلب کرد (رهایی و قائم مقامی، 1392؛ زارعی و استعلاجی، 1395).
ابزار اولیه برای کاهش خطرات زلزله، آیین‌نامه طراحی لرزه‌ای است که در هر دو فاز طراحی و ساخت اعمال میشود. ضوابط آیین‌نامه با مشخص کردن سطوح طراحی لرزه‌ای و معیارهای عملکردی برای ساختمان‌ها تحت حرکات مورد‌انتظار زمین، با هدف جلوگیری از تلفات جانی و به حداقل رساندن پیامدهای اقتصادی و اجتماعی مستقیم و غیرمستقیم است (گرنت و همکاران، 2006؛ کاروفیلیس گالو, 2022). اما واقعیت این است که حتی سازه‌های با طراحی ویژه نیز می‌توانند در برابر نیروهای بخصوص لرزه‌ای آسیب‌پذیر باشند. ضرورت مقاومسازی یک ساختمان یا سازه صرفاً منوط به قدمت آن نیست و مواردی وجود دارد که ساختمان‌ها حتی قبل از بهره‌برداری تحت مقاومسازی قرار می‌گیرند (صدرممتازی و همکاران، 2020). اهمیت این امر به‌ویژه در شهرهای بزرگ با تراکم جمعیت بالا، که در آن‌ها احتمال تلفات جانی و مالی در صورت وقوع حادثه افزایش می‌یابد، قابل‌توجه است.
تمرکز این مطالعه بر پروژه‌های مقاوم‌سازی‌بهسازی ساختمان‌های آموزشی در سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان آذربایجان‌شرقی است. استان آذربایجان شرقی در شمال غربی ایران واقع و مساحتی معادل 45491 کیلومتر مربع دارد و تقریباً 2/8 درصد از کل مساحت کشور را به خود اختصاص داده است (اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1402). زمین‌لرزه‌های قابل‌توجه، ازجمله زلزله 31 مرداد 1390 اهر ـ ورزقان بیانگر تهدیدات لرزه‌ای پیش‌روی این استان است (کلانتری و داودی، 1391)؛ درنتیجه انجام تحقیقات گسترده برای کاهش خطرات لرزه‌ای در ساختمان‌های استان آذربایجان شرقی ضروری است.
در پژوهشی که توسط صیدبیگی و همکاران (1398) انجام گرفت معیارهای مختلف آسیب‌پذیری کالبدی ساختمان‌ها در محله فرحزاد تهران به روش توصیفی‌تحلیلی ارزیابی شد. در پژوهشی دیگر که توسط حمیدزاده و همکاران (2008) بر روی مدل‌های بهسازی لرزه‌ای مدارس با استفاده از مصالح ساختمانی و خاک رس انجام شد، روش‌های مختلف مقاومسازی مدارس بنایی مورد بررسی قرار گرفت. پژوهشی توسط سلیمان (2021) درباره تقویت و بهسازی سازه‌های بنایی در برابر زلزله انجام شد. براساس نتایج، مهم‌ترین روش تقویت اسکلت ساختمان با افزایش شکل‌پذیری عناصر مقاوم در برابر نیروی جانبی آن معرفی شده است. در تحقیقی دیگر بر روی مقاومسازی ساختمان‌های بتن مسلح، که توسط جینو و همکاران (2020) انجام شد بر افزایش شکل‌پذیری سازه برای بهبود مقاومت آن تأکید شده است.
بررسی سیاست‌ها و مقررات موجود حاکم بر پروژه‌های مقاومسازی ساختمان اهمیت بسیار دارد. تحقیق ژو و همکاران (2016) در کشور چین بر نیاز به سیاست‌های شفاف و حمایتی برای رسیدگی به چالش‌های اجرایی پروژه‌های مقاومسازی تأکید می‌کند. تحقیق ژانگ و همکاران (2020) بر اهمیت تأمین مالی و مشوق‌های مالی تأکید می کند. مطالعه‌ای توسط احمد و همکاران (2017) نقش فناوری‌های نوآورانه در پروژه‌های مقاومسازی در کشور رومانی را برجسته می‌کند. تحقیق انجام‌شده توسط اومیرا و همکاران (2007) بر اهمیت مشارکت جامعه در غلبه بر چالش‌های پیاده‌سازی طرح‌های مقاومسازی تأکید می‌کند. تحقیق پاردوبوش و همکاران (2019) بر اهمیت در نظر گرفتن پایداری زیست‌محیطی در تهیه طرح مقاومسازی تأکید دارد. تحقیقات پاپادوپولوس و همکاران (2016) اهمیت فرهنگ و هنجارهای اجتماعی را در پذیرش و موفقیت پروژه‌های مقاومسازی اثبات می‌کند. مطالعات آلوینی و همکاران (2012) اهمیت یک سیستم مدیریت کارآمد در تأمین نیازمندی‌های پروژه‌های ساختمانی را برجسته می‌کند. یکی از آخرین مطالعات در‌زمینه فرهنگ‌سازی اهمیت ایمنی در کارگاه‌های ساختمانی توسط یانگ (2022) در کشور مالزی انجام شده است. همچنین، لیو و وانگ (2022) هو و همکاران (2023) درخصوص عوامل مؤثر بر مدیریت پروژه‌های مقاومسازی با رویکرد پایدار زیست‌محیطی در کشور چین مطالعه‌ای انجام داده‌اند. در مطالعه‌ای دیگر باهاترای و همکاران (2024) به بررسی علل و عوامل به تأخیر افتادن پروژه‌های ساختمانی و مقاومسازی در کشور نپال پرداختند. نیاز است که چنین مطالعات تطبیقی‌ای در پروژه‌های عمرانی کشور ایران نیز انجام گیرد.
مجموعه مطالعات گذشته در حوزه بهسازی و مقاومسازی لرزه‌ای نشان می‌دهد اغلب تحقیقات بر روش‌های مختلف بهبود رفتار لرزه‌ای ساختمان‌ها متمرکز است. با وجود این، موضوع اجرایی شدن این روش‌ها و مقبولیت یافتن آن‌ها در میان افراد دخیل در صنعت ساخت‌و‌ساز مغفول مانده است. این پژوهش دیدگاه‌های مقامات مسئول در پروژه‌های نوسازی و مقاومسازی، پیمانکاران و ذی‌نفعان را در خصوص چالش‌های موجود در مقاومسازی ساختمان‌ها در استان آذربایجان شرقی و کلان‌شهر تبریز بررسی می‌کند. در این مطالعه، تغییرات در مکان، زمان و انواع سازه‌های مختلف لحاظ شده است. تلاش بر این است که اهمیت مشارکت فعال سازمان‌های دولتی و غیردولتی در پیشبرد تلاش‌های مقاومسازی، به‌ویژه در پروژه‌های زیرساختی که برای ملاحظات ایمنی و اجتماعی‌اقتصادی اولویت دارند، ارزیابی شود. اثرات به کار بردن روش‌های اجرایی کارآمد و انتخاب دقیق پیمانکاران ذی‌صلاح مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. همچنین چالش‌ها و مسائل پیش‌بینی‌نشده در اجرای پروژه‌های مقاومسازی از‌نظر عوامل دخیل در این پروژه‌ها بررسی می‌شوند.
روش
تعاریف
در این مطالعه، منظور از پروژه مجموعه‌ای از فعالیت‌هاست که در یک چارچوب زمانی مشخص برای ایجاد یک محصول، خدمات یا نتیجه انجام میشود و ماهیت موقتی دارد (آنلی و همکاران، 2019). مدیریت کیفیت پروژه مجموعه‌ای از فعالیت‌های مدیریتی را دربر می‌گیرد که مسئولیت‌ها، اهداف و خط‌مشی‌های کیفیت را برای برآورده کردن الزامات پروژه مشخص می‌کند (مایو و همکاران، 2020). بهسازی لرزه‌ای شامل اصلاح ساختمان‌های موجود برای افزایش مقاومت آن‌ها در برابر بارهای جانبی ناشی از زلزله است. این فرایند توسط نشریه 360 سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور (1392) و با رعایت مقررات زلزله ایران یعنی استاندارد 2800 ویرایش چهارم (1393) هدایت میشود. پس از بهسازی، پیش‌بینی میشود سازه در 50 سال آینده در برابر زلزله‌ها با احتمال وقوع 10 درصد مقاومت کرده و آسیب‌هایی را تحمل کند که منجر به تلفات جانی نشود (میرزایی و همکاران، 2020). در بهسازی لرزه‌ای، هدف برابر کردن ظرفیت ساختمان با نیاز لرزه‌ای آن است که این هدف با افزایش ظرفیت سازه و کاهش نیاز (تقاضای) لرزه‌ای فراهم میشود (جینو و همکاران،2020). بنابراین، هدف بهسازی تعیین‌کننده‌ترین عامل در پروژه‌های بهسازی است (سلیمان 2021؛ جینو و همکاران، 2020).
مقاومسازی به مفهوم افزایش مقاومت ساختمان در برابر نیروهای وارده، عمدتاً متمرکز بر نیروهای زلزله است (پنزا و همکاران، 2020). افزایش مقاومت اجزای موجود یا افزودن عناصر جدید که سبب تقویت مقاومت کل سازه میشود و همچنین افزایش شکل‌پذیری (توانایی جذب و اتلاف انرژی در زلزله) از اهداف اساسی مقاومسازی است (بالکایا، 2018؛ تومر و همکاران، 2018). در پروژه‌های مقاومسازی و بهسازی، هزینه‌های تحمیل‌شده، اهمیت ساختمان از‌نظر کاربری، ارزش‌های زیبایی‌شناختی، امکان استفاده از نور طبیعی، و حفظ عناصر معماری در بسیاری از موارد عوامل تعیین‌کننده هستند (ساجد و همکاران، 2018؛ اصلانی و همکاران، 2019). جمع‌آوری اطلاعات از وضع موجود ساختمان، جهت انجام ارزیابی آسیب‌پذیری لرزه‌ای و درنتیجه تعیین ضرورت بهسازی و مقاومسازی آن بسیار حیاتی است. ارزیابی آسیب‌پذیری به 2 صورت کیفی و کمی انجام میشود که به ترتیب شامل جمع‌آوری اطلاعات اولیه مربوط به وضعیت موجود ساختمان و انجام مدل‌سازی و تحلیل لرزه‌ای آن است (سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی ایران، 1392؛ ژو و همکاران، 2016; احمد و همکاران، 2017؛ جینو و همکاران، 2020؛ ژانگ و همکاران، 2020).
هدف اصلی این مطالعه کمک به بهبود شیوه‌های مقاومسازی لرزه‌ای ساختمان‌ها در هر دو زمینه ایمنی لرزه‌ای و پیامدهای اجتماعی‌اقتصادی است. شناسایی عوامل کلیدی مؤثر در اجرای مقاومسازی ساختمان، بررسی و درک چالش‌های این پروژه‌ها، اولویت‌بندی عوامل ایجاد مشکلات با در نظر گرفتن عوامل بیرون و درون‌سازمانی و درنهایت پیشنهاد راه‌حل برای رسیدگی به این چالش‌ها و مسائل، ازجمله اهداف مطالعه پیش‌رو است. نتایج این مطالعه می‌تواند در انجام برنامه‌ریزی استراتژیک، اجرای صحیح و تعیین حدود همکاری نهادهای مختلف در این پروژه‌ها مفید باشد. در اینجا تلاش برای یافتن پاسخ به سؤالات آتی است؛ مهم‌ترین پارامترهای مؤثر بر فرایند مقاومسازی ساختمان کدام‌اند؟ عوامل اجرایی در هر مرحله از مقاومسازی ساختمان با چه چالش‌هایی مواجه می‌شوند و این چالش‌ها در نظر عوامل مختلف درگیر در این پروژه‌ها تا چه میزان قابل‌توجه است؟ چه راه‌حل‌های بالقوه‌ای را می‌توان برای کاهش یا حل این چالش‌ها پیشنهاد کرد؟ آیا دیدگاه کاربران (بهره‌برداران نهایی) تأثیری بر روند اجرای پروژه مقاومسازی و حل چالش‌های آن دارد؟
جمع‌آوری اطلاعات
پروژه‌های مقاومسازی مدنظر در این مطالعه مربوط به ساختمان‌های آموزشی زیر نظر سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان آذربایجان‌شرقی هستند. اطلاعات مورد‌استفاده در این تحقیق به 2 گروه اصلی طبقه‌بندی میشود؛ دسته اول شامل مبانی نظری و ادبیات است که از‌طریق بررسی گسترده مطالعات گذشته و از‌طریق مطالعات کتابخانه‌ای گردآوری شده است. دسته دوم به بررسی عملی نقاط قوت و ضعف در اجرای مقاومسازی ساختمان‌ها مربوط میشود. این اطلاعات که برای اولویت‌بندی مشکلات ضروری است، از پرسش‌نامه‌ها و مصاحبه‌ها به دست می‌آید که با دیدگاه‌های به‌دست‌آمده از‌طریق مطالعات کتابخانه‌ای تکمیل میشود. این اطلاعات با تحلیل دیدگاه‌های کارشناسان مقاومسازی (در اداره کل نوسازی و تجهیز مدارس استان) و نیز نظرات پیمانکاران و مسئولان جمع‌آوری میشود. در این رویکرد از مدل‌های تحلیلی برای ارزیابی نقاط قوت و ضعف ذاتی در مراحل مختلف اجرای پروژه مقاومسازی استفاده میشود. پس از آن، اولویت‌ها و دلایل مهم وقوع آن‌ها تعیین میشود. درنهایت نیز راهکارهایی پیشنهاد میشود.
مطالعه توصیفی‌پیمایشی بدون دخالت محقق در محیط طبیعی و با بررسی شرایط موجود انجام میشود (هنینک و همکاران، 2020). این مطالعه به روش تحقیق کیفی انجام یافته و یک پژوهش کاربردی است جهت شناخت چالش‌های موجود در پروژه‌های مقاومسازی ساختمان و ارائه راه‌حل‌هایی برای آن‌ها. روش جمع‌آوری داده‌ها ترکیبی از روش‌های کتابخانه‌ای، میدانی (پرسش‌نامه و مصاحبه) و پیمایشی است. از روش میدانی برای آشنایی با روند اجرای پروژه‌ها در استان آذربایجان شرقی و روش‌های اجرایی حاکم استفاده میشود. درنهایت برای جمع‌آوری داده‌ها، نظرسنجی (پرسش‌نامه و مصاحبه) از نمونه‌های پژوهش انجام میشود.
در ابتدا، با مطالعات کتابخانه‌ای اطلاعات اولیه در‌مورد روند اجرای مقاومسازی ساختمان‌ها، عوامل موفقیت و شکست این پروژه‌ها، همراه با چالش‌های پیش‌روی مدیران پروژه، فهرست اولیه عوامل بازدارنده، موانع و راهکارها تهیه شده است. در ادامه، لیست چالش‌های تهیه‌شده توسط متخصصان مورد بررسی قرار گرفته و به‌صورت پرسش‌نامه‌هایی تدوین میشود. این پرسش‌نامه‌ها در اختیار کارشناسان دفتر فنی، مهندسان ناظر و پیمانکاران درگیر در پروژه‌های مقاومسازی سازمان نوسازی مدارس آذربایجان شرقی قرار می‌گیرد. پاسخ‌دهندگان به ارائه نظرات یا توضیحات تشویق شده و پس از تکمیل پرسش‌نامه، تحلیل‌های آماری برای تأیید صحت پاسخ‌ها و اولویت‌بندی عوامل انجام می‌گیرد. در گام بعد، موارد اولویت‌بندی‌شده براساس نتایج پرسش‌نامه‌ها به کارشناسان سازمان نوسازی استان ارائه میشود تا راه‌حل‌های پیشنهادی مورد بررسی قرار گیرد.
حجم نمونه و تحلیل داده‌ها
جامعه آماری این تحقیق را افراد درگیر در پروژه‌های مقاومسازی شامل 11 نفر کارشناسان دفتر فنی و مهندسان ناظر و 6 پیمانکار تشکیل می‌دادند. همچنین 5 نفر از کارشناسان سازمان تجهیز و نوسازی مدارس استان آذربایجان شرقی برای ارزیابی راهکارهای پیشنهادی انتخاب شدند. برای داده‌های کمی حاصل از پرسش‌نامه‌ها، از تکنیک‌های تحلیل آمار توصیفی، آمار استنباطی و تحلیل قابلیت اطمینان با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 27 استفاده شد. از آمار توصیفی برای تعیین ویژگی‌های نمونه موردمطالعه، مانند میانگین، انحراف معیار و فراوانی استفاده شد. تحلیل همبستگی پیرسون برای بررسی روابط بین متغیرها به کار رفت. همچنین تحلیل رگرسیون چندگانه جهت ارزیابی قدرت پیش‌بینی متغیرهای مستقل بر روی متغیر وابسته استفاده شد. آزمون تی مستقل نیز به‌منظور مقایسه و ارزیابی تفاوت بین گروه‌ها استفاده شد. تحلیل قابلیت اطمینان با روش آلفای کرونباخ به‌منظور ارزیابی همسانی درونی و پایایی پرسش‌نامه‌ها استفاده شد، به‌طوری‌که مقدار 0/7 یا بالاتر برای اهداف این مطالعه قابل‌قبول در نظر گرفته شد.
برای تحلیل کیفی داده‌های کیفی جمع‌آوری‌شده از مصاحبه‌ها، گفت‌وگوها ضبط شده و کلمه‌به‌کلمه رونویسی شد. سپس یک طرح کدگذاری برای شناسایی مضامین، الگوها و مفاهیم کلیدی در داده‌های مصاحبه ایجاد شد که شامل طبقه‌بندی و برچسب‌گذاری سیستماتیک داده‌های مرتبط با اهداف تحقیق بود. داده‌های رونویسی‌شده برای شناسایی مضامین و مفاهیم تکرار‌شونده تحلیل شدند. درنهایت، داده‌های تحلیل‌شده برای به دست آوردن دیدگاه‌ها و نتایج معنادار تفسیر شدند.
ابزار گردآوری داده‌ها
این تحقیق شامل 2 گروه اولیه از شرکت‌کنندگان بود؛ گروه اول متشکل از کارشناسان فنی متخصص در طراحی و نظارت بر پروژه‌های مقاومسازی بود که پرسش‌نامه آن‌ها شامل 30 گویه بود. گروه دوم متشکل از پیمانکاران مسئول اجرای پروژه با پرسش‌نامه‌ای مشتمل بر 22 گویه بود. پرسش‌نامه‌های مجزا برای پوشش مراحل مختلف اجرای پروژه‌های مقاومسازی در ساختمان‌های آموزشی ایجاد شد که شامل حداکثر 30 عامل کلیدی بود که به‌عنوان چالش‌های بالقوه تعیین می‌شوند. از پاسخ‌دهندگان خواسته شد با استفاده از مقیاس 5 درجه‌ای لیکرت، تأثیر هر‌یک از عوامل را بر روند اجرای پروژه نشان دهند: بسیار زیاد (5)، زیاد (4)، متوسط (3)، کم (2) و بسیار کم (1). پس از شناسایی چالش‌ها، راه‌حل‌های بالقوه با حضور 5 نفر از کارشناسان سازمان نوسازی مدارس مورد بررسی قرار گرفت و متعاقباً مؤثرترین راه‌حل‌ها ارائه شد.
روایی و پایایی ابزار پژوهش
در این مطالعه، برای اطمینان از معقول بودن، کیفیت، تناسب و صحت پرسش‌نامه، 2 معیار استاندارد روایی و پایایی اجرا شد. اصولاً اعتبار ابزار پژوهش، به میزانی که آزمون هدف مورد‌نظر خود را برآورده کند مربوط میشود. به بیان ساده، ارزیابی میشود که آیا ابزار تحقیق دقیقاً مفهوم مورد‌نظر را منعکس می‌کند؟ (ژانگ و همکاران، 2019). پرسش‌نامه‌های این پژوهش براساس معیارهای ارزیابی چالش‌ها و مسائل در مراحل پروژه‌های مقاومسازی تدوین شده است. متعاقباً با استفاده از بازخورد 3 نفر از کارشناسان سازمان نوسازی اصلاحاتی روی آن‌ها انجام شد. برای اطمینان از اعتبار پرسش‌نامه مربوط به چالش‌ها، از تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد تا همسویی و سازگاری ساختار نظری و ساختار تجربی پژوهش مورد آزمون قرار گیرد. از سوی دیگر قابلیت اطمینان معیاری است که پایداری نتایج به‌دست‌آمده از اندازه‌گیری‌های مکرر را با استفاده از یک روش تعریف‌شده نشان می‌دهد. اگر پرسش‌نامه‌ای چندین بار برای یک گروه از افراد در یک بازه زمانی کوتاه اجرا شود، اصولاً باید نتایج نزدیکی را نشان دهد (ژانگ و همکاران، 2019; مایو و همکاران، 2020). در این تحقیق از ضریب آلفای کرونباخ برای محاسبه پایایی پرسش‌نامه مربوط به چالش‌های اجرای پروژه‌های مقاومسازی ساختمان‌های آموزشی در سازمان نوسازی مدارس استفاده شد. محاسبه این ضریب یکی از پرکاربردترین روش‌ها برای ارزیابی پایایی پرسش‌نامه است که هدف آن سنجش میزان همسویی ادراک پاسخ‌دهندگان از سؤالات است.
یافته‌ها
چالش‌های شناسایی‌شده در اجرای پروژه‌های مقاومسازی
رویه کلی طراحی و اجرای پروژه‌ها در سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس به ترتیب شامل تصویب پروژه، تخصیص اعتبار، طراحی پروژه، برآورد مالی، انتخاب پیمانکار، عقد قرارداد، اجرای پروژه، تحویل پروژه و اتمام قرارداد است. با مرور مطالعات قبلی مرتبط با مسائل اجرایی، انعطاف‌پذیری پروژه و عوامل مؤثر در موفقیت و شکست این فرایندها همچنین با بررسی چرخه عمر و مصاحبه اولیه با کارشناسان و متخصصان سازمان نوسازی به شناسایی چالش‌ها و راه‌حل‌های پیشنهادی پرداخته شد. چالش‌های اصلی شناسایی‌شده در این مطالعه برای بخش اداری سازمان نوسازی مدارس و همچنین پیمانکاران و عوامل اجرایی به ترتیب در جدول‌های شماره 1 و 2 خلاصه شده است.
چالش‌های شناسایی‌شده در قالب 2 پرسش‌نامه ارائه شد که در پیوست شماره 1 و 2 آورده شده است.
بررسی متغیرهای جمعیت‌شناختی
در گام اول، از آمار توصیفی برای نشان دادن ویژگی‌های نمونه موردمطالعه استفاده شد. افراد شاغل در پروژه‌های سازمان نوسازی استان آذربایجان شرقی در 3 گروه پیمانکاران، ناظران و نیروهای فنی دسته‌بندی می‌شوند. با‌توجه‌به محدودیت زمانی و دسترسی، پرسش‌نامه‌های 30 سؤالی بین 15 ناظر، 28 سؤالی برای 23 پیمانکار و 30 سؤالی گزینشی برای 6 نفر از افراد فنی (دفتر نظارت و دفتر فنی) توزیع شد. جدول شماره 3 شرکت‌کنندگان در تحقیق را براساس عناوین شغلی آن‌ها تفکیک کرده و تصویر شماره 1 توزیع افراد را در 3 دسته حرفه‌ای مختلف با تفکیک رشته و مقطع تحصیلی آن‌ها نشان داده است.
از‌آنجا‌که ایران در زمره کشورهای پرخطر از‌نظر لرزه‌خیزی طبقه‌بندی شده (محبوبی نیازمندی و همکاران، 1391) و متأسفانه در میان کشورهای دارای تلفات بالا در زلزله است (بالکایا، 2018)، مقاومسازی و بهسازی ساختمان‌ها یک ضرورت اساسی محسوب میشود. طبق مشاهدات، زلزله‌های بزرگ کشور ایران به‌طور میانگین هر 5 سال یک بار رخ می‌دهد که منجر به خسارات جانی و مالی قابل‌توجهی نیز میشود (سقراط و ضیایی فر، 2019). افزایش دانش در‌مورد لرزه‌خیزی، آموزش عمومی، ارتقای فرهنگ ایمنی و ارزیابی‌های آسیب‌پذیری ساختمان‌های استراتژیک، در کاهش تلفات مالی و جانی زلزله مؤثر است (تومر و همکاران، 2018). در ایران زلزله طبس در سال 1357 لزوم تدوین آیین‌نامه بارگذاری لرزه‌ای (استاندارد 2800) را اثبات کرد. پس از آن زلزله منجیل در سال 1369، منجر به تدوین و تصویب قانون نظام مهندسی ساختمان و تشدید نظارت بر ساخت‌و‌ساز شد. همچنین رویداد زلزله بم در سال 1382 توجهات را به مقاومسازی ساختمان‌ها و جنبه‌های اساسی مدیریت بحران جلب کرد (رهایی و قائم مقامی، 1392؛ زارعی و استعلاجی، 1395).
ابزار اولیه برای کاهش خطرات زلزله، آیین‌نامه طراحی لرزه‌ای است که در هر دو فاز طراحی و ساخت اعمال میشود. ضوابط آیین‌نامه با مشخص کردن سطوح طراحی لرزه‌ای و معیارهای عملکردی برای ساختمان‌ها تحت حرکات مورد‌انتظار زمین، با هدف جلوگیری از تلفات جانی و به حداقل رساندن پیامدهای اقتصادی و اجتماعی مستقیم و غیرمستقیم است (گرنت و همکاران، 2006؛ کاروفیلیس گالو, 2022). اما واقعیت این است که حتی سازه‌های با طراحی ویژه نیز می‌توانند در برابر نیروهای بخصوص لرزه‌ای آسیب‌پذیر باشند. ضرورت مقاومسازی یک ساختمان یا سازه صرفاً منوط به قدمت آن نیست و مواردی وجود دارد که ساختمان‌ها حتی قبل از بهره‌برداری تحت مقاومسازی قرار می‌گیرند (صدرممتازی و همکاران، 2020). اهمیت این امر به‌ویژه در شهرهای بزرگ با تراکم جمعیت بالا، که در آن‌ها احتمال تلفات جانی و مالی در صورت وقوع حادثه افزایش می‌یابد، قابل‌توجه است.
تمرکز این مطالعه بر پروژه‌های مقاوم‌سازی‌بهسازی ساختمان‌های آموزشی در سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان آذربایجان‌شرقی است. استان آذربایجان شرقی در شمال غربی ایران واقع و مساحتی معادل 45491 کیلومتر مربع دارد و تقریباً 2/8 درصد از کل مساحت کشور را به خود اختصاص داده است (اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1402). زمین‌لرزه‌های قابل‌توجه، ازجمله زلزله 31 مرداد 1390 اهر ـ ورزقان بیانگر تهدیدات لرزه‌ای پیش‌روی این استان است (کلانتری و داودی، 1391)؛ درنتیجه انجام تحقیقات گسترده برای کاهش خطرات لرزه‌ای در ساختمان‌های استان آذربایجان شرقی ضروری است.
در پژوهشی که توسط صیدبیگی و همکاران (1398) انجام گرفت معیارهای مختلف آسیب‌پذیری کالبدی ساختمان‌ها در محله فرحزاد تهران به روش توصیفی‌تحلیلی ارزیابی شد. در پژوهشی دیگر که توسط حمیدزاده و همکاران (2008) بر روی مدل‌های بهسازی لرزه‌ای مدارس با استفاده از مصالح ساختمانی و خاک رس انجام شد، روش‌های مختلف مقاومسازی مدارس بنایی مورد بررسی قرار گرفت. پژوهشی توسط سلیمان (2021) درباره تقویت و بهسازی سازه‌های بنایی در برابر زلزله انجام شد. براساس نتایج، مهم‌ترین روش تقویت اسکلت ساختمان با افزایش شکل‌پذیری عناصر مقاوم در برابر نیروی جانبی آن معرفی شده است. در تحقیقی دیگر بر روی مقاومسازی ساختمان‌های بتن مسلح، که توسط جینو و همکاران (2020) انجام شد بر افزایش شکل‌پذیری سازه برای بهبود مقاومت آن تأکید شده است.
بررسی سیاست‌ها و مقررات موجود حاکم بر پروژه‌های مقاومسازی ساختمان اهمیت بسیار دارد. تحقیق ژو و همکاران (2016) در کشور چین بر نیاز به سیاست‌های شفاف و حمایتی برای رسیدگی به چالش‌های اجرایی پروژه‌های مقاومسازی تأکید می‌کند. تحقیق ژانگ و همکاران (2020) بر اهمیت تأمین مالی و مشوق‌های مالی تأکید می کند. مطالعه‌ای توسط احمد و همکاران (2017) نقش فناوری‌های نوآورانه در پروژه‌های مقاومسازی در کشور رومانی را برجسته می‌کند. تحقیق انجام‌شده توسط اومیرا و همکاران (2007) بر اهمیت مشارکت جامعه در غلبه بر چالش‌های پیاده‌سازی طرح‌های مقاومسازی تأکید می‌کند. تحقیق پاردوبوش و همکاران (2019) بر اهمیت در نظر گرفتن پایداری زیست‌محیطی در تهیه طرح مقاومسازی تأکید دارد. تحقیقات پاپادوپولوس و همکاران (2016) اهمیت فرهنگ و هنجارهای اجتماعی را در پذیرش و موفقیت پروژه‌های مقاومسازی اثبات می‌کند. مطالعات آلوینی و همکاران (2012) اهمیت یک سیستم مدیریت کارآمد در تأمین نیازمندی‌های پروژه‌های ساختمانی را برجسته می‌کند. یکی از آخرین مطالعات در‌زمینه فرهنگ‌سازی اهمیت ایمنی در کارگاه‌های ساختمانی توسط یانگ (2022) در کشور مالزی انجام شده است. همچنین، لیو و وانگ (2022) هو و همکاران (2023) درخصوص عوامل مؤثر بر مدیریت پروژه‌های مقاومسازی با رویکرد پایدار زیست‌محیطی در کشور چین مطالعه‌ای انجام داده‌اند. در مطالعه‌ای دیگر باهاترای و همکاران (2024) به بررسی علل و عوامل به تأخیر افتادن پروژه‌های ساختمانی و مقاومسازی در کشور نپال پرداختند. نیاز است که چنین مطالعات تطبیقی‌ای در پروژه‌های عمرانی کشور ایران نیز انجام گیرد.
مجموعه مطالعات گذشته در حوزه بهسازی و مقاومسازی لرزه‌ای نشان می‌دهد اغلب تحقیقات بر روش‌های مختلف بهبود رفتار لرزه‌ای ساختمان‌ها متمرکز است. با وجود این، موضوع اجرایی شدن این روش‌ها و مقبولیت یافتن آن‌ها در میان افراد دخیل در صنعت ساخت‌و‌ساز مغفول مانده است. این پژوهش دیدگاه‌های مقامات مسئول در پروژه‌های نوسازی و مقاومسازی، پیمانکاران و ذی‌نفعان را در خصوص چالش‌های موجود در مقاومسازی ساختمان‌ها در استان آذربایجان شرقی و کلان‌شهر تبریز بررسی می‌کند. در این مطالعه، تغییرات در مکان، زمان و انواع سازه‌های مختلف لحاظ شده است. تلاش بر این است که اهمیت مشارکت فعال سازمان‌های دولتی و غیردولتی در پیشبرد تلاش‌های مقاومسازی، به‌ویژه در پروژه‌های زیرساختی که برای ملاحظات ایمنی و اجتماعی‌اقتصادی اولویت دارند، ارزیابی شود. اثرات به کار بردن روش‌های اجرایی کارآمد و انتخاب دقیق پیمانکاران ذی‌صلاح مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. همچنین چالش‌ها و مسائل پیش‌بینی‌نشده در اجرای پروژه‌های مقاومسازی از‌نظر عوامل دخیل در این پروژه‌ها بررسی می‌شوند.
روش
تعاریف
در این مطالعه، منظور از پروژه مجموعه‌ای از فعالیت‌هاست که در یک چارچوب زمانی مشخص برای ایجاد یک محصول، خدمات یا نتیجه انجام میشود و ماهیت موقتی دارد (آنلی و همکاران، 2019). مدیریت کیفیت پروژه مجموعه‌ای از فعالیت‌های مدیریتی را دربر می‌گیرد که مسئولیت‌ها، اهداف و خط‌مشی‌های کیفیت را برای برآورده کردن الزامات پروژه مشخص می‌کند (مایو و همکاران، 2020). بهسازی لرزه‌ای شامل اصلاح ساختمان‌های موجود برای افزایش مقاومت آن‌ها در برابر بارهای جانبی ناشی از زلزله است. این فرایند توسط نشریه 360 سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور (1392) و با رعایت مقررات زلزله ایران یعنی استاندارد 2800 ویرایش چهارم (1393) هدایت میشود. پس از بهسازی، پیش‌بینی میشود سازه در 50 سال آینده در برابر زلزله‌ها با احتمال وقوع 10 درصد مقاومت کرده و آسیب‌هایی را تحمل کند که منجر به تلفات جانی نشود (میرزایی و همکاران، 2020). در بهسازی لرزه‌ای، هدف برابر کردن ظرفیت ساختمان با نیاز لرزه‌ای آن است که این هدف با افزایش ظرفیت سازه و کاهش نیاز (تقاضای) لرزه‌ای فراهم میشود (جینو و همکاران،2020). بنابراین، هدف بهسازی تعیین‌کننده‌ترین عامل در پروژه‌های بهسازی است (سلیمان 2021؛ جینو و همکاران، 2020).
مقاومسازی به مفهوم افزایش مقاومت ساختمان در برابر نیروهای وارده، عمدتاً متمرکز بر نیروهای زلزله است (پنزا و همکاران، 2020). افزایش مقاومت اجزای موجود یا افزودن عناصر جدید که سبب تقویت مقاومت کل سازه میشود و همچنین افزایش شکل‌پذیری (توانایی جذب و اتلاف انرژی در زلزله) از اهداف اساسی مقاومسازی است (بالکایا، 2018؛ تومر و همکاران، 2018). در پروژه‌های مقاومسازی و بهسازی، هزینه‌های تحمیل‌شده، اهمیت ساختمان از‌نظر کاربری، ارزش‌های زیبایی‌شناختی، امکان استفاده از نور طبیعی، و حفظ عناصر معماری در بسیاری از موارد عوامل تعیین‌کننده هستند (ساجد و همکاران، 2018؛ اصلانی و همکاران، 2019). جمع‌آوری اطلاعات از وضع موجود ساختمان، جهت انجام ارزیابی آسیب‌پذیری لرزه‌ای و درنتیجه تعیین ضرورت بهسازی و مقاومسازی آن بسیار حیاتی است. ارزیابی آسیب‌پذیری به 2 صورت کیفی و کمی انجام میشود که به ترتیب شامل جمع‌آوری اطلاعات اولیه مربوط به وضعیت موجود ساختمان و انجام مدل‌سازی و تحلیل لرزه‌ای آن است (سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی ایران، 1392؛ ژو و همکاران، 2016; احمد و همکاران، 2017؛ جینو و همکاران، 2020؛ ژانگ و همکاران، 2020).
هدف اصلی این مطالعه کمک به بهبود شیوه‌های مقاومسازی لرزه‌ای ساختمان‌ها در هر دو زمینه ایمنی لرزه‌ای و پیامدهای اجتماعی‌اقتصادی است. شناسایی عوامل کلیدی مؤثر در اجرای مقاومسازی ساختمان، بررسی و درک چالش‌های این پروژه‌ها، اولویت‌بندی عوامل ایجاد مشکلات با در نظر گرفتن عوامل بیرون و درون‌سازمانی و درنهایت پیشنهاد راه‌حل برای رسیدگی به این چالش‌ها و مسائل، ازجمله اهداف مطالعه پیش‌رو است. نتایج این مطالعه می‌تواند در انجام برنامه‌ریزی استراتژیک، اجرای صحیح و تعیین حدود همکاری نهادهای مختلف در این پروژه‌ها مفید باشد. در اینجا تلاش برای یافتن پاسخ به سؤالات آتی است؛ مهم‌ترین پارامترهای مؤثر بر فرایند مقاومسازی ساختمان کدام‌اند؟ عوامل اجرایی در هر مرحله از مقاومسازی ساختمان با چه چالش‌هایی مواجه می‌شوند و این چالش‌ها در نظر عوامل مختلف درگیر در این پروژه‌ها تا چه میزان قابل‌توجه است؟ چه راه‌حل‌های بالقوه‌ای را می‌توان برای کاهش یا حل این چالش‌ها پیشنهاد کرد؟ آیا دیدگاه کاربران (بهره‌برداران نهایی) تأثیری بر روند اجرای پروژه مقاومسازی و حل چالش‌های آن دارد؟
جمع‌آوری اطلاعات
پروژه‌های مقاومسازی مدنظر در این مطالعه مربوط به ساختمان‌های آموزشی زیر نظر سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس استان آذربایجان‌شرقی هستند. اطلاعات مورد‌استفاده در این تحقیق به 2 گروه اصلی طبقه‌بندی میشود؛ دسته اول شامل مبانی نظری و ادبیات است که از‌طریق بررسی گسترده مطالعات گذشته و از‌طریق مطالعات کتابخانه‌ای گردآوری شده است. دسته دوم به بررسی عملی نقاط قوت و ضعف در اجرای مقاومسازی ساختمان‌ها مربوط میشود. این اطلاعات که برای اولویت‌بندی مشکلات ضروری است، از پرسش‌نامه‌ها و مصاحبه‌ها به دست می‌آید که با دیدگاه‌های به‌دست‌آمده از‌طریق مطالعات کتابخانه‌ای تکمیل میشود. این اطلاعات با تحلیل دیدگاه‌های کارشناسان مقاومسازی (در اداره کل نوسازی و تجهیز مدارس استان) و نیز نظرات پیمانکاران و مسئولان جمع‌آوری میشود. در این رویکرد از مدل‌های تحلیلی برای ارزیابی نقاط قوت و ضعف ذاتی در مراحل مختلف اجرای پروژه مقاومسازی استفاده میشود. پس از آن، اولویت‌ها و دلایل مهم وقوع آن‌ها تعیین میشود. درنهایت نیز راهکارهایی پیشنهاد میشود.
مطالعه توصیفی‌پیمایشی بدون دخالت محقق در محیط طبیعی و با بررسی شرایط موجود انجام میشود (هنینک و همکاران، 2020). این مطالعه به روش تحقیق کیفی انجام یافته و یک پژوهش کاربردی است جهت شناخت چالش‌های موجود در پروژه‌های مقاومسازی ساختمان و ارائه راه‌حل‌هایی برای آن‌ها. روش جمع‌آوری داده‌ها ترکیبی از روش‌های کتابخانه‌ای، میدانی (پرسش‌نامه و مصاحبه) و پیمایشی است. از روش میدانی برای آشنایی با روند اجرای پروژه‌ها در استان آذربایجان شرقی و روش‌های اجرایی حاکم استفاده میشود. درنهایت برای جمع‌آوری داده‌ها، نظرسنجی (پرسش‌نامه و مصاحبه) از نمونه‌های پژوهش انجام میشود.
در ابتدا، با مطالعات کتابخانه‌ای اطلاعات اولیه در‌مورد روند اجرای مقاومسازی ساختمان‌ها، عوامل موفقیت و شکست این پروژه‌ها، همراه با چالش‌های پیش‌روی مدیران پروژه، فهرست اولیه عوامل بازدارنده، موانع و راهکارها تهیه شده است. در ادامه، لیست چالش‌های تهیه‌شده توسط متخصصان مورد بررسی قرار گرفته و به‌صورت پرسش‌نامه‌هایی تدوین میشود. این پرسش‌نامه‌ها در اختیار کارشناسان دفتر فنی، مهندسان ناظر و پیمانکاران درگیر در پروژه‌های مقاومسازی سازمان نوسازی مدارس آذربایجان شرقی قرار می‌گیرد. پاسخ‌دهندگان به ارائه نظرات یا توضیحات تشویق شده و پس از تکمیل پرسش‌نامه، تحلیل‌های آماری برای تأیید صحت پاسخ‌ها و اولویت‌بندی عوامل انجام می‌گیرد. در گام بعد، موارد اولویت‌بندی‌شده براساس نتایج پرسش‌نامه‌ها به کارشناسان سازمان نوسازی استان ارائه میشود تا راه‌حل‌های پیشنهادی مورد بررسی قرار گیرد.
حجم نمونه و تحلیل داده‌ها
جامعه آماری این تحقیق را افراد درگیر در پروژه‌های مقاومسازی شامل 11 نفر کارشناسان دفتر فنی و مهندسان ناظر و 6 پیمانکار تشکیل می‌دادند. همچنین 5 نفر از کارشناسان سازمان تجهیز و نوسازی مدارس استان آذربایجان شرقی برای ارزیابی راهکارهای پیشنهادی انتخاب شدند. برای داده‌های کمی حاصل از پرسش‌نامه‌ها، از تکنیک‌های تحلیل آمار توصیفی، آمار استنباطی و تحلیل قابلیت اطمینان با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 27 استفاده شد. از آمار توصیفی برای تعیین ویژگی‌های نمونه موردمطالعه، مانند میانگین، انحراف معیار و فراوانی استفاده شد. تحلیل همبستگی پیرسون برای بررسی روابط بین متغیرها به کار رفت. همچنین تحلیل رگرسیون چندگانه جهت ارزیابی قدرت پیش‌بینی متغیرهای مستقل بر روی متغیر وابسته استفاده شد. آزمون تی مستقل نیز به‌منظور مقایسه و ارزیابی تفاوت بین گروه‌ها استفاده شد. تحلیل قابلیت اطمینان با روش آلفای کرونباخ به‌منظور ارزیابی همسانی درونی و پایایی پرسش‌نامه‌ها استفاده شد، به‌طوری‌که مقدار 0/7 یا بالاتر برای اهداف این مطالعه قابل‌قبول در نظر گرفته شد.
برای تحلیل کیفی داده‌های کیفی جمع‌آوری‌شده از مصاحبه‌ها، گفت‌وگوها ضبط شده و کلمه‌به‌کلمه رونویسی شد. سپس یک طرح کدگذاری برای شناسایی مضامین، الگوها و مفاهیم کلیدی در داده‌های مصاحبه ایجاد شد که شامل طبقه‌بندی و برچسب‌گذاری سیستماتیک داده‌های مرتبط با اهداف تحقیق بود. داده‌های رونویسی‌شده برای شناسایی مضامین و مفاهیم تکرار‌شونده تحلیل شدند. درنهایت، داده‌های تحلیل‌شده برای به دست آوردن دیدگاه‌ها و نتایج معنادار تفسیر شدند.
ابزار گردآوری داده‌ها
این تحقیق شامل 2 گروه اولیه از شرکت‌کنندگان بود؛ گروه اول متشکل از کارشناسان فنی متخصص در طراحی و نظارت بر پروژه‌های مقاومسازی بود که پرسش‌نامه آن‌ها شامل 30 گویه بود. گروه دوم متشکل از پیمانکاران مسئول اجرای پروژه با پرسش‌نامه‌ای مشتمل بر 22 گویه بود. پرسش‌نامه‌های مجزا برای پوشش مراحل مختلف اجرای پروژه‌های مقاومسازی در ساختمان‌های آموزشی ایجاد شد که شامل حداکثر 30 عامل کلیدی بود که به‌عنوان چالش‌های بالقوه تعیین می‌شوند. از پاسخ‌دهندگان خواسته شد با استفاده از مقیاس 5 درجه‌ای لیکرت، تأثیر هر‌یک از عوامل را بر روند اجرای پروژه نشان دهند: بسیار زیاد (5)، زیاد (4)، متوسط (3)، کم (2) و بسیار کم (1). پس از شناسایی چالش‌ها، راه‌حل‌های بالقوه با حضور 5 نفر از کارشناسان سازمان نوسازی مدارس مورد بررسی قرار گرفت و متعاقباً مؤثرترین راه‌حل‌ها ارائه شد.
روایی و پایایی ابزار پژوهش
در این مطالعه، برای اطمینان از معقول بودن، کیفیت، تناسب و صحت پرسش‌نامه، 2 معیار استاندارد روایی و پایایی اجرا شد. اصولاً اعتبار ابزار پژوهش، به میزانی که آزمون هدف مورد‌نظر خود را برآورده کند مربوط میشود. به بیان ساده، ارزیابی میشود که آیا ابزار تحقیق دقیقاً مفهوم مورد‌نظر را منعکس می‌کند؟ (ژانگ و همکاران، 2019). پرسش‌نامه‌های این پژوهش براساس معیارهای ارزیابی چالش‌ها و مسائل در مراحل پروژه‌های مقاومسازی تدوین شده است. متعاقباً با استفاده از بازخورد 3 نفر از کارشناسان سازمان نوسازی اصلاحاتی روی آن‌ها انجام شد. برای اطمینان از اعتبار پرسش‌نامه مربوط به چالش‌ها، از تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد تا همسویی و سازگاری ساختار نظری و ساختار تجربی پژوهش مورد آزمون قرار گیرد. از سوی دیگر قابلیت اطمینان معیاری است که پایداری نتایج به‌دست‌آمده از اندازه‌گیری‌های مکرر را با استفاده از یک روش تعریف‌شده نشان می‌دهد. اگر پرسش‌نامه‌ای چندین بار برای یک گروه از افراد در یک بازه زمانی کوتاه اجرا شود، اصولاً باید نتایج نزدیکی را نشان دهد (ژانگ و همکاران، 2019; مایو و همکاران، 2020). در این تحقیق از ضریب آلفای کرونباخ برای محاسبه پایایی پرسش‌نامه مربوط به چالش‌های اجرای پروژه‌های مقاومسازی ساختمان‌های آموزشی در سازمان نوسازی مدارس استفاده شد. محاسبه این ضریب یکی از پرکاربردترین روش‌ها برای ارزیابی پایایی پرسش‌نامه است که هدف آن سنجش میزان همسویی ادراک پاسخ‌دهندگان از سؤالات است.
یافته‌ها
چالش‌های شناسایی‌شده در اجرای پروژه‌های مقاومسازی
رویه کلی طراحی و اجرای پروژه‌ها در سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس به ترتیب شامل تصویب پروژه، تخصیص اعتبار، طراحی پروژه، برآورد مالی، انتخاب پیمانکار، عقد قرارداد، اجرای پروژه، تحویل پروژه و اتمام قرارداد است. با مرور مطالعات قبلی مرتبط با مسائل اجرایی، انعطاف‌پذیری پروژه و عوامل مؤثر در موفقیت و شکست این فرایندها همچنین با بررسی چرخه عمر و مصاحبه اولیه با کارشناسان و متخصصان سازمان نوسازی به شناسایی چالش‌ها و راه‌حل‌های پیشنهادی پرداخته شد. چالش‌های اصلی شناسایی‌شده در این مطالعه برای بخش اداری سازمان نوسازی مدارس و همچنین پیمانکاران و عوامل اجرایی به ترتیب در جدول‌های شماره 1 و 2 خلاصه شده است.
چالش‌های شناسایی‌شده در قالب 2 پرسش‌نامه ارائه شد که در پیوست شماره 1 و 2 آورده شده است.
بررسی متغیرهای جمعیت‌شناختی
در گام اول، از آمار توصیفی برای نشان دادن ویژگی‌های نمونه موردمطالعه استفاده شد. افراد شاغل در پروژه‌های سازمان نوسازی استان آذربایجان شرقی در 3 گروه پیمانکاران، ناظران و نیروهای فنی دسته‌بندی می‌شوند. با‌توجه‌به محدودیت زمانی و دسترسی، پرسش‌نامه‌های 30 سؤالی بین 15 ناظر، 28 سؤالی برای 23 پیمانکار و 30 سؤالی گزینشی برای 6 نفر از افراد فنی (دفتر نظارت و دفتر فنی) توزیع شد. جدول شماره 3 شرکت‌کنندگان در تحقیق را براساس عناوین شغلی آن‌ها تفکیک کرده و تصویر شماره 1 توزیع افراد را در 3 دسته حرفه‌ای مختلف با تفکیک رشته و مقطع تحصیلی آن‌ها نشان داده است.
طبق تصویر شماره 1 مدرک کارشناسی ارشد و رشته مهندسی عمران بیشترین فراوانی را در میان مشخصات شرکت‌کنندگان دارد. مشخصات جامعه آماری از‌نظر سابقه همکاری با سازمان نوسازی نیز بررسی شد. جدول شماره 4 و تصویر شماره 2 مدت‌زمان همکاری افراد مصاحبه‌شده را نشان می‌دهد.
براین‌اساس، درصد بالایی از جامعه موردمطالعه دارای سابقه همکاری بیش از 10 سال در پروژه‌های مقاومسازی و بهسازی سازمان نوسازی مدارس دارند.
داده‌های حاصل در هر‌یک از چالش‌ها
دیدگاه کارشناسان
خلاصه دیدگاه‌های ارائه‌شده توسط کارشناسان اداره نوسازی استان آذربایجان شرقی در پاسخ به پرسش‌نامه شماره 1 در خصوص چالش‌های تشخیص داده‌شده در جدول شماره 5 ارائه شده است.
در جدول شماره 5 هر سؤال دارای 5 نوار است که درصد پاسخ‌ها را در دسته‌های مختلف از «بسیار کم» تا «بسیار زیاد» نشان می‌دهد. قابل‌توجه است که سؤالات 7، 12، 13، 16-20، 23، 26، 27 و 30 دارای نسبت قابل‌توجهی از پاسخ‌های «بسیار زیاد» هستند که تا 54/5 درصد مربوط به سؤال 7 است. برعکس، سؤالات 28 و 29 درصدهای کمتری را برای پاسخ‌های «بسیار زیاد» نشان می‌دهد و پاسخ‌هایی که نشان‌دهنده تأثیر کم یا بسیار کم هستند، به‌طور قابل‌توجهی حداقل تعداد را تشکیل می‌دهند (حداکثر 7/16 درصد).
برای شناسایی اولویت‌های اصلی عوامل و چالش‌های مورد‌نظر، لازم است فراوانی آن‌ها تعیین شود. جدول شماره 6 و تصویر شماره 3 توزیع فراوانی پاسخ‌ها به چالش‌ها و مسائل مختلف مربوط به اجرای پروژه‌های نوسازی را نشان می‌دهد.
داده‌های حاصل در هر‌یک از چالش‌ها
دیدگاه کارشناسان
خلاصه دیدگاه‌های ارائه‌شده توسط کارشناسان اداره نوسازی استان آذربایجان شرقی در پاسخ به پرسش‌نامه شماره 1 در خصوص چالش‌های تشخیص داده‌شده در جدول شماره 5 ارائه شده است.
در جدول شماره 5 هر سؤال دارای 5 نوار است که درصد پاسخ‌ها را در دسته‌های مختلف از «بسیار کم» تا «بسیار زیاد» نشان می‌دهد. قابل‌توجه است که سؤالات 7، 12، 13، 16-20، 23، 26، 27 و 30 دارای نسبت قابل‌توجهی از پاسخ‌های «بسیار زیاد» هستند که تا 54/5 درصد مربوط به سؤال 7 است. برعکس، سؤالات 28 و 29 درصدهای کمتری را برای پاسخ‌های «بسیار زیاد» نشان می‌دهد و پاسخ‌هایی که نشان‌دهنده تأثیر کم یا بسیار کم هستند، به‌طور قابل‌توجهی حداقل تعداد را تشکیل می‌دهند (حداکثر 7/16 درصد).
برای شناسایی اولویت‌های اصلی عوامل و چالش‌های مورد‌نظر، لازم است فراوانی آن‌ها تعیین شود. جدول شماره 6 و تصویر شماره 3 توزیع فراوانی پاسخ‌ها به چالش‌ها و مسائل مختلف مربوط به اجرای پروژه‌های نوسازی را نشان می‌دهد.
تصویر شماره 3 درصد فراوانی پاسخ‌های «بسیار زیاد» و «زیاد» به مجموعه‌ای از 22 سؤال را ارائه می‌دهد، به‌طوری‌که بیش از 65 درصد سؤالات، بالاترین فراوانی را دارند. در ادامه برخی از مشاهدات کلیدی حاصل از تحلیل دیدگاه کارشناسان بیان میشود.
بحث
چالش‌های رایج
شرکت‌کنندگان مکرراً چالش‌های مربوط به جنبه‌های مختلف مدیریت پروژه ازجمله هماهنگی، تخصص و مسائل سازمانی را شناسایی کردند. تخصص فنی ناکافی به‌عنوان یک موضوع تکراری ظاهر شد که نشان‌دهنده نیاز به افزایش مهارت‌های حرفه‌ای در مقاومسازی پروژه‌هاست.
مهم‌ترین چالش‌ها
چالش استفاده از مشاوران مجرب، برآورد هزینه‌های تخصصی و اتکا به مدیریت سازمانی به‌عنوان نگرانی‌های اصلی برجسته شده است. اتکای بیش‌از‌حد به مدیریت و وابستگی سازمانی برای اجرای پروژه با تأکید بر اهمیت مسئولیت‌های توزیع‌شده در نتایج برجسته بود.
مشکلات اسنادی
چالش‌های مربوط به مستندات، مانند عدم وجود آرشیو پروژه، نیاز به سیستم‌های قوی جهت نگهداری سوابق اشاره دارد. چالش‌هایی که در سطوح متوسط تا بالا انتخاب شده‌اند بر اهمیت پرداختن به این مسائل جهت اجرای موفقیت‌آمیز پروژه تأکید دارند. این یافته‌ها دیدگاهی تلفیقی از چالش‌های اولیه در پروژه‌های مقاومسازی ارائه داده و می‌توانند برای برنامه‌ریزی استراتژیک و بهبود فرایندهای اجرایی مفید باشند.
دیدگاه ناظران
جدول شماره 7 اطلاعاتی در‌مورد چالش‌ها و نگرانی‌های مختلف مربوط به مدیریت پروژه در نظر ناظران پروژه‌ها را ارائه می‌دهد.
در ادامه برخی از مشاهدات کلیدی حاصل از تحلیل دیدگاه‌های ناظران بیان شده است. تصویر شماره 4 نیز نشان‌دهنده موارد موجب نگرانی مهندسین ناظر در سازمان نوسازی است.
بحث
چالش‌های رایج
شرکت‌کنندگان مکرراً چالش‌های مربوط به جنبه‌های مختلف مدیریت پروژه ازجمله هماهنگی، تخصص و مسائل سازمانی را شناسایی کردند. تخصص فنی ناکافی به‌عنوان یک موضوع تکراری ظاهر شد که نشان‌دهنده نیاز به افزایش مهارت‌های حرفه‌ای در مقاومسازی پروژه‌هاست.
مهم‌ترین چالش‌ها
چالش استفاده از مشاوران مجرب، برآورد هزینه‌های تخصصی و اتکا به مدیریت سازمانی به‌عنوان نگرانی‌های اصلی برجسته شده است. اتکای بیش‌از‌حد به مدیریت و وابستگی سازمانی برای اجرای پروژه با تأکید بر اهمیت مسئولیت‌های توزیع‌شده در نتایج برجسته بود.
مشکلات اسنادی
چالش‌های مربوط به مستندات، مانند عدم وجود آرشیو پروژه، نیاز به سیستم‌های قوی جهت نگهداری سوابق اشاره دارد. چالش‌هایی که در سطوح متوسط تا بالا انتخاب شده‌اند بر اهمیت پرداختن به این مسائل جهت اجرای موفقیت‌آمیز پروژه تأکید دارند. این یافته‌ها دیدگاهی تلفیقی از چالش‌های اولیه در پروژه‌های مقاومسازی ارائه داده و می‌توانند برای برنامه‌ریزی استراتژیک و بهبود فرایندهای اجرایی مفید باشند.
دیدگاه ناظران
جدول شماره 7 اطلاعاتی در‌مورد چالش‌ها و نگرانی‌های مختلف مربوط به مدیریت پروژه در نظر ناظران پروژه‌ها را ارائه می‌دهد.
در ادامه برخی از مشاهدات کلیدی حاصل از تحلیل دیدگاه‌های ناظران بیان شده است. تصویر شماره 4 نیز نشان‌دهنده موارد موجب نگرانی مهندسین ناظر در سازمان نوسازی است.
هماهنگی برای انتخاب پروژه و زمان تحویل
این چالش توسط 86/7 درصد از ناظران به‌عنوان «بسیار زیاد» انتخاب شده است که اهمیت هماهنگی اولیه برای انتخاب پروژه‌ها و مدیریت زمان‌بندی تحویل را برجسته می‌کند.
عدم وجود مشاور مجرب
غیبت یا عدم ارجاع کار به مشاوران باتجربه یک نگرانی عمده بود و 83/3 درصد از پاسخ‌دهندگان آن را یک چالش با اهمیت «بسیار بالا» می‌دانستند. این مسئله نشان‌دهنده کمبود بالقوه متخصصان خبره در تیم‌های اجرایی پروژه است.
عدم وجود لیست هزینه (فهرست بهای) تخصصی
بخش مهمی از پاسخ‌دهندگان (73/3 درصد) فقدان لیست فهرست بهای تخصصی را به‌عنوان یک چالش مهم می‌بینند.
وابستگی به مدیریت سازمانی
وابستگی به مدیریت سازمانی برای انجام وظایف به‌عنوان یک چالش با اثر «بسیار زیاد» توسط 80 درصد از پاسخ‌دهندگان تعیین شده است. این امر نشان می‌دهد تصمیم‌گیری و تفویض وظایف ممکن است به‌شدت به سطوح بالاتر مدیریت متکی باشد.
عدم وجود پیمانکاران ماهر و باتجربه
یافتن پیمانکاران ماهر و باتجربه توسط 86 درصد از پاسخ‌دهندگان به‌عنوان یک چالش «بسیار بالا» شناسایی شده است. این امر چالش‌های تأمین افراد متخصص واجد شرایط برای اجرای پروژه را برجسته می‌کند.
طبق تصویر شماره 4 و جدول شماره 7 عدم وجود سیستم ارزیابی مناسب برای انتخاب پیمانکاران، کنترل ناکافی پروژه در داخل سازمان و نبود واحدهای پروژه مناسب نیز از‌نظر ناظران پراهمیت قلمداد شده است.
دیدگاه پیمانکاران
جدول شماره 8 فراوانی پاسخ به سؤالات مختلف مرتبط با چالش‌های مدیریت و اجرای پروژه‌ها را در نظر پیمانکاران نشان داده و تصویر شماره 5 نیز فراوانی چالش‌ها با اثر «بسیار زیاد» و «زیاد» را نشان می‌دهد.
در میان چالش‌ها با اهمیت بسیار زیاد، نگرانی از تداوم پروژه و مشارکت ذی‌نفعان بیشترین فراوانی را به خود اختصاص دادند. این امر نشان‌دهنده اتفاق نظر در اهمیت مدیریت منابع برای موفقیت پروژه است. در ادامه برخی دیگر از مشاهدات کلیدی حاصل از تحلیل این پاسخ‌ها بیان شده است.
تخصیص ناکافی اعتبارات عمرانی
نگران‌کننده‌ترین موضوع از‌نظر پیمانکاران با 86/7 درصد به تخصیص ناکافی اعتبارات مالی اشاره دارد. این مسئله نشان‌دهنده وجود مشکل اساسی در تخصیص منابع در پروژه‌های عمرانی است که به‌طور بالقوه مانع پیشرفت پروژه میشود.
عدم وجود لیست هزینه تخصصی
80 درصد از پاسخ‌دهندگان به عدم وجود فهرست بهای تخصصی که می‌تواند منجر به عدم قطعیت‌های مالی و چالش‌هایی در بودجه‌ریزی برای امور تخصصی شود اشاره کردند.
تأخیر در تحویل سایت به پیمانکار: نگرانی قابل‌توجه 73/3 درصد از پاسخ‌دهندگان مربوط به تأخیر در تحویل پروژه‌ها به پیمانکاران بود که بر جدول زمانی و کارایی کلی پروژه مؤثر است.
عدم هماهنگی بین نقشه‌های مصوب و وضعیت پروژه: نگرانی 80 درصد از پاسخ‌دهندگان عدم تطابق نقشه‌ها با پروژه‌های موجود بود.
بررسی پایایی پرسش‌نامه
از‌آنجایی‌که داده‌های جمع‌آوری‌شده در این مطالعه مبتنی بر پرسش‌نامه است، نیاز به اعتبارسنجی یا ارزیابی پایایی دارد تا اطمینان حاصل شود که محقق می‌تواند با اطمینان به داده‌ها تکیه کرده و از نتایج آن استنباط و نتیجه‌گیری کند. برای دستیابی به این اطمینان در آمار، از آزمون پایایی آلفای کرونباخ استفاده میشود. جهت محاسبه آلفای کرونباخ از فرمول شماره 1 استفاده شده است که مقدار آن در بازه صفر تا 1 متغیر بود که عدد بالاتر نشان‌دهنده سازگاری داخلی بیشتر است. معمولاً مقادیر بیشتر از 0/7 قابل‌قبول است.
جدول شماره 9 نتایج تحلیل پایایی نتایج این مطالعه را خلاصه کرده است.
از‌آنجا‌که در‌مورد هر سه پرسش‌نامه کارشناسان، پیمانکاران و ناظران مقدار آلفای کرونباخ بالاتر از 0/7 است، پایایی نتایج پذیرفته میشود.
در جدول شماره 10 نیز نتایج آزمون نسبت کای‌دو برای هر‌یک از چالش‌ها ارائه شده است.
در این آزمون، فرضیه صفر نسبت‌های مساوی بین پاسخ‌ها در برابر فرضیه جایگزین نسبت‌های نابرابر آزمایش میشود. اگر مقدار سطح معناداری کمتر از 0/05 باشد، فرض صفر رد میشود و در صورت رد فرضیه صفر، می‌توان مقایسه گروهی انجام داد. آزمون آماری کای‌دو (آزمون کای‌اسکوئر) جهت ارزیابی قابلیت تعمیم نتایج به کل جامعه استفاده میشود.
در بخش‌های بعدی، راهکارهای پیشنهادی به مشکلات مهم شناسایی‌شده طبق نظر شرکت‌کنندگان در این تحقیق آورده شده است.
شناسایی و راه‌حل‌های پیشنهادی برای مشکلات شناسایی‌شده
تخصیص ناکافی اعتبارات عمرانی
نگرانی اساسی اغلب شرکت‌کنندگان مربوط به تخصیص اعتبارات ساخت‌و‌ساز بود که اغلب منجر به تأخیر در تدارکات، وقفه در پروژه و کاهش کیفیت اجرا میشود که بر برنامه زمانی کلی پروژه نیز اثر می‌گذارد. پیشنهاد میشود جهت بهبود شیوه‌های تخصیص اعتبار از یک تیم متشکل از کارشناسان مالی، مدیران پروژه و ذی‌نفعان برای انجام یک تحلیل مالی جامع استفاده شود. همچینن یک فرایند شفاف برای تخصیص اعتبار، با در نظر گرفتن تاریخ‌های مهم پروژه، نیازهای آینده و موارد احتمالی و پیش‌بینی‌نشده ایجاد شود.
عدم وجود فهرست بهای تخصصی
عدم وجود تفکیک هزینه دقیق برای کارهای تخصصی در پروژه‌های مقاومسازی باعث ایجاد عدم اطمینان در بودجه‌بندی میشود که می‌تواند منجر به افزایش هزینه، تأخیر در پروژه و چالش در برنامه‌ریزی مالی شود. راهکار احتمالی می‌تواند تشکیل کارگروهی متشکل از کارشناسان و مدیران باتجربه و کاردان برای برآورد هزینه‌های تفکیکی هر پروژه باشد. با برگزاری کارگاه‌های آموزشی، تشکیل جلسات اشتراک‌گذاری دانش با متخصصان صنعت و استفاده از ابزارهای دیجیتال می‌توان از صحت و مرتبط بودن فهرست هزینه‌ها اطمینان حاصل کرد.
تأخیر در واگذاری مدرسه به پیمانکاران
مصاحبه با مدیران پروژه نشان داد تأخیر در واگذاری پروژه‌ها به پیمانکاران اغلب منجر به افزایش هزینه‌ها، تیرگی روابط طرفین و در برخی موارد جرایم قانونی میشود. جهت ساده‌سازی فرایند واگذاری پروژه تشکیل یک کمیته واگذاری با مشارکت ذی‌نفعان اصلی، ازجمله پیمانکاران، مدیران پروژه و پرسنل کنترل کیفیت می‌تواند مفید باشد. ایجاد کانال‌های ارتباطی منظم برای اطمینان از انتقال سهل و روان بین مراحل پروژه وظیفه اساسی کمیته مذکور است.
تجهیزات ناقص کارگاه
تجهیزات کارگاهی ناکافی کارایی فعالیت‌های ساخت‌و‌ساز را مختل می‌کند و کاهش بهره‌وری کلی را به همراه دارد. ارزیابی جامع امکانات کارگاهی موجود برای شناسایی کمبودها، اولویت‌بندی ارتقای امکانات کارگاهی و تخصیص بودجه برای نوسازی و نگهداری تجهیزات ازجمله راهکارهای پیشنهادی است.
عدم هماهنگی بین نقشه‌ها و وضعیت پروژه
عدم تطابق میان وضعیت واقعی پروژه و نقشه‌های مصوب می‌تواند منجر به سوء‌تفاهم، موازی‌کاری، دوباره‌کاری و افزایش انحراف از حدود پروژه اصلی شود. ایجاد یک ساز‌و‌کار چابک و سریع جهت به‌روزرسانی منظم نقشه‌ها، ارتباط و همکاری متقابل، تشکیل جلسات هماهنگی منظم و پرتعداد و ارائه جلسات آموزشی برای ارتقای مهارت‌های هماهنگی بین تیم‌های پروژه راهکارهای احتمالی است.
نتیجه‌گیری
این مطالعه به بررسی چالش‌های چندوجهی پیش‌روی پروژه‌های مقاومسازی در سازمان توسعه و تجهیز مدارس استان آذربایجان شرقی پرداخته و دیدگاه کارشناسان فنی، پیمانکاران و ناظران را بررسی کرده است. این چالش‌ها شناسایی، تجزیه‌و‌تحلیل و اولویت‌بندی شده‌اند تا موارد اصلی که برای اجرای موفقیت‌آمیز پروژه‌های ساختمانی نیازمند توجه است، تعیین شود. پس از آشنایی با روند اجرای این پروژه‌ها از‌طریق بررسی دیدگاه کارشناسان و متخصصان داخلی سازمان، چالش‌های پیش‌روی آن‌ها شناسایی و دسته‌بندی شده و در قالب پرسش‌نامه‌هایی تنظیم شده است. در ادامه، نظرات ذی‌نفعان مختلف پروژه اعم از پیمانکاران، کارشناسان دفتر فنی و ناظران مقاومسازی و نوسازی در خصوص چالش‌های شناسایی‌شده گردآوری، تحلیل و مورد بحث قرار گرفته است. با استفاده از روش‌های کمی، ازجمله نظرسنجی و تحلیل‌های آماری، چالش‌ها براساس شدت تعیین‌شده اولویت‌بندی شده‌اند. درنهایت، مجموعه‌ای از توصیه‌های کاربردی و مختص هر چالش برای کاهش موانع پیش‌روی پروژه‌های مقاومسازی در نوسازی مدارس در آذربایجان شرقی ارائه شده است. اعتبار نتایج تحقیق با استفاده از پرسش‌نامه‌های استاندارد، تحلیل‌های آماری دقیق و آزمون‌های پایایی اثبات شده است. به‌طوری‌که مقادیر بالای آلفای کرونباخ پایایی داده‌های جمع‌آوری‌شده از کارشناسان، پیمانکاران و ناظران را تأیید می‌کند.
مطابق با مهم‌ترین نتایج حاصل از دیدگاه کارشناسان فنی شرکت‌کننده در این مطالعه، مسئله «تخصیص نامناسب اعتبارات عمرانی» دارای بیشترین اهمیت با انتخاب 54/5 از افراد بود. ازطرف پیمانکاران مسئله «تأخیر در پرداخت و درگیری پیمانکار در چرخه‌های اداری» دارای بالاترین اهمیت بود و بیش از 87 درصد افراد بیشترین درجه اهمیت را برای این مورد گزارش کردند. از طرف دیگر، از دیدگاه ناظران موضوع «عدم وجود پیمانکاران ماهر و باتجربه» در پروژه‌های تخصصی یکی از با‌اهمیت‌ترین موارد با بیش از 85 انتخاب بود. مسئله «عدم وجود لیست هزینه تخصصی» یکی از موارد مهم بود که به نظر می‌رسد علت بسیاری از عدم توافقات مالی در پروژه‌های مقاومسازی باشد.
برای ادامه مطالعات با‌توجه‌به اینکه پایداری در صنعت ساخت‌و‌ساز اهمیت فزاینده‌ای پیدا کرده است، بررسی نحوه ادغام روش‌های پایدار در پروژه‌های مقاومسازی می‌تواند نتایج ارزشمندی ارائه دهد. عواملی مانند پذیرش فناوری‌های سبز، اقدامات بهره‌وری انرژی و تأثیرات زیست‌محیطی پروژه‌های مقاومسازی در استان آذربایجان شرقی یا سایر استان‌ها می‌تواند بررسی شود و درنهایت پیشنهادهایی برای افزایش ادغام شیوه‌های پایدار در پروژه‌های مقاومسازی ارائه شود.
محدودیت‌ها
محدودیت‌های این پژوهش به شرح زیر هستند:
1. حجم نمونه و تعمیم: در جمع‌آوری داده‌های مبتنی بر پرسش‌نامه، محدودیت‌هایی در تعمیم یافته‌ها به جامعه وسیع‌تر وجود دارد.
2. جهت‌گیری پاسخ‌ها: علی‌رغم تلاش برای اطمینان از محرمانه بودن، در تحقیقات مبتنی بر نظرسنجی همواره پتانسیل سوگیری پاسخ‌های شرکت‌کنندگان محدودیت‌هایی ایجاد می‌کند.
3. محدودیت‌های زمانی: به علت زمان محدود، ممکن است چالش‌های ایجاد‌شده در طول زمان اجرای پروژه‌ها به‌طور کامل شناسایی نشده باشند.
4. زبان و عوامل فرهنگی: این پژوهش در زمینه زبانی و فرهنگی خاص آذربایجان شرقی انجام شده و ممکن است در مناطقی با زبان و هنجارهای فرهنگی متفاوت، با چالش‌های دیگری مواجه شود. محدودیت‌های مالی و جغرافیایی، دامنه این مطالعه را محدود کرده است. مسلماً یک مطالعه گسترده‌تر با منابع بیشتر می‌تواند درک جامع‌تری از چالش‌ها و راه‌حل‌های بالقوه ارائه دهد.
5. عوامل خارجی و پویایی پروژه: این تحقیق در محیط‌هایی پویا و تحت تأثیر عوامل خارجی مختلف، مانند شرایط اقتصادی، تغییرات نظارتی یا رویدادهای پیش‌بینی‌نشده انجام شده است. درنتیجه یافته‌های این مطالعه ممکن است به‌طورکامل چالش‌های ناشی از عوامل خارجی غیرقابل‌پیش‌بینی که بر پروژه‌های مقاومسازی تأثیر می‌گذارند را دربر نگیرد.
6. رویکرد تک‌روشی: متکی بودن بر روش‌های کمی می‌تواند غنای کیفی مطالعه را محدود کند. داده‌های کمی اعتبار آماری را تضمین می‌کنند، اما یک رویکرد روش‌شناختی متنوع‌تر، ازجمله مصاحبه‌های کیفی و مطالعات موردی، می‌تواند درک عمیق‌تری از چالش‌ها ارائه دهد.
7. ملاحظات اخلاقی: اصولاً رعایت استانداردهای اخلاقی در تحقیق ممکن است دسترسی به برخی اطلاعات حساس یا دامنه جمع‌آوری داده‌ها را محدود کند. این محدودیت‌ها ممکن است بر جامعیت مطالعه، به‌ویژه در خصوص جزئیات پروژه‌ها یا اقدامات سازمانی مؤثر باشد.
8. محدوده توصیه‌ها: راهکارها و توصیه‌های پیشنهادی متناسب با بافت خاص استان آذربایجان شرقی بوده و ممکن است به‌طور یکپارچه برای محیط‌های مختلف جغرافیایی یا سازمانی قابل‌اعمال نباشد. استفاده‌کنندگان از این تحقیق باید در اجرای توصیه‌ها با در نظر گرفتن ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد پروژه‌های خود احتیاط کنند.
9. به علت ماهیت پویای صنعت ساختمان و تغییرات احتمالی در ساختارهای سازمانی و مقررات موجود، قابلیت کاربرد نتایج این مطالعه در آینده مورد تردید است.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
همه شرکت‌کنندگان در این مطالعه آگاهی کامل از روند اجرای پژوهش داشتند. آن‌ها اجازه داشتند هر زمان که خواستند از پژوهش خارج شوند.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه بهروز خلیلی در دانشگاه بناب است و حامی مالی نداشته است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی: سمیه ملایی؛ روش‌شناسی: بهروز خلیلی، سمیه ملایی؛ تحقیق و بررسی: بهروز خلیلی؛ محاسبات نرم‌افزاری و تحلیل داده: بهروز خلیلی، سمیه ملایی؛ نگارش پیش‌نویس: میلاد خضری، سمیه ملایی؛ ویراستاری و نهایی‌سازی نوشته: مهدی بابایی، میلاد خضری.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تخصیص ناکافی اعتبارات عمرانی
نگران‌کننده‌ترین موضوع از‌نظر پیمانکاران با 86/7 درصد به تخصیص ناکافی اعتبارات مالی اشاره دارد. این مسئله نشان‌دهنده وجود مشکل اساسی در تخصیص منابع در پروژه‌های عمرانی است که به‌طور بالقوه مانع پیشرفت پروژه میشود.
عدم وجود لیست هزینه تخصصی
80 درصد از پاسخ‌دهندگان به عدم وجود فهرست بهای تخصصی که می‌تواند منجر به عدم قطعیت‌های مالی و چالش‌هایی در بودجه‌ریزی برای امور تخصصی شود اشاره کردند.
تأخیر در تحویل سایت به پیمانکار: نگرانی قابل‌توجه 73/3 درصد از پاسخ‌دهندگان مربوط به تأخیر در تحویل پروژه‌ها به پیمانکاران بود که بر جدول زمانی و کارایی کلی پروژه مؤثر است.
عدم هماهنگی بین نقشه‌های مصوب و وضعیت پروژه: نگرانی 80 درصد از پاسخ‌دهندگان عدم تطابق نقشه‌ها با پروژه‌های موجود بود.
بررسی پایایی پرسش‌نامه
از‌آنجایی‌که داده‌های جمع‌آوری‌شده در این مطالعه مبتنی بر پرسش‌نامه است، نیاز به اعتبارسنجی یا ارزیابی پایایی دارد تا اطمینان حاصل شود که محقق می‌تواند با اطمینان به داده‌ها تکیه کرده و از نتایج آن استنباط و نتیجه‌گیری کند. برای دستیابی به این اطمینان در آمار، از آزمون پایایی آلفای کرونباخ استفاده میشود. جهت محاسبه آلفای کرونباخ از فرمول شماره 1 استفاده شده است که مقدار آن در بازه صفر تا 1 متغیر بود که عدد بالاتر نشان‌دهنده سازگاری داخلی بیشتر است. معمولاً مقادیر بیشتر از 0/7 قابل‌قبول است.
جدول شماره 9 نتایج تحلیل پایایی نتایج این مطالعه را خلاصه کرده است.
از‌آنجا‌که در‌مورد هر سه پرسش‌نامه کارشناسان، پیمانکاران و ناظران مقدار آلفای کرونباخ بالاتر از 0/7 است، پایایی نتایج پذیرفته میشود.
در جدول شماره 10 نیز نتایج آزمون نسبت کای‌دو برای هر‌یک از چالش‌ها ارائه شده است.
در این آزمون، فرضیه صفر نسبت‌های مساوی بین پاسخ‌ها در برابر فرضیه جایگزین نسبت‌های نابرابر آزمایش میشود. اگر مقدار سطح معناداری کمتر از 0/05 باشد، فرض صفر رد میشود و در صورت رد فرضیه صفر، می‌توان مقایسه گروهی انجام داد. آزمون آماری کای‌دو (آزمون کای‌اسکوئر) جهت ارزیابی قابلیت تعمیم نتایج به کل جامعه استفاده میشود.
در بخش‌های بعدی، راهکارهای پیشنهادی به مشکلات مهم شناسایی‌شده طبق نظر شرکت‌کنندگان در این تحقیق آورده شده است.
شناسایی و راه‌حل‌های پیشنهادی برای مشکلات شناسایی‌شده
تخصیص ناکافی اعتبارات عمرانی
نگرانی اساسی اغلب شرکت‌کنندگان مربوط به تخصیص اعتبارات ساخت‌و‌ساز بود که اغلب منجر به تأخیر در تدارکات، وقفه در پروژه و کاهش کیفیت اجرا میشود که بر برنامه زمانی کلی پروژه نیز اثر می‌گذارد. پیشنهاد میشود جهت بهبود شیوه‌های تخصیص اعتبار از یک تیم متشکل از کارشناسان مالی، مدیران پروژه و ذی‌نفعان برای انجام یک تحلیل مالی جامع استفاده شود. همچینن یک فرایند شفاف برای تخصیص اعتبار، با در نظر گرفتن تاریخ‌های مهم پروژه، نیازهای آینده و موارد احتمالی و پیش‌بینی‌نشده ایجاد شود.
عدم وجود فهرست بهای تخصصی
عدم وجود تفکیک هزینه دقیق برای کارهای تخصصی در پروژه‌های مقاومسازی باعث ایجاد عدم اطمینان در بودجه‌بندی میشود که می‌تواند منجر به افزایش هزینه، تأخیر در پروژه و چالش در برنامه‌ریزی مالی شود. راهکار احتمالی می‌تواند تشکیل کارگروهی متشکل از کارشناسان و مدیران باتجربه و کاردان برای برآورد هزینه‌های تفکیکی هر پروژه باشد. با برگزاری کارگاه‌های آموزشی، تشکیل جلسات اشتراک‌گذاری دانش با متخصصان صنعت و استفاده از ابزارهای دیجیتال می‌توان از صحت و مرتبط بودن فهرست هزینه‌ها اطمینان حاصل کرد.
تأخیر در واگذاری مدرسه به پیمانکاران
مصاحبه با مدیران پروژه نشان داد تأخیر در واگذاری پروژه‌ها به پیمانکاران اغلب منجر به افزایش هزینه‌ها، تیرگی روابط طرفین و در برخی موارد جرایم قانونی میشود. جهت ساده‌سازی فرایند واگذاری پروژه تشکیل یک کمیته واگذاری با مشارکت ذی‌نفعان اصلی، ازجمله پیمانکاران، مدیران پروژه و پرسنل کنترل کیفیت می‌تواند مفید باشد. ایجاد کانال‌های ارتباطی منظم برای اطمینان از انتقال سهل و روان بین مراحل پروژه وظیفه اساسی کمیته مذکور است.
تجهیزات ناقص کارگاه
تجهیزات کارگاهی ناکافی کارایی فعالیت‌های ساخت‌و‌ساز را مختل می‌کند و کاهش بهره‌وری کلی را به همراه دارد. ارزیابی جامع امکانات کارگاهی موجود برای شناسایی کمبودها، اولویت‌بندی ارتقای امکانات کارگاهی و تخصیص بودجه برای نوسازی و نگهداری تجهیزات ازجمله راهکارهای پیشنهادی است.
عدم هماهنگی بین نقشه‌ها و وضعیت پروژه
عدم تطابق میان وضعیت واقعی پروژه و نقشه‌های مصوب می‌تواند منجر به سوء‌تفاهم، موازی‌کاری، دوباره‌کاری و افزایش انحراف از حدود پروژه اصلی شود. ایجاد یک ساز‌و‌کار چابک و سریع جهت به‌روزرسانی منظم نقشه‌ها، ارتباط و همکاری متقابل، تشکیل جلسات هماهنگی منظم و پرتعداد و ارائه جلسات آموزشی برای ارتقای مهارت‌های هماهنگی بین تیم‌های پروژه راهکارهای احتمالی است.
نتیجه‌گیری
این مطالعه به بررسی چالش‌های چندوجهی پیش‌روی پروژه‌های مقاومسازی در سازمان توسعه و تجهیز مدارس استان آذربایجان شرقی پرداخته و دیدگاه کارشناسان فنی، پیمانکاران و ناظران را بررسی کرده است. این چالش‌ها شناسایی، تجزیه‌و‌تحلیل و اولویت‌بندی شده‌اند تا موارد اصلی که برای اجرای موفقیت‌آمیز پروژه‌های ساختمانی نیازمند توجه است، تعیین شود. پس از آشنایی با روند اجرای این پروژه‌ها از‌طریق بررسی دیدگاه کارشناسان و متخصصان داخلی سازمان، چالش‌های پیش‌روی آن‌ها شناسایی و دسته‌بندی شده و در قالب پرسش‌نامه‌هایی تنظیم شده است. در ادامه، نظرات ذی‌نفعان مختلف پروژه اعم از پیمانکاران، کارشناسان دفتر فنی و ناظران مقاومسازی و نوسازی در خصوص چالش‌های شناسایی‌شده گردآوری، تحلیل و مورد بحث قرار گرفته است. با استفاده از روش‌های کمی، ازجمله نظرسنجی و تحلیل‌های آماری، چالش‌ها براساس شدت تعیین‌شده اولویت‌بندی شده‌اند. درنهایت، مجموعه‌ای از توصیه‌های کاربردی و مختص هر چالش برای کاهش موانع پیش‌روی پروژه‌های مقاومسازی در نوسازی مدارس در آذربایجان شرقی ارائه شده است. اعتبار نتایج تحقیق با استفاده از پرسش‌نامه‌های استاندارد، تحلیل‌های آماری دقیق و آزمون‌های پایایی اثبات شده است. به‌طوری‌که مقادیر بالای آلفای کرونباخ پایایی داده‌های جمع‌آوری‌شده از کارشناسان، پیمانکاران و ناظران را تأیید می‌کند.
مطابق با مهم‌ترین نتایج حاصل از دیدگاه کارشناسان فنی شرکت‌کننده در این مطالعه، مسئله «تخصیص نامناسب اعتبارات عمرانی» دارای بیشترین اهمیت با انتخاب 54/5 از افراد بود. ازطرف پیمانکاران مسئله «تأخیر در پرداخت و درگیری پیمانکار در چرخه‌های اداری» دارای بالاترین اهمیت بود و بیش از 87 درصد افراد بیشترین درجه اهمیت را برای این مورد گزارش کردند. از طرف دیگر، از دیدگاه ناظران موضوع «عدم وجود پیمانکاران ماهر و باتجربه» در پروژه‌های تخصصی یکی از با‌اهمیت‌ترین موارد با بیش از 85 انتخاب بود. مسئله «عدم وجود لیست هزینه تخصصی» یکی از موارد مهم بود که به نظر می‌رسد علت بسیاری از عدم توافقات مالی در پروژه‌های مقاومسازی باشد.
برای ادامه مطالعات با‌توجه‌به اینکه پایداری در صنعت ساخت‌و‌ساز اهمیت فزاینده‌ای پیدا کرده است، بررسی نحوه ادغام روش‌های پایدار در پروژه‌های مقاومسازی می‌تواند نتایج ارزشمندی ارائه دهد. عواملی مانند پذیرش فناوری‌های سبز، اقدامات بهره‌وری انرژی و تأثیرات زیست‌محیطی پروژه‌های مقاومسازی در استان آذربایجان شرقی یا سایر استان‌ها می‌تواند بررسی شود و درنهایت پیشنهادهایی برای افزایش ادغام شیوه‌های پایدار در پروژه‌های مقاومسازی ارائه شود.
محدودیت‌ها
محدودیت‌های این پژوهش به شرح زیر هستند:
1. حجم نمونه و تعمیم: در جمع‌آوری داده‌های مبتنی بر پرسش‌نامه، محدودیت‌هایی در تعمیم یافته‌ها به جامعه وسیع‌تر وجود دارد.
2. جهت‌گیری پاسخ‌ها: علی‌رغم تلاش برای اطمینان از محرمانه بودن، در تحقیقات مبتنی بر نظرسنجی همواره پتانسیل سوگیری پاسخ‌های شرکت‌کنندگان محدودیت‌هایی ایجاد می‌کند.
3. محدودیت‌های زمانی: به علت زمان محدود، ممکن است چالش‌های ایجاد‌شده در طول زمان اجرای پروژه‌ها به‌طور کامل شناسایی نشده باشند.
4. زبان و عوامل فرهنگی: این پژوهش در زمینه زبانی و فرهنگی خاص آذربایجان شرقی انجام شده و ممکن است در مناطقی با زبان و هنجارهای فرهنگی متفاوت، با چالش‌های دیگری مواجه شود. محدودیت‌های مالی و جغرافیایی، دامنه این مطالعه را محدود کرده است. مسلماً یک مطالعه گسترده‌تر با منابع بیشتر می‌تواند درک جامع‌تری از چالش‌ها و راه‌حل‌های بالقوه ارائه دهد.
5. عوامل خارجی و پویایی پروژه: این تحقیق در محیط‌هایی پویا و تحت تأثیر عوامل خارجی مختلف، مانند شرایط اقتصادی، تغییرات نظارتی یا رویدادهای پیش‌بینی‌نشده انجام شده است. درنتیجه یافته‌های این مطالعه ممکن است به‌طورکامل چالش‌های ناشی از عوامل خارجی غیرقابل‌پیش‌بینی که بر پروژه‌های مقاومسازی تأثیر می‌گذارند را دربر نگیرد.
6. رویکرد تک‌روشی: متکی بودن بر روش‌های کمی می‌تواند غنای کیفی مطالعه را محدود کند. داده‌های کمی اعتبار آماری را تضمین می‌کنند، اما یک رویکرد روش‌شناختی متنوع‌تر، ازجمله مصاحبه‌های کیفی و مطالعات موردی، می‌تواند درک عمیق‌تری از چالش‌ها ارائه دهد.
7. ملاحظات اخلاقی: اصولاً رعایت استانداردهای اخلاقی در تحقیق ممکن است دسترسی به برخی اطلاعات حساس یا دامنه جمع‌آوری داده‌ها را محدود کند. این محدودیت‌ها ممکن است بر جامعیت مطالعه، به‌ویژه در خصوص جزئیات پروژه‌ها یا اقدامات سازمانی مؤثر باشد.
8. محدوده توصیه‌ها: راهکارها و توصیه‌های پیشنهادی متناسب با بافت خاص استان آذربایجان شرقی بوده و ممکن است به‌طور یکپارچه برای محیط‌های مختلف جغرافیایی یا سازمانی قابل‌اعمال نباشد. استفاده‌کنندگان از این تحقیق باید در اجرای توصیه‌ها با در نظر گرفتن ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد پروژه‌های خود احتیاط کنند.
9. به علت ماهیت پویای صنعت ساختمان و تغییرات احتمالی در ساختارهای سازمانی و مقررات موجود، قابلیت کاربرد نتایج این مطالعه در آینده مورد تردید است.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
همه شرکت‌کنندگان در این مطالعه آگاهی کامل از روند اجرای پژوهش داشتند. آن‌ها اجازه داشتند هر زمان که خواستند از پژوهش خارج شوند.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه بهروز خلیلی در دانشگاه بناب است و حامی مالی نداشته است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی: سمیه ملایی؛ روش‌شناسی: بهروز خلیلی، سمیه ملایی؛ تحقیق و بررسی: بهروز خلیلی؛ محاسبات نرم‌افزاری و تحلیل داده: بهروز خلیلی، سمیه ملایی؛ نگارش پیش‌نویس: میلاد خضری، سمیه ملایی؛ ویراستاری و نهایی‌سازی نوشته: مهدی بابایی، میلاد خضری.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
References
Ahmed, A., Mateo-Garcia, M., McGough, D., & Gaterell, M. (2017). Methodology for evaluating innovative technologies for low-energy retrofitting of public buildings. Energy Procedia, 112, 166-175. [DOI:10.1016/j.egypro.2017.03.1078]
Aloini, D., Dulmin, R., Mininno, V., & Ponticelli, S. (2012). Supply chain management: A review of implementation risks in the construction industry. Business Process Management Journal, 18(5), 735-761. [DOI:10.1108/14637151211270135]
Anelli, A., Santa-Cruz, S., Vona, M., Tarque, N., & Laterza, M. (2019). A proactive and resilient seismic risk mitigation strategy for existing school buildings. Structure and Infrastructure Engineering, 15(2), 137-151. [DOI:10.1080/15732479.2018.1527373]
Aslani, F., Amini Hosseini, K., & Fallahi, A. (2019). Evaluation of physical resilience of Karaj city against earthquake. Journal of Rescue and Relief, 11(1), 68-71. [DOI:10.52547/jorar.11.1.68]
Balkaya, C. (2018). Information systems for repair alternatives and initial cost estimation of damaged building structures. International Journal of Engineering Technologies IJET, 4(2), 81-89. [Link]
Bhattarai, S. K., Rayamajhi, L., Lamichhane, S., & Arayal, S. (2024). Navigating delays: A comprehensive study of public building retrofitting projects in Kathmandu valley. Journal of UTEC Engineering Management (JUEM), 2(1), 37-52. [DOI:10.36344/utecem.2024.v02i01.004]
Carofilis Gallo, W. W., Clemett, N., Gabbianelli, G., O’Reilly, G., & Monteiro, R. (2022). Seismic resilience assessment in optimally integrated retrofitting of existing school buildings in Italy. Buildings, 12(6), 845. [DOI:10.3390/buildings12060845]
Gino, D., Anerdi, C., Castaldo, P., Ferrara, M., Bertagnoli, G., & Giordano, L. (2020). Seismic upgrading of existing reinforced concrete buildings using friction pendulum devices: A probabilistic evaluation. Applied Sciences, 10(24), 8980. [DOI:10.3390/app10248980]
Ghaemmaghami, P., & Rahaei, O. (2013). [Environment and sustainable strategies in design of future buildings (Persian)]. Journal of Environmental Science and Technology, 15(2), 135-146. [Link]
Grant, D., Bommer, J. J., Pinho, R., & Calvi, G. M. (2006). Defining priorities and timescales for seismic intervention in school buildings in Italy. IUSS Monograph.[Link]
Hamidizadeh, S., Ahmadi, F., Aslani, Y., Etemadifar, S., Salehi, K., & Kordeyazdi, R. (2008). [Study effect of a group-based exercise program on the quality of life in older men and women in 2006-2007 (Persian)]. The Journal of Shahid Sadoughi University of Medical Sciences, 16(1), 167. [Link]
Hennink, M., Hutter, I., & Bailey, A. (2020). Qualitative research methods. California: SAGE Publications. [Link]
Huo, X., Hao, T., & Jiao, L. (2023). Critical risk factors of public building green retrofit projects-an empirical study in Chongqing, China. Journal of Asian Architecture and Building Engineering, 1-13. [DOI:10.1080/13467581.2023.2278886]
Deputy of the President for Strategic Planning and Supervision. (2013). [Guidelines for seismic retrofitting of existing buildings (Persian)]. Tehra: Deputy of the President for Strategic Planning and Supervision. [Link]
Kalantari, A., & Davodi, M. (2012). [A review of geotechnical hazards and structural damage in the Ahar-Varzeghan earthquakes of August 11, 2012 (Persian)]. Research Bulletin of Seismology and Earthquake Engineering, 15(4), 55. [Link]
Liu, T., Ma, G., & Wang, D. (2022). Pathways to successful building green retrofit projects: Causality analysis of factors affecting decision making. Energy and Buildings, 276, 112486. [DOI:10.1016/j.enbuild.2022.112486]
Ministry of Culture and Islamic Guidance. (2023). [General Directorate of Culture and Islamic Guidance of East Azerbaijan Province (Persian)]. Retrieved from: [Link]
Mahbobi Niazmandi, M., Mirasi, S., Nakhaei, ., & Gholmpoor A. (2012). [A new method to enhance the accuracy in the probabilistic seismic hazard analysis (Persian)]. Paper presented at: 4th International Conference on Seismic Retrofitting (Earthquake Engineering and new Technology on Retrofitting, Tabriz, Iran, 2 May 2012. [Link]
Maio, R., Estêvão, J. M., Ferreira, T. M., & Vicente, R. (2020). Cost-benefit analysis of traditional seismic retrofitting strategies integrated in the renovation of stone masonry buildings. Engineering Structures, 206, 110050. [DOI:10.1016/j.engstruct.2019.110050]
Mirzaei, S., Tafti, A. A. D., Mohammadinia, L., Nasiriani, K., Rahaei, Z., & Falahzadeh, H., et al. (2020). Operational strategies for establishing disaster-resilient schools: A qualitative study. Advanced Journal of Emergency Medicine, 4(2), e23. [Link]
O’Meara, P., Pendergast, C., & Robinson, A. (2007). Grassroots community engagement: the key to success in a community building program. Rural Society, 17(2), 155-164. [DOI:10.5172/rsj.351.17.2.155]
Panza, G. F., & Bela, J. (2020). NDSHA: A new paradigm for reliable seismic hazard assessment. Engineering Geology, 275, 105403. [DOI:10.1016/j.enggeo.2019.105403]
Papadopoulos, G. A., Zamer, N., Gayialis, S. P., & Tatsiopoulos, I. P. (2016). Supply chain improvement in construction industry. Universal Journal of Management, 4(10), 528-534. [DOI:10.13189/ujm.2016.041002]
Pardo-Bosch, F., Cervera, C., & Ysa, T. (2019). Key aspects of building retrofitting: Strategizing sustainable cities. Journal of Environmental Management, 248, 109247. [DOI:10.1016/j.jenvman.2019.07.018] [PMID]
Rahaei, O., & Ghaem Maghami, P. (2013). [Environment and sustainable measures in the design of future buildings (Persian)]. Journal of Environmental Science and Technology, 15(2), 135-146. [Link]
Sadrmomtazi, A., Gashti, S. H., & Tahmouresi, B. (2020). Residual strength and microstructure of fiber reinforced self-compacting concrete exposed to high temperatures. Construction and Building Materials, 230, 116969. [DOI:10.1016/j.conbuildmat.2019.116969]
Sajid, H. U., Ashraf, M., Ali, Q., & Sajid, S. H. (2018). Effects of vertical stresses and flanges on seismic behavior of unreinforced brick masonry. Engineering Structures, 155, 394-409. [DOI:10.1016/j.engstruct.2017.11.013]
Seidbeigi, S., Nasiri, M., Berazan Lotfi, S., & Rasouli H. (2019). [Reducing vulnerability of informal settlements of Farahzad neighborhood against Tehran's possible earthquake (Persian)]. Disaster Prevention and Management Knowledge, 9 (2), 193-206. [Link]
Soghrat, M. R., & Ziyaeifar, M. (2019). Development of short return period spectra for the regions with high to moderate seismicity: An example in Iran. Journal of Seismology, 23, 521-536. [DOI:10.1007/s10950-019-09821-6]
Sleiman, E. (2021). Seismic retrofitting of existing buildings by strengthening of masonry infill walls [PhD dissertation]. Lyon: Université de Lyon. [Link]
Tomar, A., Paul, D. K., & Agarwal, P. (2018). Correlation between computed stress response and observed damage of a heritage masonry building. Journal of Earthquake and Tsunami, 12(01), 1850002. [DOI:10.1142/S1793431118500021]
Yang, E. T. A. (2022). Safety Culture in Construction Industry [MA thesis]. Kuala Lumpur: University of Malaya. [Link]
Zarei, Y., & Estelaji, A. (2016). [Explore the effects of earthquakes on residential buildings in rural areas Shonbeh and Tasooj District (Persian)]. Geography (Regional Planning), 6(24), 33-52. [Link]
Zhang, M., Lian, Y., Zhao, H., & Xia-Bauer, C. (2020). Unlocking green financing for building energy retrofit: A survey in the western China. Energy Strategy Reviews, 30, 100520. [DOI:10.1016/j.esr.2020.100520]
Zhang, Z., Chong, A., Pan, Y., Zhang, C., & Lam, K. P. (2019). Whole building energy model for HVAC optimal control: A practical framework based on deep reinforcement learning. Energy and Buildings, 199, 472-490. [DOI:10.1016/j.enbuild.2019.07.029]
Zhou, Z., Zhang, S., Wang, C., Zuo, J., He, Q., & Rameezdeen, R. (2016). Achieving energy efficient buildings via retrofitting of existing buildings: A case study. Journal of Cleaner Production, 112(5), 3605-3615. [DOI:10.1016/j.jclepro.2015.09.046]
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
تخصصي
دریافت: 1403/5/9 | پذیرش: 1403/6/17 | انتشار الکترونیک: 1403/12/10
دریافت: 1403/5/9 | پذیرش: 1403/6/17 | انتشار الکترونیک: 1403/12/10
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
