مقدمه
باتوجه‌به ویژگی‌های منحصربه‌فرد بلایای طبیعی همچون غیرقابل‌پیش‌بینی بودن، بزرگ بودن سطح سانحه، نیاز به پاسخ سریع، عدم قطعیت در تعداد آسیب‌دیدگان، نقاط تقاضا و زیرساخت‌های موجود بعد از وقوع بحران، پویایی محیط بحران و وجود پیچیدگی‌های مختلف در انجام فرایند مدیریت بحران، به‌کارگیری تکنیک‌های ارزیابی ریسک می‌تواند نقش مهمی را در بهبود عملیات قبل یا بعد از وقوع بحران ایفا کند. ارزیابی ریسک در عملیات‌هایی که ماهیتاً با خطر رو‌به‌رو هستند، امری ضروری و غیرقابل‌اجتناب بوده و در ابعاد، اشکال و مراحل گوناگونی انجام می‌گیرد. از طرفی، اثربخشی پایین سیستم‌ها و رویه‌های به‌کارگرفته‌شده در مدیریت ریسک در جمعیت هلال‌احمر کشور، ضرورت انجام پژوهش در این خصوص را بیش از گذشته نمایان می‌سازد. در حال حاضر، داشتن تفکر مبتنی بر ریسک و به‌کارگیری ابزارها و رویکردهای مدیریت ریسک با هدف افزایش کیفیت خدمات و کاهش هزینه‌های سازمان در بیشتر استانداردها و مدل‌های رایج مدیریتی توصیه شده است.
یکی از موضوعات حائز اهمیت جهت پاسخگویی مطلوب و کاهش خسارت‌های جانی و مالی در حین وقوع بحران، فراهم آوردن اقلام موردنیاز مردم در کوتاه‌ترین زمان و با کمترین هزینه ممکن و توزیع آن‌ها در بین افراد حادثه‌دیده است. بخش مهمی از این اقلام شامل چادر و وسایل زیستی، آب، غذا، دارو، وسایل پزشکی موردنیاز و غیره است. وجود هر گونه ریسک و اختلالی در امر تأمین و توزیع اقلام ذکرشده می‌تواند به‌صورت فزاینده‌ای به افزایش تلفات جانی و مالی در زمان وقوع بحران منجر شود.
در این تحقیق ضمن شناخت چالش‌های موجود عملیات توزیع اقلام امدادی در جمعیت هلال‌احمر ایران، مدلی هم‌خوان با نیازهای سازمان جهت تحلیل ریسک آینده‌نگر ارائه شده است (دی‌روزیر و همکاران، 2002). تکنیک تجزیه‌وتحلیل حالات بالقوه خطا و اثرات آن، تکنیکی تحلیلی و متکی بر قانون (پیشگیری قبل از وقوع) است که برای شناسایی عوامل بالقوه خرابی یا همان ریسک‌ها به کار گرفته شده است. تکنیک ارزیابی ریسک مورداستفاده در این تحقیق براساس ساختار مسئله تنظیم شده است. ریسک‌های بالقوه در فرایند توزیع اقلام امدادی شناسایی و با تحلیل دلایل ریشه‌ای ایجاد‌کننده ریسک‌ها، راهکارهای مناسب جهت حذف یا کنترل ریسک‌های پراهمیت ارائه شده‌اند. 

مرور ادبیات تحقیق
اگرچه تعداد کمی از کشورها مفاهیم و اصول مدیریت ریسک در بلایا را پذیرفته‌اند، اکثر کشورها به‌ویژه کشورهای در حال توسعه، با این رویکرد ناآشنا هستند (دگوزمن و یونیت، 2003). یکی از اهداف مدیریت ریسک بلایای طبیعی، کاهش ریسک وقوع بلایا در کشورهای مختلف جهان است. تلاش‌های زیادی جهت انتشار اقدامات خوب در کشورهای مختلف با هدف اشتراک‌گذاری آن‌ها صورت گرفته است. برای اطلاع بیشتر می‌توان به گزارش‌های دگوزمن و یونیت، 2003؛ مرکز کاهش بلایا آسیا، 2003، 2005؛ لوح، 2005؛ آمندولا و همکاران، 2008 مراجعه کرد. طاهری‌زاده و عباسی (1399) در تحقیقی بعد از بیان اهمیت و نقش مدیریت ریسک در مدیریت بحران، کاربردهای روش‌های مختلف ارزیابی ریسک را در شناسایی و تجزیه‌وتحلیل حوادث موردبررسی قرار داده‌اند. 
فراهانی دلجو و همکاران (1391) از تکنیک تجزیه‌وتحلیل حالات خطای سلامت در شناسایی و ارزیابی ریسک‌های عملیات امداد و نجات تصادفات جاده‌ای استفاده کردند. ایشان عملیات امداد و نجات جاده‌ای را به دو فرایند تقسیم کرده‌اند که فرایند اول شامل 11 زیرفرایند و 43 فعالیت و فرایند دوم شامل یک زیرفرایند و 10 فعالیت است. در این مقاله درمجموع در هر دو فرایند، 147 خطا شناسایی، تحلیل و دلایل بالقوه آن‌ها بررسی شد. از خطاهای شناسایی‌شده، حدود 48 درصد مربوط به نیروی انسانی، 24 درصد مربوط به نقص تجهیزات، 11 درصد مربوط به روش و فرایند و مابقی مربوط به مواردی چون سیستم و محیط و غیره بودند. در این مقاله، اقدامات بهبود برای هر یک از خطاها و دلایل آن‌ها در زمینه اقدامات آموزشی، تجهیزاتی، فرایندی و تکنولوژیکی ارائه شده است. 
در تحقیقی مشابه با تحقیق قبلی، فراهانی دلجو و همکاران (1391) مدیریت صحنه تصادف را به‌عنوان یکی از فعالیت‌های عملیات امداد و نجات جاده‌ای با استفاده از تجزیه‌وتحلیل حالات خطا موردبررسی بیشتر قرار دادند. در این تحقیق، 42 ریسک در فرایند مدیریت صحنه تصادف در عملیات امداد و نجات شناسایی شد و دلایل هر یک تعیین و مورد تحلیل قرار گرفت. از ریسک‌های شناسایی‌شده، 52 درصد را خطاهای انسانی، 28 درصد را خطاهای تجهیزاتی، 11 درصد را خطاهای فرایندی و 9 درصد را سایر عوامل همچون خطاهای آموزشی و تکنولوژیکی و غیره تشکیل داده بودند. 
جنت و همکاران (1395) تحقیقی را در خصوص کاربرد تکنیک‌های ارزیابی ریسک در بحران‌های طبیعی انجام داده‌اند. در این تحقیق ریسک‌های اصلی شهری به‌ترتیب اهمیت عبارت بودند از: آسیب به زیرساخت‌های اصلی (آب، برق و گاز)، صدمه دیدن مراکز حیاتی و امدادی (بیمارستان‌ها، آتش‌نشانی)، مسدود شدن مسیرهای اصلی شهری، کمبود ظرفیت مراکز درمانی و اورژانس، نشست زمین، تخریب سیستم حمل‌ونقل (مترو) و تخریب سازه‌ها و تأسیسات غیراستاندارد. در این مقاله با هدف ارتقای کارایی سیستم مدیریت بحران شهری، راهکارهایی نیز با هدف مقابله با ریسک‌های احتمالی در زمان وقوع بحران ارائه شده است.
لیو و همکاران در سال 2014 با استفاده از روش تحلیل درخت خطا، مدلی جهت ارزیابی ریسک‌های تصمیم‌گیری در شرایط واکنش اضطراری ارائه کردند. در طراحی مدل، بر ویژگی‌های خاص تصمیم‌گیری در شرایط اضطرار همچون پویایی تصمیمات و محیط، وجود سناریوهای مختلف تصمیم‌گیری و تحلیل تأثرات اقدامات واکنش به اضطرار تمرکز شده است. در این مطالعه ارزش کلی رتبه‌بندی هر اقدام محاسبه شده و رتبه‌بندی اقدامات پاسخ عملی تعیین می‌شود. درنهایت، یک مطالعه موردی در زمینه بیماری‌های عفونی H1N1 برای نشان دادن امکان‌سنجی و اعتبار روش پیشنهادی ارائه شده است. حوادث آتش‌سوزی و انفجار مخازن نفت فولادی یک تهدید شدید برای ذخیره‌سازی نفت خام است و خاموش کردن آن‌ها به‌طور قابل‌توجهی دشوار است و به‌راحتی پخش می‌شود. ژانگ و همکاران (2016) برای ارزیابی ریسک این حادثه، مدلی ترکیبی از تکنیک تجزیه‌وتحلیل درخت خطا و فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی طراحی کردند. در این مقاله خطر آتش‌سوزی بویلر در مخزن و عوامل مؤثر بر آن مورد بحث قرار گرفته است. نتایج، اطلاعات ارزشمندی را برای تصمیم‌گیرنده د رجهت بهبود عملکرد ایمنی و راه‌اندازی یک استراتژی مؤثر آتش‌نشانی فراهم کردند. 
سوتریسنو و همکاران (2020) با بهره‌گیری از تکنیک تجزیه‌وتحلیل حالت بالقوه خطا، چارچوبی را جهت شناسایی و ارزیابی ریسک‌هایی که باعث آسیب زدن و از کار افتادن عملیات پاسخ بشردوستانه می‌شوند، ارائه کردند. اسماعیلی و همکاران (2022) در تحقیقی از تکنیک تجزیه‌وتحلیل حالات بالقوه خطا در ارزیابی ریسک‌های سازمان آتش‌نشانی شهر اراک استفاده کردند. در این تحقیق در گام اول، حادثه‌هایی که در گذشته اتفاق افتاده بودند به‌عنوان ریسک‌های قابل‌وقوع در آینده شناسایی شده و مورد ارزیابی قرار گرفتند. تصادفات خودروهای سنگین، حادثه‌هایی که به قطع عضو منجر شده‌اند، آسیب‌های روانی پرسنل، سقوط از ارتفاع و سوختگی نفرات، موارد موردبررسی بوده‌اند. نتایج تحلیل‌ها براساس کاربرگ‌های تکنیک تحلیل خطا نشان داد سوانح منجر به قطع عضو با سهم 6 درصدی از لحاظ فراوانی در بین سایر موارد، از سطح ریسک بالاتری (سطح ریسک 3) نسبت به بقیه برخوردارند. در انتهای این تحقیق راهکارهایی با هدف بهبود و کاهش این ریسک‌ها ارائه شده است. 
مانوج و موگوندان (2022) جهت مدیریت شرایط اضطراری یک کارخانه صنعتی از تکنیک ارزیابی ریسک پاپیونی استفاده کردند. ایشان جهت تحلیل کارایی برنامه عملیات شرایط اضطراری، از تکنیک پاپیونی برای بررسی سناریوهای حادثه‌های احتمالی استفاده کردند. 
مینگویتو و بانلوتا (2023) در تحقیقی عوامل ریسک اولویت‌دار و استراتژی‌های کاهش ریسک را برای بحران همه‌گیری کرونا در یک دولت محلی مشخص کردند. ایشان از تکنیک تجزیه‌وتحلیل خطا و اثرات و روش تجزیه‌وتحلیل رابطه خاکستری در شناسایی اولویت ‌های مربوط به خطرات زنجیره تأمین استفاده کرده‌اند. نتایج هر دو روش تا حدود زیادی به یکدیگر مشابه بودند. ارزیابی ریسک انجام‌شده در این تحقیق نشان می‌دهد اولویت‌های اصلی شامل عرضه محدود، بودجه ناکافی، هزینه بالای منابع، فضای کار و ذخیره‌سازی محدود و فهرست نادرست ذ‌ی‌نفعان است. بیشتر توصیه‌های انجام‌شده در این تحقیق در جهت به حداکثر رساندن محصولات محلی، داشتن تأمین‌کنندگان متعدد، اتوماسیون و فناوری اطلاعات است. خلاصه بررسی‌های پژوهش‌های گذشته در خصوص استفاده از ابزارهای مدیریت ریسک در حوزه مدیریت بحران در جدول شماره 1 ارائه شده است.



 تکنیک‌هایی همچون تجزیه‌وتحلیل حالات بالقوه خطا و اثرات آن، پاپیونی و درخت خطا، ازجمله ابزارهایی هستند که در حوزه پاسخگویی در فرایند امداد و نجات جاده، حوادث صنعتی، بیماری‌های عفونی و آتش‌سوزی استفاده شده‌اند. باتوجه‌به مطالعات صورت‌گرفته، شواهدی در خصوص استفاده از تکنیک‌های ارزیابی ریسک در زمینه عملیات توزیع در پاسخ به بلایای طبیعی در پژوهش‌های پیشین یافت نشد.

روش 
تکنیک تجزیه‌وتحلیل حالات بالقوه خطا و اثرات آن برای اولین‌بار در سال 1963 از مطالعات ناسا پدید آمده است و سپس در صنعت خودرو‌سازی با شناسایی و تعیین میزان نقص بالقوه، در مرحله طراحی محصول، خدمت بسیاری کرده است (پوئنته و همکاران، 2002). هدف از اجرای این تکنیک، جست‌وجوی تمام مواردی است که باعث شکست یک محصول یا فرایند می‌شود، قبل از اینکه آن محصول به مرحله تولید برسد یا عملیاتی صورت گیرد. متدولوژی پیشنهادی این تحقیق براساس تکنیک تجزیه‌وتحلیل حالات بالقوه خطا و اثرات آن طراحی شده است. در طراحی چارچوب اصلی روش تحقیق، مراحلی همچون توصیف گرافیکی فرایندها و دسته‌بندی ریسک‌ها به گام‌های اصلی اجرای تکنیک تجزیه‌وتحلیل حالات بالقوه خطا و اثرات آن اضافه شده است. یکی از چالش‌های به‌کارگیری تکنیک تجزیه‌وتحلیل حالات بالقوه خطا و اثرات آن، طراحی ماتریس‌های مقیاس‌گذاری ارزیابی ریسک است. ثبت ناقص اطلاعات مرتبط با وقوع و شدت ریسک‌های عملیات امداد و نجات در بحران‌های گذشته، امکان انجام ارزیابی ریسک‌ها را براساس مقیاس 1 تا 10 دشوار می‌سازد. در این تحقیق بعد از برگزاری جلسات مختلف با تیم پروژه و باتوجه‌به‌مرور ادبیات صورت‌گرفته (ژو و همکاران، 2021؛ مانگلا و همکاران، 2018) و در نظر گرفتن محدودیت‌های ثبت اطلاعات در جمعیت هلال‌احمر، مقیاس‌های ارزیابی ریسک مورد بازنگری قرار گرفتند. 
ماتریس قدرت کشف شامل مقادیر خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم، به‌ندرت و امکان‌پذیر نیست، در طیف 1 الی 5 تعیین شده است (جدول شماره 2).



ماتریس احتمال وقوع شامل آیتم‌های مکرر، گاه‌به‌گاه، کم و به‌ندرت به‌صورت مقادیر گسسته در مقیاس 1 تا 4 تنظیم شده است (جدول شماره 3). همچنین ماتریس شدت پیامد ریسک‌ها از آیتم‌های فاجعه‌بار، بحرانی، متعادل و ناچیز تشکیل شده است. 



همان‌طور که در جدول شماره 4 مشخص است، ماهیت ریسک‌های عملیات توزیع به‌گونه‌ای است که جهت ارزیابی درجه شدت پیامد خطا، اختلال‌های زمانی، خسارت‌های مالی، آسیب‌های جانی به افراد آسیب‌دیده و عوامل امدادی، تخریب‌های محیط‌زیستی و پیامدهای امنیتی در ماتریس‌های ارزیابی در نظر گرفته شده است. در خصوص تنظیم مقیاس‌ها می‌توان شباهت‌های زیادی با متدولوژی ارزیابی ریسک تحقیق (مینگویتو و بانلوتا، 2023) مشاهده کرد.




همان‌طور که در تصویر شماره 1 قابل‌مشاهده است، روش این تحقیق شامل 4 فاز طرح‌ریزی فرایند ارزیابی ریسک، شناسایی فرایند، شناسایی و ارزیابی ریسک و مقابله با ریسک‌هاست.



یافته‌ها

شناسایی فرایندها و فعالیت‌های عملیات توزیع
مطابق با تصویر شماره 2، عملیات توزیع اقلام به سه فرایند اصلی ارزیابی بحران (شامل 3 زیرفرایند و 12 فعالیت)، تحلیل سانحه و تصمیم‌گیری توسط فرماندهی (شامل 3 زیرفرایند و 20 فعالیت) و توزیع اقلام امدادی (شامل 6 زیرفرایند و 20 فعالیت) و درمجموع 52 فعالیت تقسیم شده است. 



شناسایی و ارزیابی ریسک‌ها
ریسک‌های شناسایی‌شده هر سه فرایند، 104 ریسک است. کلیه ریسک‌ها در 9 گروه مدیریت ارتباطات، مدیریت منابع انسانی، مدیریت اطلاعات، مدیریت لجستیکی، مدیریت عملیات، مدیریت زمان، بودجه‌بندی، موضوعات امنیتی و ریسک‌های خارج از کنترل دسته‌بندی شده‌اند. مدیریت اطلاعات با فراوانی 27 ریسک سهم 26 درصدی از کل ریسک‌ها را شامل می‌شود. با انجام تحلیل پارتو، 4 دسته از 9 گروه ریسکی شامل مدیریت اطلاعات، مدیریت عملیات، مدیریت لجستیکی و تأخیرهای زمانی مجموعاً 83 درصد ریسک‌ها را شامل می‌شوند و مهم‌ترین گروه ریسک‌ها در نظر گرفته شده‌اند (جدول شماره 5).



همان‌طور که در تصویر شماره 3 مشخص شده است در ارزیابی ریسک صورت‌گرفته، از 104 ریسک شناسایی‌شده، 5 ریسک با درجه شدت پیامد ناچیز و 6 ریسک با شدت پیامد فاجعه‌بار ارزیابی شده‌اند.



بیشترین فراوانی مربوط به پیامد متعادل با 53 ریسک و پیامد مهم با 40 ریسک است. در خصوص احتمال وقوع ریسک‌ها، 16 ریسک با احتمال وقوع مکرر، 39 ریسک با احتمال وقوع گاه‌به‌گاه و 49 ریسک مابقی با احتمال وقوع کم و به‌ندرت ارزیابی شده‌اند (تصویر شماره 4).



از لحاظ درجه قابلیت کشف ریسک‌ها، به‌ترتیب 36 و 26 ریسک قابلیت کشف خیلی زیاد و زیاد داشتند که این موضوع قابلیت بررسی بیشتر از نگاه تصمیم‌گیرندگان حوزه مدیریت بحران را دارد (تصویر شماره 5).



تصاویر شماره 6 و شماره 7 به‌ترتیب نشان‌دهنده خلاصه آماری نمره ضرب احتمال وقوع در شدت پیامد ریسک‌ها و نمره اولویت ریسک‌ها هستند. بیشترین فراوانی در خصوص نمره ضرب احتمال وقوع در شدت پیامد مربوط به عدد 16 با 32 فراوانی و کمترین مربوط به عدد 1 با یک تکرار است. در خصوص نمره اولویت ریسک، بیشترین فراوانی مربوط به عدد 18 با 19 فراوانی و کمترین مربوط به عدد 1 با یک فراوانی است.



نمره اولویت ریسک هیچ کدام از ریسک‌ها، برابر با عدد 1 ارزیابی نشده است. 16 ریسک با نمره اولویت ریسک بالای 24 و 9 ریسک که نمره ضرب شدت پیامد در احتمال وقوع ریسک آن‌ها بزرگ‌تر و مساوی 12 است، به‌عنوان ریسک‌های غیرقابل‌قبول مشخص شدند. درمجموع با در نظر گرفتن ریسک‌های مشترک این دو گروه، 21 ریسک معادل 20 درصد از کلیه ریسک‌های شناسایی‌شده، ریسک‌های غیرقابل‌قبول هستند. 




از 21 ریسک غیرقابل‌قبول ارزیابی‌شده، 9 عدد مربوط به فرایند ارزیابی بحران، 11 عدد مربوط به فرایند تحلیل سانحه و تصمیم‌گیری توسط فرماندهی و 7 عدد مربوط به فرایند توزیع اقلام امدادی است. سهم هر فرایند به‌ترتیب در توزیع ریسک‌های غیرقابل‌قبول، 4، 10 و 7 درصد از کل ریسک‌های شناسایی‌شده است. درصد ریسک‌های غیرقابل‌قبول هر فرایند نسبت به کل ریسک‌های مربوط به همان فرایند در تصویر شماره 8 مشخص شده است. بیشترین مربوط به فرایند توزیع با 23 درصد است. این مقدار برای فرایند تحلیل سانحه و تصمیم‌گیری توسط فرماندهی و ارزیابی به‌ترتیب 21 و 15 درصد است. 



پیامدهای کلیه ریسک‌ها در 6 گروه دسته‌بندی شده‌اند که عبارتند از: 1) دوباره‌کاری، اختلال در فرایند و تأخیر زمانی، 2) هدررفت منابع لجستیکی و افزایش هزینه، 3) نارضایتی مردمی، احتمال افزایش تنش‌های اجتماعی و تهدیدات امنیتی، 4) آسیب‌های محیط‌زیستی، 5) خسارت‌های جسمی و ایجاد مشکلات بهداشتی، 6) نارضایتی ذ‌ی‌نفعان و تبعات اداری. حدود 80 درصد از ریسک‌ها باعث تأخیر زمانی یا ایجاد اختلال در فرایند توزیع یا دوباره‌کاری بعضی از فعالیت‌ها می‌شوند. در رتبه بعدی، هدررفت منابع لجستیکی و افزایش هزینه مربوط به 68 درصد ریسک‌هاست. همچنین 44 ریسک با سهم 23/44درصدی از کل ریسک‌ها باعث ایجاد نارضایتی و احتمال افزایش تنش‌های اجتماعی و تهدیدات امنیتی می‌شوند. تنها یک ریسک دارای پیامد محیط‌زیستی به‌صورت مستقیم بوده که می‌توان چنین نتیجه‌گیری کرد که مدل طراحی‌شده را می‌توان بازنگری کرد و ماتریس شدت پیامدها را اصلاح کرد ( جدول شماره 6). 



 مقابله با ریسک‌ها 
درمجموع، از 104 ریسک شناسایی‌شده، 52 ریسک مکانیسمی جهت کنترل ندارند و 52 ریسک مکانیسم کنترلی جاری جهت کاهش و حذف ریسک‌ها دارند. از 21 ریسک غیرقابل‌قبول 10 ریسک دارای کنترل جاری هستند که باتوجه‌به غیرقابل‌قبول بودن این ریسک‌ها اثربخشی این کنترل‌های جاری نیاز به ارزیابی و اصلاح دارد، به عبارت بهتر، یا مکانیسم‌های کنترل جاری خوب کار نمی‌کنند یا متناسب با ریسک‌ها طراحی نشده‌اند. درنهایت در این تحقیق 64 راهکار جهت کاهش یا حذف ریسک‌ها ارائه شده است. با بررسی فراوانی اقدامات توصیه‌شده می‌توان راهکارهای مقابله با ریسک‌ها را مطابق با جدول شماره 7 در 9 گروه دسته‌بندی کرد.



بیشترین سهم از راهکارها مربوط به بحث طراحی سیستم‌های اطلاعاتی با 25 تکرار است که در خصوص کاهش و حذف ریسک‌های مرتبط با آن‌ها قابلیت به‌کارگیری را دارد. لیست راهکارهای مهم ارائه‌شده در خصوص کاهش و حذف ریسک‌های عملیات توزیع اقلام امدادی مطابق با گروه‌بندی صورت‌گرفته در جدول شماره 8 ارائه شده است.



بحث
همان‌طور که در فاز شناسایی و دسته‌بندی ریسک‌های این تحقیق بیان شد، مدیریت اطلاعات، مدیریت عملیات، مدیریت لجستیکی و تأخیرهای زمانی بیشترین سهم در فراوانی کل ریسک‌های شناسایی‌شده را به خود اختصاص داده‌اند. این موضوع تا حدود زیادی با نتایج تحقیقات شارما و همکاران (2024) تطبیق دارد. ایشان در تحقیقی که در خصوص تحلیل و ارزیابی موانع زنجیره تأمین بشردوستانه برای مدیریت بلایا و بحران انجام دادند عدم قطعیت فاجعه و لجستیک ناکارآمد را ازجمله مهم‌ترین موانع این زنجیره دانستند. 
وضعیت ارزیابی ریسک‌ها در تحقیق حاضر حاکی از بالا بودن نمرات ریسک‌های شناسایی‌شده است و این موضوع ضرورت اصلاح و بازنگری اقدامات کنترلی جاری در فرایندهای توزیع جمعیت هلال‌احمر کشور را نمایان می‌سازد. طراحی و پیاده‌سازی راهکارهای فناورانه مانند طراحی سیستم‌های اطلاعاتی مدیریت عملیات توزیع، تهیه مستندات موردنیاز عملیات توزیع، استفاده از تکنولوژی‌های جدید همچون پهبادهای امدادی و سیستم‌های موقعیت‌یاب، تعریف و تشریح فرایند توزیع اقلام امدادی در جمعیت هلال‌احمر کشور و تخصیص تیم‌های مجزا به این فرایند ازجمله موارد پرتکرار پیشنهادشده جهت کنترل و کاهش ریسک‌های شناسایی‌شده بوده است. همچنین مستقل از فرایند شناسایی و ارزیابی ریسک‌ها، در این تحقیق مصاحبه‌های مختلفی با کارشناسان امداد و نجات جمعیت هلال‌احمر کشور در خصوص مسائل و مشکلات حوزه توزیع اقلام اضطراری صورت گرفت. لیستی از مسائل و چالش‌های پراهمیت فرایند توزیع اقلام امدادی مطابق با جدول شماره 6 تهیه شد. عدم شفافیت فرایند توزیع، ضعف سیستم‌های اطلاعاتی در شناسایی، ردیابی افراد حادثه‌دیده و توزیع اقلام امدادی، ضعف در انجام فرایندهای مرتبط با فرایند توزیع همچون ارزیابی سانحه، اسکان، ذخیره‌سازی و حمل‌ونقل کالا، موازی‌کاری سازمان‌ها، وجود کمبودهای اطلاعاتی در خصوص اجرای فرایند توزیع، پیچیدگی ماهیت بحران و عدم قطعیت بالا، ازجمله این چالش‌ها بوده‌اند. در جدول شماره 9 راهکارهایی جهت مقابله با این مسائل ارائه شده است. قابل‌توجه است که بخش زیادی از مسائل و مشکلات مطرح‌شده و راهکارهای بهبود آن‌ها در فرایند شناسایی و ارزیابی ریسک نیز موردبررسی تیم تحقیق قرار گرفتند. همچنین یافته‌های تحقیق حاضر با نتایج تحقیق تارئی و همکاران (2024) که در خصوص تحلیل موانع تدارکات بشردوستانه برای توزیع کمک‌های امدادی در شرایط قبل و بعد از فاجعه در کشور هند انجام شد، تا حدود زیادی انطباق دارد. یافته‌های مطالعه ایشان نشان می‌دهد زیرساخت‌های فناوری اطلاعات منسوخ، رویه‌های نظارت بر کیفیت کمک‌های امدادی، شرایط نامشخص و پیچیده جغرافیایی، شکست سیستم‌های هشدار زودهنگام، مشکلات در تحویل و هماهنگی ضعیف بین ذ‌ی‌نفعان به‌عنوان عوامل مهمی عمل می‌کنند که مانع از مدیریت بحران کارا می‌شوند. 




 نتیجه‌گیری 
یکی از یافته‌های حاصل از این تحقیق، ضعف در طراحی و پیاده‌سازی فرایندهای ارزیابی و توزیع اقلام امداد متناسب با محدودیت‌های سازمان‌های امداد و نجات در ایران می‌باشد. این موضوع خود منشاء وقوع ریسک‌های مختلفی خواهد بود. بنابراین با تعریف این فرایندها و تدوین مستندات مربوط به آن‌ها می‌توان بخش مهمی از ریسک‌های این حوزه را حذف و کاهش داد. ضعف‌های مربوط به به‌کارگیری سیستم‌های اطلاعاتی مناسب در اجرای فرایند ارزیابی و توزیع نیز از جمله موارد دیگر ایجادکننده ریسک می‌باشد. همچنین عدم به‌کارگیری ابزارها و تکنیک‌های مدیریت ریسک در سازمان‌های متولی بحران از جمله مشکلات اصلی این حوزه می‌باشد که نیازمند حمایت جدی مدیریت ارشد در به‌کارگیری آن‌ها در حوزه‌های مختلف مدیریت بحران می‌باشد.

ملاحظات اخلاقی

پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله نمونه‌های انسانی و حیوانی نداشته است. براین‌اساس نیاز به کد اخلاق نبود و تمام قوانین اخلاق در پژوهش رعایت شده است.

حامی مالی
تحقیق حاضر نتیجه طرح پژوهشی با عنوان «تحلیل ریسک‌های توزیع اقلام امدادی با استفاده از تکنیک‌های ارزیابی ریسک و حل مسئله» است که با حمایت معاونت محترم آموزش، پژوهش و فناوری جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران انجام شده است.

مشارکت نویسندگان
 روش‌شناسی، نگارش پیش‌نویس، ویراستاری و نهایی‌سازی نوشته، بصری‌سازی و نظارت و مدیریت پروژه: احسان ثقه‌ئی؛ مفهوم‌سازی، اعتبارسنجی، تحلیل، تحقیق و بررسی و منابعو تأمین مالی: همه نویسندگان.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
از کلیه مدیران و کارکنان معاونت محترم آموزش، پژوهش و فناوری جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران  که موجبات اجرای طرح را فراهم کردند، از مدیرعامل محترم جمعیت هلال‌احمراستان همدان جناب آقای علی سنجربگی و اعضای تیم پروژه، آقایان فضل‌الله کلهری معاون امداد و نجات، مجتبی حیاتی رئیس اداره پشتیبانی، اصغر مظاهری رئیس اداره عملیات، محمد موسیوند رئیس پایگاه امداد بین‌شهری جمعیت هلال‌احمر استان همدان که در تکمیل تحقیق حاضر با نویسندگان همکاری داشتند، تشکر و قدردانی می‌شود. 



 

Amendola, A., Linnerooth-Bayer, J., Okada, N., & Shi, P. (2008). Towards integrated disaster risk management: Case studies and trends from Asia. Natural Hazards, 44, 163-168. [DOI:10.1007/s11069-007-9152-z]

Asian Disaster Reduction Center. (2005). Total disaster risk management: Good practices. Hyogo: Asian Disaster Reduction Center. [Link]

de Guzman, E. M., Consultant, Asian Disaster Reduction Center, United Nations Office for the Coordination of Humanitarian AffairsAsian Disaster Response Unit. (2003). Towards total disaster risk management approach. Retrieved from: [Link]

DeRosier, J., Stalhandske, E., Bagian, J. P., & Nudell, T. (2002).Using health care failure mode and effect analysis™: The VA National Center for Patient Safety’s prospective risk analysis system. The Joint Commission Journal on Quality Improvement, 28(5), 248–209. [DOI:10.1016/S1070-3241(02)28025-6] [PMID]

Esmaeili, F., Karimi, E., Hassani, H., & Azimpour, A. (2022). [Crisis management by assessing the risk of accidents in firefighting organizations using FMEA method (A case study of the Fire Department and Safety Services of Arak Municipality (Persian)]. Journal of New Research Approaches in Management and Accounting, 6(84), 265-281. [Link] 

Farahani, F., Saghei, E., & Chobrizian, A. (2012). [Identification and risk assessment of accident scene management process in road accident rescue operations (Red Crescent Organization) (Persian)]. Paper presented at: 3rd International Traffic Accident Conference, Tehran, Iran, 15 March 2012. [Link]

Farahani, F., Saghei, E., & Azhari, L. (2012). [Identifying and evaluating potential errors in road accident rescue operations (Persian)]. Journal of Rescue and Relief, 4(1), 1-11. [Link]

Gannat, F., Aedalan, A., Masomi, Gh., & Vahid, M. (2017). [Risk assessment and management in natural crises (Persian)]. Paper presented at: 8th International Conference on Integrated Natural Disaster Management (INDM2014), Tehran, Iran, 14 February 2017. [Link]

Liu, Y., Fan, Z. P., Yuan, Y., & Li, H. (2014). A FTA-based method for risk decision-making in emergency response. Computers & Operations Research, 42, 49-57. [PMID] 

Loh, B. (2005). Disaster risk management in Southeast Asia: A developmental approach. ASEAN Economic Bulletin, 22(2), 229-239. [Link]

Mangla, S. K., Luthra, S., & Jakhar, S. (2018). Benchmarking the risk assessment in green supply chain using fuzzy approach to FMEA: Insights from an Indian case study. Benchmarking: An International Journal, 25(8), 2660-2687. [DOI:10.1108/BIJ-04-2017-0074]

Manoj, P., & Mugundhan, K. (2022). A study on emergency management in manufacturing industry by using the bow-tie analysis. Journal of Xi'an Shiyou University, Natural Science , 18, 409-412. [Link]

Minguito, G., & Banluta, J. (2023). Risk management in humanitarian supply chain based on FMEA and grey relational analysis. Socio-Economic Planning Sciences, 87, 101551. [DOI:10.1016/j.seps.2023.101551] [PMID] 

Puente, J., Pino, R., Priore, P., & de la Fuente, D. (2002). A decision support system for applying failure mode and effects analysis. International Journal of Quality & Reliability Management, 19(2), 137-150. [DOI:10.1108/02656710210413480]

Sharma, V., Virmani, N., & Arora, P. K. (2024). Analysis and assessment of humanitarian supply chain barriers for disaster and crisis management using hybrid approach. International Journal of Process Management and Benchmarking, 16(3), 296-317. [DOI:10.1504/IJPMB.2024.136466]

Sutrisno, A., Handayani, D., Caesarendra, W., Gunawan, I., Meri, M., & Purba, W. (2020). An application of anticipatory FMEA for preventing failures in humanitarian response operation. AIP Conference Proceedings. [DOI:10.1063/5.0000612]

Taherizade, A., & Abbasi, M. (2021). [Investigating risk assessment methods in crisis management (Persian)]. Paper presented at: International Conference on Planning, Urban Management and Futurology, Tehran, Iran, 5 March 2021. [Link]

Tarei, P. K., Gumte, K. M., Patnaik, J., & Oktari, R. S. (2024). Analysing barriers to humanitarian logistics for distributing relief aid in pre-and post-disaster situations. International Journal of Disaster Risk Reduction, 104, 104388. [DOI:10.1016/j.ijdrr.2024.104388]

Zhang, M., Song, W., Chen, Z., & Wang, J. (2016). Risk assessment for fire and explosion accidents of steel oil tanks using improved AHP based on FTA. Process Safety Progress, 35(3), 260-269. [DOI:10.1002/prs.11780]

Zhu, Q., Golrizgashti, S., & Sarkis, J. (2021). Product deletion and supply chain repercussions: Risk management using FMEA. Benchmarking: An International Journal, 28(2), 409-437. [Link]