زمینه و هدف: از آنجاکه مجموعه مطهر حرم رضوی به عنوان یکی از بزرگترین زیارتگاه­های شیعیان روزانه پذیرای حجم وسیعی از زوار می­باشد، شرایط ویژه قسمت­های مختلف آن به­گونه­ایست که کوچکترین سانحه طبیعی و یا انسان­ساز خسارات مادی و معنوی جبران ناپذیری را به­دنبال خواهد داشت. یکی از این فضاها، فضای زیرگذر مجموعه است که لزوم آسیب­شناسی آن در مواجه با بحران­های احتمالی امری ضروریست. هدف مقاله ارائه راهکارهای اجرایی جهت کاهش خسارات و تلفات احتمالی زوار به دنبال وقوع حادثه غیرمترقبه در فضاهای زیرسطحی است.

روش: روش تحقیق حاضر متکی بر روش­شناسی کیفی است که عمدتا مبتنی بر مشاهده است. همچنین برای جمع­آوری اطلاعات از بررسی اسناد و انجام مصاحبه عمیق با مدیران، خدام و زوار بهره گرفته شده­است. دراین مرحله داده­های حاصل از طریق تکنیک سوات مورد سنجش قرار گرفته است. در این ماتریس ضعف­ها و قوت­های محیط داخلی زیرگذر در کنار تهدید­ها و فرصت­های محیط خارجی آن بررسی و به ارائه راهکارها منجر­شده است.

یافته: یافته­های پژوهش حاضر بیانگر لزوم مناسب­سازی فضای زیرگذر حرم مانند اصلاح کیفیت تهویه و روشنایی، اصلاح دسترسی ها و رفع المان­های غیر سازه­ای خطرناک می­باشد، که تنها در پرتو سیاست­های مدیریتی از جمله بیمه اشخاص و ابنیه، آموزش هدفدار و مانورهای منظم در کنار عملیات مهندسی و فنی از جمله بهبود ترافیک و ارتقای ایمنی حمل و نقل پیاده و سواره میسر است.

نتیجه گیری: تناسبت کالبد اماکن مقدس با رفتار و عادات زوار و کاربران آن در تمامی شرایط به­ویژه شرایط اضطراری ناشی از سانحه در پرتو سیاست­های مدیریتی و فنی- مهندسی است که نقش اساسی در کاهش خسارات و تلفات به دنبال سوانح احتمالی دارد.