آدرس ایمیل خود را وارد نمایید
ثبت
پیام خود را بنویسید
دوره 15، شماره 3 - ( پاییز 1404 )
جلد 15 شماره 3 صفحات 383-364 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Abbasabadi-Arab M, Mosadeghrad A M, Meshkini A, Goudarzi L. Evaluation of Disaster Risk Management Standards in Tehran Province Hospitals. Disaster Prev. Manag. Know. 2025; 15 (3) :364-383
URL: http://dpmk.ir/article-1-745-fa.html
URL: http://dpmk.ir/article-1-745-fa.html
عباس آبادی عرب معصومه، مصدق راد علی محمد، مشکینی علی، گودرزی لیلا. ارزیابی آمادگی بیمارستانهای استان تهران در حوادث و بلایا. دانش پیشگیری و مدیریت بحران. 1404; 15 (3) :364-383
1- مرکز تحقیقات اورژانس پیش بیمارستانی، سازمان اورژانس کشور، تهران، ایران.
2- گروه علوم مدیریت، سیاستگذاری و اقتصاد سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران.
3- اداره نظارت و اعتباربخشی معاونت درمان وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، تهران، ایران.
2- گروه علوم مدیریت، سیاستگذاری و اقتصاد سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران.
3- اداره نظارت و اعتباربخشی معاونت درمان وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، تهران، ایران.
متن کامل [PDF 6778 kb]
(169 دریافت)
| چکیده (HTML) (686 مشاهده)
متن کامل: (60 مشاهده)
مقدمه
پایتخت هر کشور، مهمترین کانون سازماندهی و مدیریت سیاسی و گاه مهمترین نقطه جمعیتی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، تاریخی و ارتباطی آن کشور است. شهر تهران بهعلت مرکزیت اداری و مدیریتی کشور، فعالیتهای اقتصادی و تمرکز فوقالعاده جمعیت از موقعیت منحصربهفردی در بین شهرهای کشور برخوردار است. تمرکز شدید سیاسی، اداری، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در شهر تهران، ابعاد هر نوع حادثهای را در پایتخت بهشدت گسترش میدهد. امروزه توسعه شهرنشینی، موقعیت جغرافیایی نامناسب مراکز پرجمعیت، عدم پهنهبندی مخاطرهآمیز، عدم تحقق برنامههای توسعه منطقهای، رشد نامتوازن مناطق و افزایش تراکم جمعیت، چالشهای جدی را در مواقع بلایای طبیعی به وجود آورده است (مینری، 2018).
زلزله، رانش، ساختمانهای فرسوده، بافتهای ناپایدار شهری، قرارگیری پالایشگاههای نفت و گاز در حریم و حتی داخل شهرها، نبود سیستم یکپارچه برق شهری بهویژه در مناطق جنوبی این کلانشهر بخشی از مخاطراتی است که تهران را تهدید میکند و تصور وقوع حادثه در هر کدام از این بخشها برای جمعیت ساکن در این شهر، التهابآفرین است.
کلانشهر تهران در معرض خطر بالای زلزله قرار دارد. تهران که در بخش جنوبی رشته کوههای زاگرس قرار دارد، توسط چندین گسل فعال احاطه شده است. خطر لرزهای بالا در ترکیب با توزیع متراکم جمعیت و چندین عامل آسیبپذیری، تهران را به یکی از 20 کلان شهر برتر جهان در معرض خطر زلزله بالا تبدیل کرده است (کامران زاد و همکاران، 2020). نتایج مطالعهای که بهمنظور تدوین نقشه خطر سیل در استان تهران انجام شد، نشان داد پایتخت ایران، در برابر وقوع مخاطره سیل ناشی از بارش در وضعیت بحرانی قرار دارد. پیشبینی و اجرای تمهیداتی برای ایمنی کانونهای شهری و تأسیسات و ساختوسازهای موجود از طریق مقابله با سیلابها و اجرای فنی متناسب با ضوابط و مقررات مدیریتی و قانونی نیز نیازمند مطالعه و شناخت مخاطره سیل میباشد اما اغلب ساختوسازها بدون توجه به این مخاطرات شکل میگیرند و خسارات جانی و مالی بسیاری در نتیجه این بیتوجهی به بار میآیند. سیاستگذاریها و برنامهریزیها در زمینه تخصیص کاربری اراضی حاشیه رودخانهها باید متکی بر نقشههای خطر و متناسب با خطرات و خسارات ناشی از طغیانها باشد (اصلانی و مهدیپور، 2015).
باتوجهبه موقعیت جغرافیایی، پوشش جمعیتی و وجود مراکز و سازمانهای مهم و حیاتی کشور در این استان، بیمارستانهای تهران با طیف وسیعی از شرایط اضطراری و حوادث طبیعی، بروز اپیدمیها، حوادث با تلفات انبوه و حوادث شیمیایی، بیولوژیکی، پرتوی وهستهای (CBRN) روبهرو هستند که نظام سلامت را با چالشهای زیادی مواجه میکند. در شرایط بروز حوادث باید میرود بیمارستانها محیط ایمنی را برای بیماران و کارکنان فراهم کنند، عملکرد خود را حفظ و بتوانند خدمات درمانی موردنیاز مصدومین را تأمین کنند. اما مطالعات در حوزههای مختلف نشان میدهد آمادگی بیمارستانهای تهران از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست (رحمانیان و همکاران،2021؛ بازیار و همکاران 2020). در مطالعهای که براساس ابزار شاخص ایمنی بیمارستان در حوادث و بلایا (HSI) انجام شده، ایمنی بیمارستانهای تهران در سه حوزه ایمنی سازه، غیرسازه و عملکردی 33/66 درصد بوده است که نشاندهنده سطح ایمنی متوسط بوده و درصورت بروز حادثه قادر به ارائه بیوقفه خدمات نخواهند بود (عباس آبادی و همکاران،2023).
همهگیری کووید-19 اهمیت آمادگی بیمارستانها در برابر رویدادهای بیولوژیکی را مشخص کرد. مطالعهای بر روی بیمارستانهای تهران در طول همهگیری نشان داد بیمارستانهای نظامی بالاترین آمادگی (53/3 درصد) را داشتند، درحالیکه بیمارستانهای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کمترین آمادگی (28/3 درصد) را داشتند (حیدرانلو و همکاران 2022). همچنین در سال 1401 در مطالعه جعفری پویان و همکاران، میزان آمادگی بیمارستانهای تهران برای مقابله با کووید-19 متوسط ارزیابی گردید (جعفری پویان و همکاران،2022). مطالعه دیگری در مورد آمادگی بیمارستانهای تهران درحوادث ترافیکی با مصدومین زیاد نشان داد سطح آمادگی بیمارستانها متوسط (65/25 درصد) است و نقاط ضعفی در آموزش و تمرین بیمارستانها وجود دارد (یوسفیان و همکاران،2022).
نتایج ارزیابی اعتباربخشی محور مدیریت خطر حوادث و بلایا در سال 1401 نشان داد میانگین امتیاز کسبشده بیمارستانهای کشور 65/21 درصد بوده است. همچنین این مطالعه نشان داد میانگین امتیاز بیمارستانهای استان تهران 69/35 درصد بوده است که از میانگین کشوری بالاتر است اما همچنان بیمارستانها از آمادگی مطلوبی برخوردار نیستند (عباس آبادی ،2023).
این پژوهش با هدف بررسی میزان آمادگی بیمارستانهای استان تهران در حوادث و بلایا انجام گردید تا نقاط قوت و ضعف مشخص گردیده و راهکارهای کاربردی برای افزایش آمادگی بیمارستانها ارائه شود. نتایج این پژوهش میتواند مورداستفاده سیاستگذاران وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و مدیران اعتباربخشی کشور بهمنظور ایجاد زیرساخت، اصلاح فرایندها و اقدامات اصلاحی شده و در بازنگری استانداردهای جامع مدیریت خطر حوادث و بلایا در بیمارستانها به کار گرفته شود.
روش
این یک مطالعه توصیفیتحلیلی است که در سال 1401 بر روی بیمارستانهای استان تهران انجام گرفت. ابزار مطالعه، چکلیست مربوط به استانداردها و سنجههای اعتباربخشی محور مدیریت خطر حوادث و بلایا شامل 5 استاندارد و 26 سنجه بود (عسگری و همکاران،2016). شرکتکنندگان ارزیابان کشوری اعتباربخشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی که دورههای آموزشی مهارتهای عمومی و تخصصی را گذراندهاند بودند که در سال 1401بیمارستانهای استان تهران را ارزیابی و نتایج آن در سامانه اعتباربخشی کشور ثبت نمودهاند. سیستم امتیازدهی بهصورت (0-10)، (0- پایینترین امتیاز) و (10- بالاترین امتیاز) بود و بسته به میزان اجرای هر سنجه ارزیابان نمرهدهی میکردند. مجموع امتیازات کسبشده توسط بیمارستان نسبت به کل امتیازات قابلکسب در این محور، امتیاز نهایی هر بیمارستان را در محور مدیریت خطر حوادث و بلایا مشخص مینمود. این نتایج از سامانه اعتباربخشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی استخراج و در نرمافزار SPSS نسخه 21 ثبت گردید. رتبهبندی امتیازات بیمارستانها بهصورت (خوب، متوسط، ضعیف و بسیار ضعیف)، کسب امتیاز کمتر از 40 درصد (بسیار ضعیف)، امتیاز بین 41 تا 50 درصد (ضعیف)، امتیاز بین 51 تا 70 درصد (متوسط) و امتیاز بالای 71 درصد (خوب) در نظر گرفته شد. از آمار توصیفی (میانگین و انحرافمعیار و تعداد و درصد) برای تحلیل دادهها و برای بررسی ارتباط استانداردها و نتایج ارزشیابی با مشخصات بیمارستانها از آزمون رگرسیون استفاده گردید.
یافتهها
تعداد 165 بیمارستان در دور پنجم ارزیابی اعتباربخشی در استان تهران مورد ارزیابی قرار گرفتند. این بیمارستانها تحت پوشش سه دانشگاه علوم پزشکی تهران، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دانشگاه علوم پزشکی ایران هستند. تعداد بیمارستانهای تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی (69 بیمارستان)، دانشگاه علوم پزشکی ایران (65 بیمارستان) و دانشگاه علوم پزشکی تهران (31 بیمارستان) هستند. بیشتر بیمارستانها (35 درصد) خصوصی، با تعداد تخت کمتر 100 (38/8 درصد) و جنرال (77 درصد) بودند. جداول شماره 1، 2 و 3 وضعیت بیمارستانهای استان تهران را از لحاظ تعداد تخت، تخصص و نوع وابستگی نشان میدهد.
تصویر شماره 1میانگین و انحرافمعیار امتیازات بیمارستانهای استان تهران را به تفکیک استانداردها و سنجههای محور مدیریت خطر حوادث و بلایا نشان میدهد.
میانگین امتیازات از محور استانداردهای مدیریت خطر 69/35 درصد بود. بیشترین امتیاز در استاندارد سوم (ارزیابی، نگهداری و امنیت سیستمهای الکتریکی) با میانگین77/08 و پایینترین امتیازات مربوط به استاندارد پنجم (تداوم خدمات حیاتی و برنامه بازیابی) با میانگین 61/41 بود.
جدول شماره 4 نتایج امتیازات محور مدیریت خطر حوادث و بلایا بیمارستانهای استان تهران را به تفکیک دانشگاههای تحت پوشش نشان میدهد. میانگین امتیازات بیمارستانهای تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی از میانگین امتیازات بیمارستانهای تحت پوشش دانشگاههای علوم پزشکی ایران و تهران بالاتر است.
جدول شماره 5 میانگین امتیازات بیمارستانهای استان تهران به تفکیک استانداردها و سنجههای محور مدیریت خطر حوادث و بلایا را نشان میدهد.
نتایج ارزیابی محور مدیریت خطر حوادث و بلایا در بیمارستانها نشان داد بیمارستانها در طیف وسیع و متفاوتی( آمادگی مطلوب تا بسیار ضعیف) قرار دارند. پایینترین امتیاز 49/17 و بالاترین امتیاز 94/50 بوده است. بیمارستانهای نظامی، دانشگاهی جدید و تأمین اجتماعی بالاترین امتیازها را کسب نمودند. نتایج تحلیل آزمون رگرسیون نشان داد مالکیت بیمارستانها با استاندارد 4 و 5 محور مدیریت خطر حوادث و بلایا (استانداردهای آمادگی، پاسخ و بازیابی) در ارتباط است. بیمارستانهای نظامی، تأمین اجتماعی و دانشگاهی جدیدالتأسیس از میانگین امتیاز بالاتری برخوردار بودند. بیمارستانهای خصوصی در استانداردهای (آمادگی، پاسخ و بازیابی) امتیاز پایینتری نسبت به سایر بیمارستانها داشتند.
بحث
این پژوهش با هدف بررسی میزان رعایت استانداردهای جامع بیمارستانی مدیریت خطر حوادث و بلایا در بیمارستانهای استان تهران انجام شد. میانگین امتیازات بیمارستانها 69/35 درصد بود که با نتایج سایر مطالعات همخوانی دارد (عباسآبادی و همکاران 2023؛ حیدرانلو و همکاران 2022؛ جعفری پویان و همکاران 2022؛ یوسفیان و همکاران 2022؛ غنیزاده و همکاران 2020). در مطالعهای که با همین موضوع در سال 1396 برای بیمارستانهای کل کشور انجام شد، میانگین امتیازات کشوری بیمارستانها در محور حوادث و بلایا 48/82 درصد و میانگین امتیاز بیمارستانهای تهران 53/08 درصد بوده است (عباسآبادی و همکاران،2022). در اعتباربخشی سال 1401 میزان آمادگی بیمارستانهای کل کشور به 21/ 65 درصد ارتقاء یافت (عباسآبادی 2023) و آمادگی بیمارستانهای تهران 69/25 درصد برآورد شد که نشان میدهد در سالهای 1396 تا 1401 میزان آمادگی بیمارستانهای تهران حدود 30/65 درصد ارتقاء یافته است. جدول شماره 6 نشان میدهد استان تهران در هر دو دوره ارزیابی نسبت به میانگین کشوری از امتیاز بالاتری برخوردار بوده است اما میزان ارتقای آمادگی آن نسبت به میانگین کشوری پایینتر است.
بیشترین امتیاز در استانداردهای این محور سنجه الف -2-1-2 (79/3 درصد) مربوط به ارزیابی سالیانه ایمنی بیمارستان در حیطههای ایمنی سازه، غیرسازه و عملکردی است. علت آن الزام ارزیابی سالانه ابزار ایمنی بیمارستان (FHSI) از سال 1391 و نهادینه شدن این امر در بیمارستانها بوده است. اما بیمارستانها در قسمت تحلیل نتایج این ابزار(سنجه الف-2-1-3)، برنامهریزی و انجام اقدامات اصلاحی ضعف دارند و نیازمند ارتقاء هستند. پایینترین امتیاز در استانداردهای این محور، سنجههای الف-2-5-3 (58/5 درصد) مربوط به تدوین برنامه بازیابی و بازگشت به حالت عادی پس از حادثه و سنجه الف-2-5-2 (59/9 درصد) مربوط به تحلیل عملکرد بیمارستان پس از تمرین و یا بروز حوادث داخلی یا خارجی بوده است. ضعف بیمارستانها در تدوین برنامه بازیابی و تحلیل عملکرد در سایر مطالعات هم ذکر شده است (عباسآبادی و همکاران، 2021).
علیرغم اهمیت مباحث آمادگی و پاسخ، این استانداردها از امتیاز خوبی برخوردار نیستند. برنامهریزی آمادگی و پاسخ در حوادث و بلایا یک فرایند علمی است و به آموزش و توانمندسازی مدیران و کارکنان نیاز دارد. برنامهریزی در حوادث و بلایا با ارزیابی خطر شروع شده و در تمام چرخه حوادث و بلایا ادامه دارد (سیتون و همکاران، 2015). علاوهبر برنامهریزی براساس ارزیابی خطر، برنامهریزی با رویکرد همه مخاطرات در کشورهای پیشرو جزء برنامههای اصلی مدیریت خطر حوادث و بلایا است (عباسآبادی و همکاران 2021). این بدان معنا نیست که بیمارستان باید برای تمام مخاطرات آمادگی داشته باشد، بلکه به این مسئله توجه میکند که در صورت وقوع هرگونه حادثهای، بیمارستانها با هجوم مصدومین مواجه میشود و برای کنترل آن باید برنامه داشته باشند. یک مرکز درمانی در صورتی میتواند هنگام وقوع حوادث به ارائه خدمات خود ادامه دهد که بتواند براساس یک برنامه از پیش تدوین و تمرین شده، ظرفیت خود را در سه جزء منابع انسانی، تجهیزات و امکانات و ساختارها و فضاهای فیزیکی افزایش دهد (سیتون و همکاران، 2015).
نتایج تحلیل آزمون رگرسیون نشان داد مالکیت بیمارستانها با استاندارد 4 و 5 محور مدیریت خطر حوادث و بلایا (استانداردهای آمادگی، پاسخ و بازیابی) در ارتباط است و بیمارستانهای نظامی، تأمین اجتماعی و دانشگاهی جدیدالتأسیس از میانگین امتیاز بالاتری برخوردار بودند. در مطالعهای که به بررسی مقایسهای آمادگی بیمارستانهای نظامی و غیرنظامی شهر تهران در مقابله با زلزله در سال 1399 انجام شد نیز نشان داد میانگین آمادگی بیمارستانهای نظامی بیشتر است (غنی زاده و همکاران،2020). مطالعهای بر روی بیمارستانهای تهران در طول همهگیری کووید-19 نشان داد بالاترین آمادگی (53/3 درصد) مربوط به بیمارستانهای نظامی و کمترین آمادگی (28/3 درصد) مربوط به بیمارستانهای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بود (حیدرانلو و همکاران،2022). همچنین نتایج مطالعهای که به بررسی آمادگی بیمارستانهای استان مازندران در مواجهه با بلایا در سال 1396پرداخته است نیز نشان داد میانگین امتیازات بیمارستانهای تأمین اجتماعی بالاتر از بیمارستانهای دانشگاهی بوده است (پارسایی و همکاران،2019). این مطالعات نتایج این تحقیق را تأیید میکند. بیمارستانهای نظامی باتوجهبه ماهیت بیمارستان بایستی آمادگی و افزایش ظرفیت را برای بحرانها داشته باشد. ازطرفی در بیمارستانهای تأمین اجتماعی برنامههای آموزشی مدون برای بحرانها برگزار میشود که در آمادگی کارکنان و مدیران تأثیرگذار است.
نتایج این مطالعه نشان داد بیمارستانهای خصوصی در استانداردهای (آمادگی، پاسخ و بازیابی) امتیاز پایینتری نسبت به سایر بیمارستانها داشتند. در مطالعهای که به ارزیابی مؤلفههای مدیریت بحران در بیمارستانهای خصوصی و دولتی در شهر تهران انجام شد نتایج نشان داد سطح تابآوری در برابر بحران در بیمارستانهای دولتی بیشتر از بیمارستانهای خصوصی میباشد و بایستی با یک برنامهریزی جامع مدیریت خطر میزان آمادگی این بیمارستانها را ارتقاء داد (غیاثی و همکاران ،2022).
مرور مطالعات انجامشده و نتایج این مطالعه نشانگر اینست که برای ارتقای آمادگی بیمارستانهای تهران نیازمند رویکردی چندوجهی است و صرفاً به محیط داخلی بیمارستان محدود نمیشود در سطح کلان ما نیازمند بازنگری سیاستها، قوانین و دستورالعملها هستیم (عبدالهزاده و همکاران،2022). برای ارتقای آمادگی بیمارستانهای تهران راهبردهای ذیل پیشنهاد میگردد:
مکانیابی صحیح بیمارستانها
مهمترین تهدید بحران برای بیمارستانهای تهران نامناسب بودن موقعیت جغرافیایی بیمارستانها است. نتایج نشان میدهد نزدیک به نیمی از بیمارستانهای تهران در پهنههای نامناسب مکانیابی شدهاند که در صورت عدم مقاومسازی نمیتوانند نقش حیاتی خود را در زمان بحران ایفا نمایند (کولیوند و همکاران،2020). لذا درخصوص مکان احداث بیمارستانهای جدید باید بــه مخاطرات جغرافیایی منطقه نیز توجه نمود و قوانینی در این خصوص در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تصویب گردد. مکانیابی، طرح آمایش سرزمینی و دسترسی عادلانه به خدمات بهداشتی درمانی، بایستی در ارائه مجوز و ساخت بیمارستانهای جدید مدنظر قرار گیرد. همچنین باتوجهبه موقعیت جغرافیایی و وجود مخاطرات مختلف در مناطق استان تهران، توجه به ارزیابی خطر قبل از اعطای مجوز برای ساخت بیمارستان لحاظ گردد (قنبریان و همکاران، 2019).
عدالت در توزیع تختهای بیمارستانی
یکی دیگر از چالشهای شهر تهران توزیع ناعادلانه تختهای بیمارستانی در مناطق مختلف این استان است. مطالعهای که در سال 1395 در مورد عدالت در توزیع تخت بیمارستانهای شهر تهران انجام شد نشان داد به ازای هر 1000 نفر جمعیت در شهر تهران 8/2 تخت بیمارستانی وجود دارد که نسبت به میانگین این شاخص(تعداد تخت بیمارستانی به جمعیت) در کشورهای منطقه مدیترانه شرقی و جهان شهر تهران از وضعیت مطلوبی برخوردار است. باوجوداین، عدالت در توزیع تختهای بیمارستانی در بین مناطق شهری تهران رعایت نشده است. منطقه 6 در مرکز شهر تهران حدود 23 درصد بیمارستانها و 24 درصد تختهای بیمارستانی شهر تهران را به خود اختصاص داده، درحالیکه 9/2 درصد جمعیت شهر تهران را دارد. مناطق 19، 8 و 15 کمترین تعداد تخت بیمارستانی به ازای جمعیت را داشتند (مصدق راد و همکاران ،2021).
عدم توزیع عادلانه تختهای بیمارستانی در مناطق مختلف شهر تهران امدادرسانی در زمان بروز حوادث را با مشکل مواجه خواهد کرد. بیشتر بیمارستانهای دولتی تهران در مرکز شهر قرار گرفتهاند و در زمان بروز حوادث، دسترسی به آنها دچار مشکل میشود. همچنین در طی سالیان اخیر بیمارستانهای دولتی در تهران توسعه نداشته و بیمارستانهای خصوصی هم بیشتر در غرب تهران توسعه یافتهاند. در صورت بروز حادثهای در شرق استان تهران، دسترسی مردم به خدمات درمانی محدود میگردد و ناگزیر به انتقال مصدومین به سایر مناطق هستیم که باتوجهبه تأخیر در ارائه خدمات درمانی باعث افزایش مرگومیر خواهد شد.
تقویت زیرساخت بیمارستانها
حدود سهچهارم بیمارستانهای شهر تهران بیش از 20 سال و حدود یکچهارم بیمارستانها بیش از 50 سال قدمت دارند (مصدق راد و همکاران ،2021). قدمت بیمارستانها به افزایش آسیبپذیری در زمان بروز حوادث منجر میشود. درصد قابلتوجهی از نقاط ضعف مدیریت بحران در بیمارستانهای دولتی ایران مربوط به نامناسب بودن زیرساختهای سازهای بیمارستان و ناکافی بودن فضای فیزیکی مراکز درمانی است. پژوهشهای داخلی و خارجی نیز بر ضرورت ایمنی سازه و غیرسازهای بیمارستانها جهت افزایش تابآوری بیمارستانها در حوادث تأکید نمودهاند (قنبریان و همکاران، 2019؛ ژونگ و همکاران،2014؛ ماهر و همکاران 2014) مطالعه مرور نظاممند نشان داده بیمارستانها در حوزه ایمنی سازه در سطح ضعیف (49 درصد) و در ایمنی غیرسازهای در حد متوسط (57 درصد) قرار دارند (بازیار و همکاران 2020). بنابراین برنامهریزی برای مقاومسازی بیمارستانها در حوزه سازه و غیرسازهای بسیار مهم هستند و در اولویت برنامهریزیهای مدیران قرار گیرد.
مشارکت بیمارستانهای خصوصی در بحران
در حدود 69 درصد بیمارستانهای شهر تهران مربوط به بیمارستانهای غیردولتی میباشند که این نشانگر آن است که بیشتر هزینههای بیمارستان در شهر تهران بر عهده آنها است. روند تأسیس بیمارستانها در شهر تهران نشان میدهد که در بیشتر سالها تأسیس بیمارستانهای خصوصی بیشتر از سایر سازمانها بوده است (مصدق راد و همکاران،2021). اما در حال حاضر در زمان بحرانها دستورالعملی برای استفاده از ظرفیت بیمارستانهای خصوصی در کشور وجود ندارد (عباس آبادی و همکاران،2022). تدوین دستورالعملها و قوانینی برای استفاده از ظرفیت بیمارستانهای خصوصی در بحرانها و مشارکت آنها میتواند ظرفیت مناسبی برای پذیرش مصدومین و ارائه خدمات به جامعه ایجاد نماید.
تقویت سیستمهای ارتباطی و اطلاعاتی
سیستمهای ارتباطی و اطلاعاتی مؤثر برای واکنش به بلایا بسیار مهم هستند. مطالعهای که بر روی میزان آمادگی بیمارستانهای تهران در سال 1401 انجام شد، نشان داد میزان آمادگی بیمارستانها متوسط بوده و بین قدرت سیستم ارتباطی و آمادگی کلی، همبستگی مستقیمی وجود دارد (حسینی، 2022). تقویت زیرساختهای فنی سیستمهای ارتباطی و فرهنگسازی استفاده از آنها در هنگام وقوع حوادث غیرمنتظره را توصیه میکند و ارتقای این سیستمها میتواند هماهنگی و واکنش در مواقع اضطراری را در بیمارستانها بهبود بخشد.
آموزش و تمرین
آموزش کارکنان یک حوزه حیاتی برای ارتقای تابآوری بیمارستانها است، اما اغلب نادیده گرفته شده است. مدیران و کارکنان بیمارستانها باید آموزشهای لازم را در زمینه ارائه خدمات در شرایط اضطراری به تعداد زیاد مصدومین، تریاژ و نحوه مدیریت مصدومین دریافت کنند. مطالعهای که در سال 2016 میلادی بر روی میزان آمادگی کارکنان بیمارستانهای ایتالیا در حوادث و بلایا انجام شد نتایج نشان داد کارکنان اطلاعات کافی از مسئولیت و وظیفه خود در زمان حوادث و بلایا ندارند و در زمان بروز حوادث، عملکرد صحیح و قابلقبولی ارائه نمیدهند (این گراسیا و همکاران، 2016). مطالعه دیگری در مورد آمادگی در برابر تصادفات جادهای نشان داد بیمارستانها در آموزش و تمرین ضعیف هستند و امتیاز 46/48 درصد را کسب کردهاند. این شکاف، نیاز به برنامههای آموزشی جامع برای افزایش قابلیتهای واکنش به بلایا را برجسته میکند (یوسفیان و همکاران 2022).
برای رفع این شکافها، برنامههای آموزشی نظاممند و تمرینهای منظم ضروری هستند. یک مدل تابآوری با تأکید بر مدیریت منابع انسانی و آموزشهای تخصصی میتواند آمادگی و واکنش بیمارستان را بهطور قابلتوجهی بهبود بخشد. برگزاری تمرینها بهمنظور سنجش میزان آمادگی، هماهنگی و تکرار آموختهها برای کسب مهارت و بررسی میزان درستی سیاستها و برنامههای مدیریت خطر حوادث و بلایا به کار میرود. تمرینهای شبیهسازیشده جهت تقویت و ارتقای آمادگی سازمان و کارکنان در راستای پاسخ به حوادث و بلایا مؤثرتر هستند، زیرا فرد را در موقعیت مشابه قرار میدهند (جونگ 2022). برنامهریزی، برگزاری دورههای آموزشی اثربخش و تمرینهای شبیهسازیشده برای مدیران و کارکنان نقش مهمی در افزایش میزان آمادگی و پاسخ مناسب بیمارستانها در حوادث و بلایا دارد (رحمتی و همکاران 2018).
بیمارستان تابآور در برابر حوادث و بلایا نیازمند حمایت سیاستهای بالادستی، قوانین، تأمین بودجه برای ایمنسازی بیمارستان، برنامهریزی دقیق و تأمین منابع و امکانات، آموزش و تمرین، منابع مالی کافی و یک سیستم مدیریت و رهبری قوی است تا بتواند خدمات باکیفیت و عادلانه را به هنگام بروز حوادث و بلایا ارائه کند. بنابراین ارتقای سطح آمادگی بیمارستانها نیازمند تغییرات و اصلاحات در سطوح مختلف میباشد.
نتیجهگیری
این مطالعه اولین مطالعهای است که میزان آمادگی کل بیمارستانهای استان تهران را در موضوع مدیریت خطر حوادث و بلایا ارزیابی میکند. نتایج این مطالعه نشان داد میانگین امتیازات بیمارستانهای استان تهران در مدیریت خطر حوادث و بلایا متوسط است. این تحقیق در سال 1401 انجام شده و بعد از گذشت زمان ممکن است تغییراتی در نتایج ایجاد شده باشد. با عنایت به اسناد راهبردی سند سندای (2015-2030) که در راستای مدیریت کارآمدتر بلایا و کاهش خطر مخاطرات در سطح بینالمللی تنظیم شده است و همچنین اسناد بالادستی کشور همچون قانون مدیریت بحران کشور و پدافند غیرعامل، برنامه هفتم توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و سند چشمانداز ایران 1404 باید واقعبینانه اذعان داشت که بیمارستانها نیازمند اقداماتی بنیادین بهمنظور ارتقای سامانه مدیریت و کاهش خطر بلایا در نظام سلامت هستند.
براساس نتایج این مطالعه بیشترین ضعف بیمارستانها در برنامهریزی برای ایمنی و پیشگیری از حوادث، آسیبپذیری زیرساختهای بیمارستانها، تدوین علمی برنامههای آمادگی، پاسخ و بازیابی، کمبود آموزش و تمرین و تحلیل عملکرد پس از حوادث است. ارتقای آمادگی بیمارستانهای تهران برای فوریتها و حوادث نیازمند رویکردی چندوجهی است و صرفاً به محیط داخلی بیمارستان محدود نمیشود.
در سطح کلان ما نیازمند بازنگری سیاستها، قوانین و دستورالعملها در ساخت بیمارستانها و کاربری آنها بهصورت انجام مکانیابی دقیق بیمارستانها، عدالت در توزیع تختهای بیمارستانی، نظارت بر ساختوساز بیمارستانها، ایمنسازی زیرساخت بیمارستانهای موجود و بازنگری قوانین در زمان بحران هستیم.
علاوهبراین سیاستگذاران و مدیران وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بایستی بر تقویت سیستمهای ارتباطی و هماهنگی، بهبود برنامههای آموزشی و مهارتی مدیران و کارکنان و فرهنگسازی تمرکز داشته باشند. همچنین با درس گرفتن از رویدادهای گذشته و اجرای استراتژیهای هدفمند، بیمارستانهای تهران میتوانند توانایی خود را برای پاسخگویی مؤثر به حوادث و بلایای طبیعی و ساخته دست بشر افزایش دهند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله نمونه انسانی و حیوانی نداشته است. برایناساس نیازبه کد اخلاق نبود و تمام قوانین اخلاقی در پژوهش رعایت شده است.
حامی مالی
این تحقیق هیچ کمک مالی از سازمانهای تأمین مالی در بخشهای عمومی، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهومسازی و روششناسی: معصومه عباسآبادی عرب و علیمحمد مصدقراد؛ تحقیق، نگارش پیشنویس اولیه، بررسی و ویرایش: معصومه عباسآبادی عرب؛ تحلیل دادهها: علی مشکینی و فاطمه گودرزی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از همکاران اداره نظارت و اعتباربخشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و ارزیابان اعتباربخشی که در جمعآوری اطلاعات بیمارستانها همکاری کردند، تشکر و قدردانی میگردد.
پایتخت هر کشور، مهمترین کانون سازماندهی و مدیریت سیاسی و گاه مهمترین نقطه جمعیتی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، تاریخی و ارتباطی آن کشور است. شهر تهران بهعلت مرکزیت اداری و مدیریتی کشور، فعالیتهای اقتصادی و تمرکز فوقالعاده جمعیت از موقعیت منحصربهفردی در بین شهرهای کشور برخوردار است. تمرکز شدید سیاسی، اداری، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در شهر تهران، ابعاد هر نوع حادثهای را در پایتخت بهشدت گسترش میدهد. امروزه توسعه شهرنشینی، موقعیت جغرافیایی نامناسب مراکز پرجمعیت، عدم پهنهبندی مخاطرهآمیز، عدم تحقق برنامههای توسعه منطقهای، رشد نامتوازن مناطق و افزایش تراکم جمعیت، چالشهای جدی را در مواقع بلایای طبیعی به وجود آورده است (مینری، 2018).
زلزله، رانش، ساختمانهای فرسوده، بافتهای ناپایدار شهری، قرارگیری پالایشگاههای نفت و گاز در حریم و حتی داخل شهرها، نبود سیستم یکپارچه برق شهری بهویژه در مناطق جنوبی این کلانشهر بخشی از مخاطراتی است که تهران را تهدید میکند و تصور وقوع حادثه در هر کدام از این بخشها برای جمعیت ساکن در این شهر، التهابآفرین است.
کلانشهر تهران در معرض خطر بالای زلزله قرار دارد. تهران که در بخش جنوبی رشته کوههای زاگرس قرار دارد، توسط چندین گسل فعال احاطه شده است. خطر لرزهای بالا در ترکیب با توزیع متراکم جمعیت و چندین عامل آسیبپذیری، تهران را به یکی از 20 کلان شهر برتر جهان در معرض خطر زلزله بالا تبدیل کرده است (کامران زاد و همکاران، 2020). نتایج مطالعهای که بهمنظور تدوین نقشه خطر سیل در استان تهران انجام شد، نشان داد پایتخت ایران، در برابر وقوع مخاطره سیل ناشی از بارش در وضعیت بحرانی قرار دارد. پیشبینی و اجرای تمهیداتی برای ایمنی کانونهای شهری و تأسیسات و ساختوسازهای موجود از طریق مقابله با سیلابها و اجرای فنی متناسب با ضوابط و مقررات مدیریتی و قانونی نیز نیازمند مطالعه و شناخت مخاطره سیل میباشد اما اغلب ساختوسازها بدون توجه به این مخاطرات شکل میگیرند و خسارات جانی و مالی بسیاری در نتیجه این بیتوجهی به بار میآیند. سیاستگذاریها و برنامهریزیها در زمینه تخصیص کاربری اراضی حاشیه رودخانهها باید متکی بر نقشههای خطر و متناسب با خطرات و خسارات ناشی از طغیانها باشد (اصلانی و مهدیپور، 2015).
باتوجهبه موقعیت جغرافیایی، پوشش جمعیتی و وجود مراکز و سازمانهای مهم و حیاتی کشور در این استان، بیمارستانهای تهران با طیف وسیعی از شرایط اضطراری و حوادث طبیعی، بروز اپیدمیها، حوادث با تلفات انبوه و حوادث شیمیایی، بیولوژیکی، پرتوی وهستهای (CBRN) روبهرو هستند که نظام سلامت را با چالشهای زیادی مواجه میکند. در شرایط بروز حوادث باید میرود بیمارستانها محیط ایمنی را برای بیماران و کارکنان فراهم کنند، عملکرد خود را حفظ و بتوانند خدمات درمانی موردنیاز مصدومین را تأمین کنند. اما مطالعات در حوزههای مختلف نشان میدهد آمادگی بیمارستانهای تهران از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست (رحمانیان و همکاران،2021؛ بازیار و همکاران 2020). در مطالعهای که براساس ابزار شاخص ایمنی بیمارستان در حوادث و بلایا (HSI) انجام شده، ایمنی بیمارستانهای تهران در سه حوزه ایمنی سازه، غیرسازه و عملکردی 33/66 درصد بوده است که نشاندهنده سطح ایمنی متوسط بوده و درصورت بروز حادثه قادر به ارائه بیوقفه خدمات نخواهند بود (عباس آبادی و همکاران،2023).
همهگیری کووید-19 اهمیت آمادگی بیمارستانها در برابر رویدادهای بیولوژیکی را مشخص کرد. مطالعهای بر روی بیمارستانهای تهران در طول همهگیری نشان داد بیمارستانهای نظامی بالاترین آمادگی (53/3 درصد) را داشتند، درحالیکه بیمارستانهای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کمترین آمادگی (28/3 درصد) را داشتند (حیدرانلو و همکاران 2022). همچنین در سال 1401 در مطالعه جعفری پویان و همکاران، میزان آمادگی بیمارستانهای تهران برای مقابله با کووید-19 متوسط ارزیابی گردید (جعفری پویان و همکاران،2022). مطالعه دیگری در مورد آمادگی بیمارستانهای تهران درحوادث ترافیکی با مصدومین زیاد نشان داد سطح آمادگی بیمارستانها متوسط (65/25 درصد) است و نقاط ضعفی در آموزش و تمرین بیمارستانها وجود دارد (یوسفیان و همکاران،2022).
نتایج ارزیابی اعتباربخشی محور مدیریت خطر حوادث و بلایا در سال 1401 نشان داد میانگین امتیاز کسبشده بیمارستانهای کشور 65/21 درصد بوده است. همچنین این مطالعه نشان داد میانگین امتیاز بیمارستانهای استان تهران 69/35 درصد بوده است که از میانگین کشوری بالاتر است اما همچنان بیمارستانها از آمادگی مطلوبی برخوردار نیستند (عباس آبادی ،2023).
این پژوهش با هدف بررسی میزان آمادگی بیمارستانهای استان تهران در حوادث و بلایا انجام گردید تا نقاط قوت و ضعف مشخص گردیده و راهکارهای کاربردی برای افزایش آمادگی بیمارستانها ارائه شود. نتایج این پژوهش میتواند مورداستفاده سیاستگذاران وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و مدیران اعتباربخشی کشور بهمنظور ایجاد زیرساخت، اصلاح فرایندها و اقدامات اصلاحی شده و در بازنگری استانداردهای جامع مدیریت خطر حوادث و بلایا در بیمارستانها به کار گرفته شود.
روش
این یک مطالعه توصیفیتحلیلی است که در سال 1401 بر روی بیمارستانهای استان تهران انجام گرفت. ابزار مطالعه، چکلیست مربوط به استانداردها و سنجههای اعتباربخشی محور مدیریت خطر حوادث و بلایا شامل 5 استاندارد و 26 سنجه بود (عسگری و همکاران،2016). شرکتکنندگان ارزیابان کشوری اعتباربخشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی که دورههای آموزشی مهارتهای عمومی و تخصصی را گذراندهاند بودند که در سال 1401بیمارستانهای استان تهران را ارزیابی و نتایج آن در سامانه اعتباربخشی کشور ثبت نمودهاند. سیستم امتیازدهی بهصورت (0-10)، (0- پایینترین امتیاز) و (10- بالاترین امتیاز) بود و بسته به میزان اجرای هر سنجه ارزیابان نمرهدهی میکردند. مجموع امتیازات کسبشده توسط بیمارستان نسبت به کل امتیازات قابلکسب در این محور، امتیاز نهایی هر بیمارستان را در محور مدیریت خطر حوادث و بلایا مشخص مینمود. این نتایج از سامانه اعتباربخشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی استخراج و در نرمافزار SPSS نسخه 21 ثبت گردید. رتبهبندی امتیازات بیمارستانها بهصورت (خوب، متوسط، ضعیف و بسیار ضعیف)، کسب امتیاز کمتر از 40 درصد (بسیار ضعیف)، امتیاز بین 41 تا 50 درصد (ضعیف)، امتیاز بین 51 تا 70 درصد (متوسط) و امتیاز بالای 71 درصد (خوب) در نظر گرفته شد. از آمار توصیفی (میانگین و انحرافمعیار و تعداد و درصد) برای تحلیل دادهها و برای بررسی ارتباط استانداردها و نتایج ارزشیابی با مشخصات بیمارستانها از آزمون رگرسیون استفاده گردید.
یافتهها
تعداد 165 بیمارستان در دور پنجم ارزیابی اعتباربخشی در استان تهران مورد ارزیابی قرار گرفتند. این بیمارستانها تحت پوشش سه دانشگاه علوم پزشکی تهران، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دانشگاه علوم پزشکی ایران هستند. تعداد بیمارستانهای تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی (69 بیمارستان)، دانشگاه علوم پزشکی ایران (65 بیمارستان) و دانشگاه علوم پزشکی تهران (31 بیمارستان) هستند. بیشتر بیمارستانها (35 درصد) خصوصی، با تعداد تخت کمتر 100 (38/8 درصد) و جنرال (77 درصد) بودند. جداول شماره 1، 2 و 3 وضعیت بیمارستانهای استان تهران را از لحاظ تعداد تخت، تخصص و نوع وابستگی نشان میدهد.
تصویر شماره 1میانگین و انحرافمعیار امتیازات بیمارستانهای استان تهران را به تفکیک استانداردها و سنجههای محور مدیریت خطر حوادث و بلایا نشان میدهد.
میانگین امتیازات از محور استانداردهای مدیریت خطر 69/35 درصد بود. بیشترین امتیاز در استاندارد سوم (ارزیابی، نگهداری و امنیت سیستمهای الکتریکی) با میانگین77/08 و پایینترین امتیازات مربوط به استاندارد پنجم (تداوم خدمات حیاتی و برنامه بازیابی) با میانگین 61/41 بود.
جدول شماره 4 نتایج امتیازات محور مدیریت خطر حوادث و بلایا بیمارستانهای استان تهران را به تفکیک دانشگاههای تحت پوشش نشان میدهد. میانگین امتیازات بیمارستانهای تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی از میانگین امتیازات بیمارستانهای تحت پوشش دانشگاههای علوم پزشکی ایران و تهران بالاتر است.
جدول شماره 5 میانگین امتیازات بیمارستانهای استان تهران به تفکیک استانداردها و سنجههای محور مدیریت خطر حوادث و بلایا را نشان میدهد.
نتایج ارزیابی محور مدیریت خطر حوادث و بلایا در بیمارستانها نشان داد بیمارستانها در طیف وسیع و متفاوتی( آمادگی مطلوب تا بسیار ضعیف) قرار دارند. پایینترین امتیاز 49/17 و بالاترین امتیاز 94/50 بوده است. بیمارستانهای نظامی، دانشگاهی جدید و تأمین اجتماعی بالاترین امتیازها را کسب نمودند. نتایج تحلیل آزمون رگرسیون نشان داد مالکیت بیمارستانها با استاندارد 4 و 5 محور مدیریت خطر حوادث و بلایا (استانداردهای آمادگی، پاسخ و بازیابی) در ارتباط است. بیمارستانهای نظامی، تأمین اجتماعی و دانشگاهی جدیدالتأسیس از میانگین امتیاز بالاتری برخوردار بودند. بیمارستانهای خصوصی در استانداردهای (آمادگی، پاسخ و بازیابی) امتیاز پایینتری نسبت به سایر بیمارستانها داشتند.
بحث
این پژوهش با هدف بررسی میزان رعایت استانداردهای جامع بیمارستانی مدیریت خطر حوادث و بلایا در بیمارستانهای استان تهران انجام شد. میانگین امتیازات بیمارستانها 69/35 درصد بود که با نتایج سایر مطالعات همخوانی دارد (عباسآبادی و همکاران 2023؛ حیدرانلو و همکاران 2022؛ جعفری پویان و همکاران 2022؛ یوسفیان و همکاران 2022؛ غنیزاده و همکاران 2020). در مطالعهای که با همین موضوع در سال 1396 برای بیمارستانهای کل کشور انجام شد، میانگین امتیازات کشوری بیمارستانها در محور حوادث و بلایا 48/82 درصد و میانگین امتیاز بیمارستانهای تهران 53/08 درصد بوده است (عباسآبادی و همکاران،2022). در اعتباربخشی سال 1401 میزان آمادگی بیمارستانهای کل کشور به 21/ 65 درصد ارتقاء یافت (عباسآبادی 2023) و آمادگی بیمارستانهای تهران 69/25 درصد برآورد شد که نشان میدهد در سالهای 1396 تا 1401 میزان آمادگی بیمارستانهای تهران حدود 30/65 درصد ارتقاء یافته است. جدول شماره 6 نشان میدهد استان تهران در هر دو دوره ارزیابی نسبت به میانگین کشوری از امتیاز بالاتری برخوردار بوده است اما میزان ارتقای آمادگی آن نسبت به میانگین کشوری پایینتر است.
بیشترین امتیاز در استانداردهای این محور سنجه الف -2-1-2 (79/3 درصد) مربوط به ارزیابی سالیانه ایمنی بیمارستان در حیطههای ایمنی سازه، غیرسازه و عملکردی است. علت آن الزام ارزیابی سالانه ابزار ایمنی بیمارستان (FHSI) از سال 1391 و نهادینه شدن این امر در بیمارستانها بوده است. اما بیمارستانها در قسمت تحلیل نتایج این ابزار(سنجه الف-2-1-3)، برنامهریزی و انجام اقدامات اصلاحی ضعف دارند و نیازمند ارتقاء هستند. پایینترین امتیاز در استانداردهای این محور، سنجههای الف-2-5-3 (58/5 درصد) مربوط به تدوین برنامه بازیابی و بازگشت به حالت عادی پس از حادثه و سنجه الف-2-5-2 (59/9 درصد) مربوط به تحلیل عملکرد بیمارستان پس از تمرین و یا بروز حوادث داخلی یا خارجی بوده است. ضعف بیمارستانها در تدوین برنامه بازیابی و تحلیل عملکرد در سایر مطالعات هم ذکر شده است (عباسآبادی و همکاران، 2021).
علیرغم اهمیت مباحث آمادگی و پاسخ، این استانداردها از امتیاز خوبی برخوردار نیستند. برنامهریزی آمادگی و پاسخ در حوادث و بلایا یک فرایند علمی است و به آموزش و توانمندسازی مدیران و کارکنان نیاز دارد. برنامهریزی در حوادث و بلایا با ارزیابی خطر شروع شده و در تمام چرخه حوادث و بلایا ادامه دارد (سیتون و همکاران، 2015). علاوهبر برنامهریزی براساس ارزیابی خطر، برنامهریزی با رویکرد همه مخاطرات در کشورهای پیشرو جزء برنامههای اصلی مدیریت خطر حوادث و بلایا است (عباسآبادی و همکاران 2021). این بدان معنا نیست که بیمارستان باید برای تمام مخاطرات آمادگی داشته باشد، بلکه به این مسئله توجه میکند که در صورت وقوع هرگونه حادثهای، بیمارستانها با هجوم مصدومین مواجه میشود و برای کنترل آن باید برنامه داشته باشند. یک مرکز درمانی در صورتی میتواند هنگام وقوع حوادث به ارائه خدمات خود ادامه دهد که بتواند براساس یک برنامه از پیش تدوین و تمرین شده، ظرفیت خود را در سه جزء منابع انسانی، تجهیزات و امکانات و ساختارها و فضاهای فیزیکی افزایش دهد (سیتون و همکاران، 2015).
نتایج تحلیل آزمون رگرسیون نشان داد مالکیت بیمارستانها با استاندارد 4 و 5 محور مدیریت خطر حوادث و بلایا (استانداردهای آمادگی، پاسخ و بازیابی) در ارتباط است و بیمارستانهای نظامی، تأمین اجتماعی و دانشگاهی جدیدالتأسیس از میانگین امتیاز بالاتری برخوردار بودند. در مطالعهای که به بررسی مقایسهای آمادگی بیمارستانهای نظامی و غیرنظامی شهر تهران در مقابله با زلزله در سال 1399 انجام شد نیز نشان داد میانگین آمادگی بیمارستانهای نظامی بیشتر است (غنی زاده و همکاران،2020). مطالعهای بر روی بیمارستانهای تهران در طول همهگیری کووید-19 نشان داد بالاترین آمادگی (53/3 درصد) مربوط به بیمارستانهای نظامی و کمترین آمادگی (28/3 درصد) مربوط به بیمارستانهای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بود (حیدرانلو و همکاران،2022). همچنین نتایج مطالعهای که به بررسی آمادگی بیمارستانهای استان مازندران در مواجهه با بلایا در سال 1396پرداخته است نیز نشان داد میانگین امتیازات بیمارستانهای تأمین اجتماعی بالاتر از بیمارستانهای دانشگاهی بوده است (پارسایی و همکاران،2019). این مطالعات نتایج این تحقیق را تأیید میکند. بیمارستانهای نظامی باتوجهبه ماهیت بیمارستان بایستی آمادگی و افزایش ظرفیت را برای بحرانها داشته باشد. ازطرفی در بیمارستانهای تأمین اجتماعی برنامههای آموزشی مدون برای بحرانها برگزار میشود که در آمادگی کارکنان و مدیران تأثیرگذار است.
نتایج این مطالعه نشان داد بیمارستانهای خصوصی در استانداردهای (آمادگی، پاسخ و بازیابی) امتیاز پایینتری نسبت به سایر بیمارستانها داشتند. در مطالعهای که به ارزیابی مؤلفههای مدیریت بحران در بیمارستانهای خصوصی و دولتی در شهر تهران انجام شد نتایج نشان داد سطح تابآوری در برابر بحران در بیمارستانهای دولتی بیشتر از بیمارستانهای خصوصی میباشد و بایستی با یک برنامهریزی جامع مدیریت خطر میزان آمادگی این بیمارستانها را ارتقاء داد (غیاثی و همکاران ،2022).
مرور مطالعات انجامشده و نتایج این مطالعه نشانگر اینست که برای ارتقای آمادگی بیمارستانهای تهران نیازمند رویکردی چندوجهی است و صرفاً به محیط داخلی بیمارستان محدود نمیشود در سطح کلان ما نیازمند بازنگری سیاستها، قوانین و دستورالعملها هستیم (عبدالهزاده و همکاران،2022). برای ارتقای آمادگی بیمارستانهای تهران راهبردهای ذیل پیشنهاد میگردد:
مکانیابی صحیح بیمارستانها
مهمترین تهدید بحران برای بیمارستانهای تهران نامناسب بودن موقعیت جغرافیایی بیمارستانها است. نتایج نشان میدهد نزدیک به نیمی از بیمارستانهای تهران در پهنههای نامناسب مکانیابی شدهاند که در صورت عدم مقاومسازی نمیتوانند نقش حیاتی خود را در زمان بحران ایفا نمایند (کولیوند و همکاران،2020). لذا درخصوص مکان احداث بیمارستانهای جدید باید بــه مخاطرات جغرافیایی منطقه نیز توجه نمود و قوانینی در این خصوص در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تصویب گردد. مکانیابی، طرح آمایش سرزمینی و دسترسی عادلانه به خدمات بهداشتی درمانی، بایستی در ارائه مجوز و ساخت بیمارستانهای جدید مدنظر قرار گیرد. همچنین باتوجهبه موقعیت جغرافیایی و وجود مخاطرات مختلف در مناطق استان تهران، توجه به ارزیابی خطر قبل از اعطای مجوز برای ساخت بیمارستان لحاظ گردد (قنبریان و همکاران، 2019).
عدالت در توزیع تختهای بیمارستانی
یکی دیگر از چالشهای شهر تهران توزیع ناعادلانه تختهای بیمارستانی در مناطق مختلف این استان است. مطالعهای که در سال 1395 در مورد عدالت در توزیع تخت بیمارستانهای شهر تهران انجام شد نشان داد به ازای هر 1000 نفر جمعیت در شهر تهران 8/2 تخت بیمارستانی وجود دارد که نسبت به میانگین این شاخص(تعداد تخت بیمارستانی به جمعیت) در کشورهای منطقه مدیترانه شرقی و جهان شهر تهران از وضعیت مطلوبی برخوردار است. باوجوداین، عدالت در توزیع تختهای بیمارستانی در بین مناطق شهری تهران رعایت نشده است. منطقه 6 در مرکز شهر تهران حدود 23 درصد بیمارستانها و 24 درصد تختهای بیمارستانی شهر تهران را به خود اختصاص داده، درحالیکه 9/2 درصد جمعیت شهر تهران را دارد. مناطق 19، 8 و 15 کمترین تعداد تخت بیمارستانی به ازای جمعیت را داشتند (مصدق راد و همکاران ،2021).
عدم توزیع عادلانه تختهای بیمارستانی در مناطق مختلف شهر تهران امدادرسانی در زمان بروز حوادث را با مشکل مواجه خواهد کرد. بیشتر بیمارستانهای دولتی تهران در مرکز شهر قرار گرفتهاند و در زمان بروز حوادث، دسترسی به آنها دچار مشکل میشود. همچنین در طی سالیان اخیر بیمارستانهای دولتی در تهران توسعه نداشته و بیمارستانهای خصوصی هم بیشتر در غرب تهران توسعه یافتهاند. در صورت بروز حادثهای در شرق استان تهران، دسترسی مردم به خدمات درمانی محدود میگردد و ناگزیر به انتقال مصدومین به سایر مناطق هستیم که باتوجهبه تأخیر در ارائه خدمات درمانی باعث افزایش مرگومیر خواهد شد.
تقویت زیرساخت بیمارستانها
حدود سهچهارم بیمارستانهای شهر تهران بیش از 20 سال و حدود یکچهارم بیمارستانها بیش از 50 سال قدمت دارند (مصدق راد و همکاران ،2021). قدمت بیمارستانها به افزایش آسیبپذیری در زمان بروز حوادث منجر میشود. درصد قابلتوجهی از نقاط ضعف مدیریت بحران در بیمارستانهای دولتی ایران مربوط به نامناسب بودن زیرساختهای سازهای بیمارستان و ناکافی بودن فضای فیزیکی مراکز درمانی است. پژوهشهای داخلی و خارجی نیز بر ضرورت ایمنی سازه و غیرسازهای بیمارستانها جهت افزایش تابآوری بیمارستانها در حوادث تأکید نمودهاند (قنبریان و همکاران، 2019؛ ژونگ و همکاران،2014؛ ماهر و همکاران 2014) مطالعه مرور نظاممند نشان داده بیمارستانها در حوزه ایمنی سازه در سطح ضعیف (49 درصد) و در ایمنی غیرسازهای در حد متوسط (57 درصد) قرار دارند (بازیار و همکاران 2020). بنابراین برنامهریزی برای مقاومسازی بیمارستانها در حوزه سازه و غیرسازهای بسیار مهم هستند و در اولویت برنامهریزیهای مدیران قرار گیرد.
مشارکت بیمارستانهای خصوصی در بحران
در حدود 69 درصد بیمارستانهای شهر تهران مربوط به بیمارستانهای غیردولتی میباشند که این نشانگر آن است که بیشتر هزینههای بیمارستان در شهر تهران بر عهده آنها است. روند تأسیس بیمارستانها در شهر تهران نشان میدهد که در بیشتر سالها تأسیس بیمارستانهای خصوصی بیشتر از سایر سازمانها بوده است (مصدق راد و همکاران،2021). اما در حال حاضر در زمان بحرانها دستورالعملی برای استفاده از ظرفیت بیمارستانهای خصوصی در کشور وجود ندارد (عباس آبادی و همکاران،2022). تدوین دستورالعملها و قوانینی برای استفاده از ظرفیت بیمارستانهای خصوصی در بحرانها و مشارکت آنها میتواند ظرفیت مناسبی برای پذیرش مصدومین و ارائه خدمات به جامعه ایجاد نماید.
تقویت سیستمهای ارتباطی و اطلاعاتی
سیستمهای ارتباطی و اطلاعاتی مؤثر برای واکنش به بلایا بسیار مهم هستند. مطالعهای که بر روی میزان آمادگی بیمارستانهای تهران در سال 1401 انجام شد، نشان داد میزان آمادگی بیمارستانها متوسط بوده و بین قدرت سیستم ارتباطی و آمادگی کلی، همبستگی مستقیمی وجود دارد (حسینی، 2022). تقویت زیرساختهای فنی سیستمهای ارتباطی و فرهنگسازی استفاده از آنها در هنگام وقوع حوادث غیرمنتظره را توصیه میکند و ارتقای این سیستمها میتواند هماهنگی و واکنش در مواقع اضطراری را در بیمارستانها بهبود بخشد.
آموزش و تمرین
آموزش کارکنان یک حوزه حیاتی برای ارتقای تابآوری بیمارستانها است، اما اغلب نادیده گرفته شده است. مدیران و کارکنان بیمارستانها باید آموزشهای لازم را در زمینه ارائه خدمات در شرایط اضطراری به تعداد زیاد مصدومین، تریاژ و نحوه مدیریت مصدومین دریافت کنند. مطالعهای که در سال 2016 میلادی بر روی میزان آمادگی کارکنان بیمارستانهای ایتالیا در حوادث و بلایا انجام شد نتایج نشان داد کارکنان اطلاعات کافی از مسئولیت و وظیفه خود در زمان حوادث و بلایا ندارند و در زمان بروز حوادث، عملکرد صحیح و قابلقبولی ارائه نمیدهند (این گراسیا و همکاران، 2016). مطالعه دیگری در مورد آمادگی در برابر تصادفات جادهای نشان داد بیمارستانها در آموزش و تمرین ضعیف هستند و امتیاز 46/48 درصد را کسب کردهاند. این شکاف، نیاز به برنامههای آموزشی جامع برای افزایش قابلیتهای واکنش به بلایا را برجسته میکند (یوسفیان و همکاران 2022).
برای رفع این شکافها، برنامههای آموزشی نظاممند و تمرینهای منظم ضروری هستند. یک مدل تابآوری با تأکید بر مدیریت منابع انسانی و آموزشهای تخصصی میتواند آمادگی و واکنش بیمارستان را بهطور قابلتوجهی بهبود بخشد. برگزاری تمرینها بهمنظور سنجش میزان آمادگی، هماهنگی و تکرار آموختهها برای کسب مهارت و بررسی میزان درستی سیاستها و برنامههای مدیریت خطر حوادث و بلایا به کار میرود. تمرینهای شبیهسازیشده جهت تقویت و ارتقای آمادگی سازمان و کارکنان در راستای پاسخ به حوادث و بلایا مؤثرتر هستند، زیرا فرد را در موقعیت مشابه قرار میدهند (جونگ 2022). برنامهریزی، برگزاری دورههای آموزشی اثربخش و تمرینهای شبیهسازیشده برای مدیران و کارکنان نقش مهمی در افزایش میزان آمادگی و پاسخ مناسب بیمارستانها در حوادث و بلایا دارد (رحمتی و همکاران 2018).
بیمارستان تابآور در برابر حوادث و بلایا نیازمند حمایت سیاستهای بالادستی، قوانین، تأمین بودجه برای ایمنسازی بیمارستان، برنامهریزی دقیق و تأمین منابع و امکانات، آموزش و تمرین، منابع مالی کافی و یک سیستم مدیریت و رهبری قوی است تا بتواند خدمات باکیفیت و عادلانه را به هنگام بروز حوادث و بلایا ارائه کند. بنابراین ارتقای سطح آمادگی بیمارستانها نیازمند تغییرات و اصلاحات در سطوح مختلف میباشد.
نتیجهگیری
این مطالعه اولین مطالعهای است که میزان آمادگی کل بیمارستانهای استان تهران را در موضوع مدیریت خطر حوادث و بلایا ارزیابی میکند. نتایج این مطالعه نشان داد میانگین امتیازات بیمارستانهای استان تهران در مدیریت خطر حوادث و بلایا متوسط است. این تحقیق در سال 1401 انجام شده و بعد از گذشت زمان ممکن است تغییراتی در نتایج ایجاد شده باشد. با عنایت به اسناد راهبردی سند سندای (2015-2030) که در راستای مدیریت کارآمدتر بلایا و کاهش خطر مخاطرات در سطح بینالمللی تنظیم شده است و همچنین اسناد بالادستی کشور همچون قانون مدیریت بحران کشور و پدافند غیرعامل، برنامه هفتم توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و سند چشمانداز ایران 1404 باید واقعبینانه اذعان داشت که بیمارستانها نیازمند اقداماتی بنیادین بهمنظور ارتقای سامانه مدیریت و کاهش خطر بلایا در نظام سلامت هستند.
براساس نتایج این مطالعه بیشترین ضعف بیمارستانها در برنامهریزی برای ایمنی و پیشگیری از حوادث، آسیبپذیری زیرساختهای بیمارستانها، تدوین علمی برنامههای آمادگی، پاسخ و بازیابی، کمبود آموزش و تمرین و تحلیل عملکرد پس از حوادث است. ارتقای آمادگی بیمارستانهای تهران برای فوریتها و حوادث نیازمند رویکردی چندوجهی است و صرفاً به محیط داخلی بیمارستان محدود نمیشود.
در سطح کلان ما نیازمند بازنگری سیاستها، قوانین و دستورالعملها در ساخت بیمارستانها و کاربری آنها بهصورت انجام مکانیابی دقیق بیمارستانها، عدالت در توزیع تختهای بیمارستانی، نظارت بر ساختوساز بیمارستانها، ایمنسازی زیرساخت بیمارستانهای موجود و بازنگری قوانین در زمان بحران هستیم.
علاوهبراین سیاستگذاران و مدیران وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بایستی بر تقویت سیستمهای ارتباطی و هماهنگی، بهبود برنامههای آموزشی و مهارتی مدیران و کارکنان و فرهنگسازی تمرکز داشته باشند. همچنین با درس گرفتن از رویدادهای گذشته و اجرای استراتژیهای هدفمند، بیمارستانهای تهران میتوانند توانایی خود را برای پاسخگویی مؤثر به حوادث و بلایای طبیعی و ساخته دست بشر افزایش دهند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله نمونه انسانی و حیوانی نداشته است. برایناساس نیازبه کد اخلاق نبود و تمام قوانین اخلاقی در پژوهش رعایت شده است.
حامی مالی
این تحقیق هیچ کمک مالی از سازمانهای تأمین مالی در بخشهای عمومی، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهومسازی و روششناسی: معصومه عباسآبادی عرب و علیمحمد مصدقراد؛ تحقیق، نگارش پیشنویس اولیه، بررسی و ویرایش: معصومه عباسآبادی عرب؛ تحلیل دادهها: علی مشکینی و فاطمه گودرزی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از همکاران اداره نظارت و اعتباربخشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و ارزیابان اعتباربخشی که در جمعآوری اطلاعات بیمارستانها همکاری کردند، تشکر و قدردانی میگردد.
Refrences
Abbasabadi-Arab, M., Miadfar, J., Yousefian, S., Mobini, A., & Mehran Amin, S. (2023). Assessing Hospital Safety Index in the Iranian Hospitals. Health in Emergencies and Disasters Quarterly, 8(4), 243-252. [DOI:10.32598/hdq.8.4.208.2]
Abbasabadi-Arab, M. Mosadeghrad, A. M., & Asgari, N. (2022). [Comprehensive Evaluation of Disaster Risk Management Standards in the Iranian Hospitals (Persian)] Journal of Military Medicine, 24(4), 1231-1240. [DOI:10.30491/JMM.24.4.1231]
Abbasabadi-Arab, M., Mosadeghrad, A. M., Khankeh, H., & Biglarian A. (2021). [Development of hospital disaster risk management accreditation standards (Persian)]. Tehran University Medical Journal, 79(7), 533-545. [Link]
Abbasabadi-Arab, M. (2023). [Disaster base hospitals: A model for the military hospitals (Persian)]. Journal of Marine Medicine, 5(2), 66-67. [DOI: 10.30491/5.2.66]
Abbasabadi-Arab, M., Khankeh, H. R., & Mosadeghrad, A. M. (2022). [Disaster risk management in the Iranian hospitals: Challenges and solutions (Persian)]. Journal of Military Medicine, 24(3), 1150-1165. [DOI:10.30491/JMM.24.3.1150]
Abdollahzadeh, M. M., Bali, A., & Soltani, I. (2022). [The presentation of strategies for the security of hospitals in metropolises in critical situations with the passive defense approach (Persian)]. Passive Defense, 12(4), 81-93. [Link]
Asgari, N. (2016). [National Accreditation Standards of Iranian Hospitals (Persian)]. Tehran: Aftab Andisheh Publications ; 2016. [Link]
Aslani, F., & Mehdipour, H. (2015). [Planning for Flood risk reduction by using GIS Technique in Tehran Province (Persian)]. Disaster Prevention and Management Knowledge, 5 (3), 173-185. [Link]
Bazyar, J., Pourvakhshoori, N., Safarpour, H., Farrokhi, M., Khankeh, H. R., & Daliri, S., et al. (2020). Hospital Disaster Preparedness in Iran: A systematic review and meta-analysis. Iranian Journal of Public Health, 49(5), 837–850. [DOI:10.18502/ijph.v49i5.3201] [PMID]
Ciottone, G. R., Biddinger, P. D., Darling, R. G., Fares, S., Keim, M. E., & Molloy, M. S., et al. (2015). Ciottone's disaster medicine. Amsterdam: Elsevier Health Sciences. [Link]
Ghanizadeh, Gh., Bahadori, M. K., & Hosseini-Shokouh, S. M. (2020). [Comparison of Earthquake Disaster Preparedness in Tehran Military and Non-military Hospitals (Persian)]. Journal of Military Health Promotion, 1(3), 135-146. [Link]
Ghanbaran, A., Hosseinali, F., Hosseini, S. B., & Bahrami Doost, P. (2019). [Locating hospital centers by focusing on natural disasters using the ANP Model (A Case Study of District 5 of Tehran) (Persian)]. Environmental Based Territorial Planning, 12(44), 127-156. [Link]
Ghiyasi, S., Verdi Baghdadi, F., Hashemzadeh, F., & Soltanzadeh, A. (2022). Assessing the components of crisis management: a comparative study in private and public Hospitals. Occupational Hygiene and Health Promotion, 5(4), 285-294. [DOI:10.18502/ohhp.v5i4.8456]
Heidaranlu, E., Tavan, A., & Aminizadeh, M. (2022). Investigating the level of functional preparedness of selected Tehran hospitals in the face of biological events: A focus on COVID-19. International Journal of Disaster Resilience in the Built Environment, 13(2), 150-62. [DOI:10.1108/IJDRBE-08-2021-0088]
Hosseini, S. H. (2022). Preparedness for dealing with disasters and its relationship with information-communication systems in hospitals of Tehran University of Medical Sciences. Archives of Hygiene Sciences, 11(1), 53-62. [DOI:10.32598/AHS.11.1.372.1]
Ingrassia, P. L., Mangini, M., Azzaretto, M., Ciaramitaro, I., Costa, L., & Burkle Jr, F. M., et al. (2016). Hospital Disaster Preparedness in Italy: A preliminary study utilizing the World Health Organization Hospital Emergency Response Evaluation Toolkit. Minerva anestesiologica, 82(12), 1259-1266. [PMID]
Jaafaripooyan, E., Sajadi, H. S., Tajvar, M., Ehsani Chimeh, E., Falah, I., & Habibi, F. (2022). [Assessment of TUMS affiliated hospitals’ preparedness for dealing with Covid_19 (Persian)]. Tehran University of Medical Sciences Journal, 80 (6), 485-492. [Link]
Jung, Y. (2022). Virtual reality simulation for disaster preparedness training in hospitals: Integrated Review. Journal of Medical Internet Research, 24(1), e30600. [DOI:10.2196/30600] [PMID]
Kamranzad, F., Memarian, H., & Zare M. (2020). Earthquake risk assessment for Tehran, Iran. ISPRS International Journal of Geo-Information, 9(7), 430. [DOI:10.3390/ijgi9070430]
Kolivand, P., Motlagh, M. E., Ashrafian, A. H., Jalali, S. F., Yousefi, K. H., & Nasrollahpour, S. S. D., et al. (2020). [Strengths, weaknesses, opportunities, and threats of crisis and disaster management in Iranian public hospitals (Persian)]. Hakim Journal, 23(3), 270-281. [Link]
Maher, A., Yeganeh, S. M., Lari, M. A., & Sayedin, S. H. (2014). The study of the quality and capacity of equipments’ functionality and non-structural vulnerability in selected Tehran general hospitals during an earthquake. International Journal of Health System and Disaster Management, 2(2), 93-97. [Link]
Minnery, A. (2018). Urban Planning for Disaster Recovery. Urban Policy and Research, 36(4), 527-529. [DOI:10.1080/08111146.2018.1443560]
Mosadeghrad, A. M., Dehnavi, H., & Darrudi, A. (2021). Equity of hospital bed distribution in Tehran city: Brief report. Tehran University Medical Journal, 79(2), 156-162. [Link]
Parsaei, M., Khankeh, H., HabibiSaravi, R., & Hosseini, S. H. (2019). [Hospital disaster preparedness in Mazandaran province, Iran 2017 (Persian)]. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences, 28(168), 108-117. [Link]
Rahmanian, F., Abbasi, B., Bolvardi, E., Maleki, F., Habibzadeh, S. R., & Foroughian, M., et al. (2021). The level of disaster preparedness of Iranian Hospitals; A Systematic Review. Journal of Practical Emergency Medicine, 8(1), 13. [DOI:10.22037/ijem.v8i1.34424]
Rahmati, H., Rambod, M., Zare, M., & Moradian, M. J. (2018). [The effect of crisis management training in traffic accidents with a high rate of mortality using simulated training on knowledge and attitude of nursing personnel (Persian)]. Iranian Journal of Emergency Medicine, 5, e18. [Link]
Yousefian, S., Sohrabizadeh, S., Safi-Keykaleh, M., Eskandari, Z., Faghisolouk, F., & Safarpour, H. (2022). Assessment of hospitAls prepAredness in roAd trAffic crAshes with mAss cAsuAlty: The cAse of irAn. Disaster and Emergency Medicine Journal, 7(1), 21-29. [DOI:10.5603/DEMJ.a2022.0003]
Zhong, S., Clark, M., Hou, X. Y., Zang, Y., & FitzGerald, G. (2014). Progress and challenges of disaster health management in China: A scoping review. Global Health Action, 7, 24986. [DOI:10.3402/gha.v7.24986] [PMID]
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
تخصصي
دریافت: 1403/10/28 | پذیرش: 1404/5/12 | انتشار الکترونیک: 1404/7/9
دریافت: 1403/10/28 | پذیرش: 1404/5/12 | انتشار الکترونیک: 1404/7/9
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
