مقدمه
جمعیت ساکن در شهرهای جهان دارای رشد قابل‌ملاحظه‌ای بوده و نسبت به دهه قبل بیش از 10 برابر شده است، یعنی این جمعیت از 224 میلیون نفر در سال 1900 به میزان 3/9 میلیارد نفر در سال 2015 رسیده است (سازمان ملل، 2019). براساس نتایجی که از تحقیقات سازمان ملل حاصل شده است از سال 2000 تا 2030 بیش از 60 درصد از جمعیت دنیا در شهر سکونت دارند و قریب به 93 درصد از این میزان در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند (رهنما و حیاتی، 2013؛ ماردیانسجاه و همکاران، 2021 ). درواقع، زندگی و سلامت روحی جسمانی بشر، در سنوات اخیر، با افزایش و گسترش افسارگریخته نواحی شهری و تراکم و تمرکز بیش از حد جمعیت در مناطق شهری، با مخاطرات و چالش‌های خطیری روبه‌رو شده است. از نگاهی دیگر به‌کارگیری راهبردی معین در راستای ایمن‌سازی مناطق و همچنین کاهش آسیب‌پذیری در برابر بلایای طبیعی و انسانی ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است (کرمی و همکاران، 1400؛ کویین و همکاران، 2020) و در این ‌بین پدافند غیرعامل، یکی از موضوعات مهم و اساسی است که می‌تواند امنیت و آسودگی خاطر شهروندان را در ابعاد مختلف اعم از جانی و مالی فراهم کند (خمر و همکاران، 1393). عصر حاضر عصر آسیب‌پذیری شهری است، زیرا همسو با پیچیده شدن حیات شهری، شهرها در ابعاد مختلف با مخاطرات طبیعی و بحران تکنولوژیک از یک سو و بحران‌های اجتماعی‌ـ امنیتی از دیگر سو مواجه هستند (محمدی ده‌چشمه و حیدری‌نیا، 1393؛ کوداس و همکاران، 2020). 
 برای کاهش آسیب‌پذیری، پدافند غیرعامل از سوی دست‌اندرکاران توصیه می‌شود. پدافند غیرعامل به مجموعه اقداماتی اطلاق می‌شود که مستلزم به‌کارگیری جنگ‌افزار و تسهیلات نبوده (پرانیتفولکرنگ و همکاران، 2021)و با اجرای آن می‌توان از وارد شدن خسارت مالی به تجهیزات و تأسیسات حیاتی، حساس و مهم نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیری کرد یا میزان خسارت و تلفات ناشی از حملات و بمباران‌های موشکی دشمن را به حداقل ممکن کاهش داد (یزدانی و همکاران، 1394؛ ژانگ و لیو، 2020). چنین اقداماتی از یک سو توان دفاعی مجموعه را در زمان بحران افزایش می‌دهد و از سوی دیگر پیامدهای بحران را کاهش داده و امکان بازسازی مناطق آسیب‌دیده را با کمترین هزینه فراهم می‌سازد (شفیع‌زاده و موحدی، 1399؛ چوداری و پیراچا، 2021). درحقیقت، طرح‌های پدافند غیرعامل قبل از انجام مراحل تهاجم و در زمان صلح تهیه و اجرا می‌شوند (محمو دزاده و همکاران، 1396).
پدافند غیرعامل دارای اهدافی است که این اهداف عبارت‌اند از:
- مقاوم‌سازی ساختمان‌های اداری در برابر تهدیدات طبیعی و انسان‌ساخت؛
- تسهیل مدیریت بحران برای کارکنان در شرایط بحران؛
- کاهش تأثیر اقدامات دشمن؛
- کاهش تلفات و خسارات و حفظ نیروی انسانی؛
- ایفای نقش امدادی در شرایط بحران (اسکان)؛
- مکان‌یابی ساختمان در فضای دور از خطر (گسل و غیره)؛
- حفظ تداوم خدمت کارکنان ساختمان در شرایط بحرانی؛
- حفظ کارکردهای تأسیسات ساختمان (آب، برق، سیستم تهویه و غیره)؛
- قابلیت اداره حفظ نیروی انسانی در یک دوره بحرانی؛
- تبدیل ساختمان به فضای امن، پناهگاه درجه دو (سند راهبردی پدافند شهری، 1399).
یکی از اصول مهم پدافند غیرعامل، استفاده از سازه‌های امن و استحکامات است و مصداق آن در شهرها، احداث پناهگاه است که همواره توسط دست‌اندرکاران مورد تأکید قرار گرفته و به آن اهتمام ورزیده‌­اند (صمدی و دانه‌کار، 1400). 
پناهگاه به مکانی اطلاق می‌شود که در برابر مخاطرات و تهدیدها نسبت به ساختمان‌های معمولی یا فضای باز امنیت بیشتری دارد. طبق محاسبات انجام‌شده هنگام انفجار یک بمب اتمی به قدرت 20 تن در مرکز شهر، اگر کلیه مردم در پناهگاه باشند، تعداد تلفات 24 هزار نفر و مجروحان 7 هزار نفر خواهد بود (شی،2019؛ بروگر، 2019). در صورتی که اگر همین پناهگاه وجود نداشته باشد، همین انفجار 70 هزار نفر (3 برابر) تلفات خواهد داشت (عباسی‌زاده، 1387).
ساخت و استفاده از پناهگاه در هنگام وقوع جنگ و حتی در مواقع بحران‌های طبیعی که ممکن است ساختمان‌ها دچار آسیب کلی یا تخریب کلی شوند و صدمات جبران‌ناپذیر جانی و غیرجانی به بار بیاورند، به‌عنوان یکی از اصول پیشگیری و آمادگی برای مقابله و جلوگیری از هر گونه تلفات و صدمات احتمالی جانی و غیرجانی در نظر گرفته می‌شود که بایستی به آن توجه ویژه‌ای شود (یوکوماتسو و همکاران، 2022).
شهر اصفهان به‌عنوان یکی از شهرهای قدیمی کشور، از یک سو به‌دلیل دارا بودن 2200 هکتار بافت فرسوده و ناکارآمد که عمدتاً شامل محلات قدیمی و هسته مرکزی است، همچنین قرارگیری بخشی از صنعت هسته‌ای در مجاورت این شهر و از سوی دیگر به‌علت قرار گرفتن بر روی 94 گسل اصلی و فرعی در شعاع 200 کیلومتری شهر، در زمان بروز تهدیدات احتمالی می‌تواند به‌عنوان یکی از مراکز و کانون‌های عمده در معرض خطر باشد. به همین منظور لازم است جهت مقابله با تهدیدات احتمالی، آمادگی‌های لازم در این خصوص ایجاد شود. بدین‌منظور پژوهش حاضر با هدف جانمایی بهینه پناهگاه‌های شهری با تکیه بر اصول پدافند غیرعامل، سعی بر آن دارد تا با بررسی و تبیین شاخص‌ها و معیارهای حیاتی و همچنین تعیین سهم آن‌ها در جانمایی پناهگاه‌ها، به تعیین بهترین نقاط و پهنه‌ها جهت مکان‌گزینی و ساخت پناهگاه‌های عمومی و چندمنظوره در سطح شهر اصفهان بپردازد. بر این اساس به‌دنبال پاسخگویی به سؤالات اساسی زیر خواهد بود:
- مهم‌ترین شاخص‌های مؤثر بر مکان‌یابی پناهگاه‌های شهری در سطح شهر اصفهان کدام است؟
- بهترین نقاط برای ساخت پناهگاه‌های شهری در سطح شهر اصفهان کدام است؟

پیشینه پژوهش
در ارتباط با موضوع موردمطالعه و باتوجه‌به بین‌رشته‌ای بودن آن، پژوهش‌های مختلفی در داخل و خارج از کشور انجام شده که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:
وایت و همکاران (2014) در پژوهشی با عنوان مدل محاسباتی آسیب‌پذیری برای حفاظت استراتژیک از زیرساخت‌های حیاتی، مدلی را برای آسیب‌پذیری دارایی‌ها همراه با مقیاسی از ریسک استراتژیک و احتمال شکست دارایی‌ها در مقابل حمله‌های انتحاری با استفاده از نظریه بازی ارائه داده‌اند. 
دیه‌گو و یوسبی (2017) در پژوهشی با عنوان ماتریس وابستگی متقابل برای کاهش حملات هدفمند در شبکه‌های وابسته، به بررسی حملات هدفمند به یک گره شبکه‌های مخابراتی که به‌طور مستقیم به یک گره شبکه برق متصل شده و برعکس پرداختند. 
داش و والیا (2020) پژوهشی تحت عنوان «نقش پناهگاه‌های طوفان چندمنظوره در هند: آخرین مایل یا تخلیه محله» انجام داده‌اند. هدف از انجام این پژوهش، بررسی نقش دقیق پناهگاه‌های چندمنظوره به‌عنوان یک پناهگاه امن برای افرادی که در یک منطقه در معرض خطر طوفان گرمسیری زندگی می‌کنند یا برای کسانی که به دلایل مختلفی موفق به تخلیه نمی‌شوند، بوده است. نتایج براساس وقوع 4 طوفان در سواحل شرقی هند طی سال‌های 2013-2019 نشان داده که عدم شفافیت در خصوص نقش طوفان‌های مذکور به تأکید بر افزایش تعداد پناهگاه‌های چندمنظوره متناسب با اندازه جمعیت بدون بررسی دقیق جنبه‌های ایمنی و پایداری منجر شده است. 
یزدانی و همکاران (1398) به مکان‌یابی پناهگاه‌های عمومی و چندمنظوره با رویکرد پدافند غیرعامل (مطالعه موردی: شهر اردبیل) پرداختند. یافته‌ها حاکی از این است که بیشترین میزان ضریب اهمیت به معیار «فاصله از مراکز مورد هدف دشمن» (0/214) و کمترین میزان ضریب اهمیت به معیار «فاصله از گسل» (0/042) تعلق گرفت. نتایج ارزیابی‌های صورت‌گرفته براساس معیارهای مختلف این بود که پهنه‌های مرکزی، شرقی و شمال شرقی شهر اردبیل مناسب‌ترین نقاط برای احداث پناهگاه‌های چندمنظوره از منظر پدافند غیرعامل هستند. بنابراین باتوجه‌به پهنه‌های بهینه مشخص‌شده، 8 سایت پیشنهادی برای استقرار پناهگاه چندمنظوره در محدوده موردمطالعه مشخص شد و با استفاده از مدل تاپسیس به اولویت‌بندی این مراکز اقدام شد که نتایج این رتبه‌بندی نشان داد پایگاه شماره 1، 6 و 5 بالاترین قابلیت و پایگاه شماره 7 کمترین قابلیت را برای استقرار پناهگاه چندمنظوره دارا هستند.
سعیدپور و کاشفی‌دوست (1396) به مکان گزینی پناهگاه‌های شهری با رویکرد پدافند غیرعامل در مطالعه موردی شهر سقز پرداختند. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد نقاطی از شهر که دارای فضاهای باز کافی و در عین حال، سازگار با کاربری‌های اطراف هستند، دارای پتانسیل نسبتاً بهتری برای استقرار آسیب‌دیدگان هستند.با تلفیق لایه‌های مختلف کاربری‌های تأثیرگذار، نقشه نهایی فضاهای بهینه جهت احداث پناهگاه‌های شهری در 5 دسته از بسیار خوب تا بسیار ضعیف تقسیم‌بندی شد و 9 مکان پیشنهادی برای این امر در نظر گرفته شد که در این میان فضاهای سبز، اراضی بایر و مدارس، بیشترین امتیاز جهت اسکان موقت را دارا هستند. بنابراین 4 پارک در سطح شهر، یک مدرسه و مابقی فضاهای باز و بایر بدین‌منظور اولویت یافته‌اند.
امان‌پور و همکاران (1397) نیز در پژوهشی به جانمایی پناهگاه‌های شهری مبتنی بر اصول پدافند غیرعامل (مطالعه موردی: منطقه 4 شهر اهواز) پرداختند. نتایج فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی فازی در ارتباط با استخراج ارزش وزنی شاخص‌های مؤثر در مکان‌یابی پناهگاه‌ها نشان داد شاخص‌های مسکونی و درمانی هر کدام با وزن 0/228 و 0/221 به‌عنوان مهم‌ترین شاخص‌های مکان‌یابی پناهگاه شهری شناخته شدند و دارای بیشترین وزن بودند. همچنین نتایج تحلیل ترکیبی روش FAHP با سیستم اطلاعات جغرافیایی در ارتباط با مکان‌یابی پهنه‌ها و جانمایی پناهگاه‌ها در منطقه 4 شهر اهواز نشان داده است که نقاط واقع در مرکز منطقه 4، به‌دلیل قرار‌گیری کاربری‌های مسکونی، درمانی و مراکز تجاری با تراکم جمعیتی بالا، بیشترین مکان مستعد برای ساخت پناهگاه‌های شهری را در خود جای داده است.
خمر و صالح‌گوهری (1392) به برنامه‌ریزی پدافند غیرعامل و مکان‌یابی پناهگاه‌های شهری با استفاده از منطق فازی (مطالعه موردی: منطقه یک شهری کرمان) پرداختند. نتایج نشان می‌دهد به‌علت ساختار کالبدی ناموزون و رشد ناهماهنگ شهری، در وضع موجود شاهد عدم وجود پناهگاه در سطح منطقه و در برنامه‌ریزی وضع مطلوب نیز شاهد کمبود 37 متر مربع فضای پناهگاهی برای هر نفر، باتوجه‌به سرانه استاندارد 40 متر مربعی هستیم.

روش
این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش، از نوع تحقیقات توصیفی‌ـتحلیلی است. گردآوری داده‌ها و اطلاعات به‌صورت اسنادی، کتابخانه‌ای و پیمایش‌های میدانی انجام گرفته است. شاخص‌های موردمطالعه جهت جانمایی پهنه‌های مستعد پناهگاه‌های شهری در 4 دسته معیارهای جمعیتی (شامل فاصله از مکان‌های پرتراکم و مراکز جاذب جمعیت)، کالبدی (فاصله از معابر اصلی، مراکز صنعتی، بافت فرسوده و آثار و ابنیه تاریخی)، طبیعی و محیطی (فاصله از گسل، مسیل و رودخانه، شیب زمین و ...) و معیارهای عملکردی (فاصله از مراکز مورد هدف دشمن و مراکز دارای عملکرد پشتیبانی در زمان بحران) طبقه‌بندی شدند.
باتوجه‌به ضریب متفاوت هریک از شاخص‌های منتخب در مکان‌یابی پناهگاه، از روش تصمیم‌گیری چندمعیاره برای وزن‌بخشی به شاخص‌ها بهره گرفته شد. تعداد 5 الی 15 نفر از خبرگان برای مطالعه مبتنی بر مقایسه زوجی کافی است (جودکی و حسن‌پور، 1397) و همچنین باتوجه‌به ماهیت تحقیق، برای انتخاب افراد جهت دریافت نظرات کارشناسی از روش گلوله‌برفی استفاده شد و پس از رسیدن به اشباع نظری، فرایند انتخاب مشارکت‌کنندگان متوقف شد و 20 نفر از کارشناسان مرتبط و اساتید و خبرگان دانشگاهی در رشته برنامه‌ریزی شهری و مدیریت بحران به‌عنوان نمونه انتخاب شدند و با استفاده از عبارات زبانی، برتری یک معیار بر معیار دیگر بیان و ماتریس مقایسات زوجی تشکیل شد.
پس از ارزش‌گذاری و تعیین اوزان، خروجی در محیط GIS با استفاده از گزینه «ماشین‌حساب شطرنجی» در لایه‌های موردنظر تأثیر داده شد و با اعمال گزینه «هم‌پوشانی»، لایه‌های مربوطه، تلفیق و نقشه نهایی پهنه‌های مستعد جهت ساخت پناهگاه حاصل شد. تحلیل اطلاعات نیز به‌صورت توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از تکنیک تصمیم‌گیری فرایند تحلیل شبکه‌ای و بهره‌گیری از نرم‌افزارهای سوپر دسیژننسخه 2/0/8 و GIS نسخه 10/5 انجام شد.

یافته‌ها
تعیین معیارهای مؤثر بر استقرار پناهگاه شهری
به‌منظور شناسایی و تعیین مکان‌های بهینه استقرار پناهگاه‌ها، اطلاعات موردنیاز ایجاد لایه‌های اطلاعاتی از منابع مختلف نظیر تصاویر ماهواره‌ای لندست و مدل رقومی ارتفاعی 30 متر تهیه‌شده از تصاویر ماهواره‌ای استریم گردآوری و در محیط ژئودیتابیس نرم‌افزار ArcGIS نسخه 10/8 بر مبنای سیستم تصویر مرکاتور دسته‌بندی شد. سپس با بررسی وضعیت محیطی و جغرافیایی شهر اصفهان، پیشینه‌های مطالعاتی انجام‌شده و همچنین نظرخواهی از اساتید و خبرگان دانشگاهی و کارشناسان امور شهری جهت مکان‌یابی پناهگاه، درمجموع 10 شاخص (فاصله از مکان‌های پرتراکم جمعیتی، فاصله از مراکز جاذب جمعیت، فاصله از مسیل، رودخانه و آب‌های سطحی، شیب زمین، فاصله از گسل، فاصله از خطوط انتقال انرژی، فاصله از مناطق آسیب‌پذیر، فاصله از معابر اصلی جهت دسترسی و جاب هجایی، فاصله از آثار و ابنیه تاریخی و فرهنگی، فاصله از مراکز صنعتی و محصولات خطرساز، فاصله از مراکز مورد هدف دشمن و فاصله از مراکز دارای عملکرد پشتیبانی در زمان بحران) در قالب 4 معیار کلی (جمعیتی، کالبدی، طبیعی ـ محیطی و عملکردی) موردمطالعه قرار گرفت (جدول شماره 1).



تهیه نقشه‌های فواصل مکانی
در مرحله بعد و به‌منظور تعیین الگوی بهینه مکان‌یابی پناهگاه‌های شهری در سطح شهر اصفهان براساس رویکرد پدافند غیرعامل، پس از معرفی 10 لایه اطلاعاتی مؤثر در مکان‌گزینی پناهگاه‌های شهری در قالب 4 معیار جمعیتی، کالبدی، طبیعی ـ محیطی و عملکردی، با استفاده از گزینه «فاصله اقلیدسی» از مجموعه ابزارهای «فاصله» در نرم‌افزار ArcGIS برای هر کدام از لایه‌های منتخب، حریم امنی تعریف شده و درمجموع 10 نقشه فواصل مکانی تولید و ترسیم شد که در ادامه، در تصویر شماره 1 حریم هم‌جواری هر یک از لایه‌های مربوطه نمایش داده شده است.

فاصله اقلیدسی
این تابع در GIS روابط هر سلول با یک عارضه (که از یک یا چند سلول تشکیل شده است) را به‌صورت فاصله، جهت و موقعیت بیان می‌دارد. فواصل اطراف عوارض به‌صورت فاصله‌های مساوی تعیین می‌شوند؛ به این معنا که کمترین فاصله واقعی هر سلول تا عارضه موردنظر محاسبه می‌شود. از حداکثر عرض و طول تا مرکز هر سلول مثلثی ساخته می‌شود که تابع، فاصله وتر آن را به‌عنوان حداقل فاصله محاسبه می‌کند. غیر از فاصله برای همه سلول‌ها جهت آن‌ها نسبت به سلول موردنظر تعریف می‌شود. مکان‌یابی یک مرکز خدمات از طریق اندازه‌گیری فاصله و یک مدل ریاضی با هدف حداقل کردن هزینه سفر به دست می‌آید. در این مدل، هدف آن است که محل مرکز جدید، طوری تعیین شود تا به بهترین وجه ممکن به کاربران خدمات ارائه دهد. بنابراین تعداد سفر‌ها باید به حداقل برسد. در این مدل سعی می‌شود سایر شاخص‌ها به واحد فاصله (پولی یا زمانی) تبدیل شوند. آن‌گاه، از طریق حداقل کردن هزینه‌ها، محل اولیه‌ای را به‌عنوان نقطه مرجع یا جواب مرجع، بدون توجه به سایر شاخص‌ها تعیین می‌کنند. سپس باتوجه‌به سایر شاخص‌ها، ممکن است تعدیلی در جواب بهینه به عمل آورند. روش‌های رایج در مدل فاصله شامل: استفاده از فاصله مستقیم‌الخط، استفاده از فاصله اقلیدسی و استفاده از مربع فاصله اقلیدسی است. معادله ریاضی فاصله اقلیدسی در فرمول شماره 1 آمده است: 

  
در فرمول شماره 1، djk بیانگر فاصله اقلیدسی، xij بیانگر مقدار متغیر موردنظر در نقطه اول و xik بیانگر مقدار همان پارامتر در نقطه دوم است که با به دست آمدن تفاضل آن‌ها میزان فاصله دو نقطه مشخص و با محاسبه فاصله اقلیدسی برای تمام نقاط موردنظر ماتریس فاصله‌ها تشکیل می‌شود. در این مطالعه، از فرمان زیر در نرم‌افزار ArcGIS نسخه 10/8 برای انجام دستور فاصله اقلیدسی استفاده شد: 

ابزارهای تحلیل فضایی/فاصله/فاصله اقلیدسی 
تعیین ضریب اهمیت معیارها با تکنیک ANP
به منظور وزن‌دهی به معیارهای موردمطالعه و همچنین زیرمعیارهای مؤثر بر مکان‌گزینی پناهگاه‌های شهری در سطح شهر اصفهان، تکنیک ANP در قالب نرم‌افزار سوپر دسیژن، نسخه 2/0/8 و در 5 مرحله، پیاده‌سازی شد که در تصویر شماره 2 نشان داده شده است.

براساس نتایج مندرج در جدول شماره 2، می‌توان بیان داشت که شاخص نزدیکی به مکان‌های پرتراکم جمعیتی با میزان ضریب اهمیت 0/303 بیشترین اهمیت و شاخص شیب اراضی با ضریب اهمیت 0/023 کمترین میزان اهمیت را در فرایند جانمایی پناهگاه‌های شهری اصفهان از منظر پدافند غیرعامل به خود اختصاص داده‌اند.



وزن‌دهی به لایه‌های اطلاعاتی
پس از ارزش‌گذاری و تعیین اوزان هر یک از لایه‌های اطلاعاتی، اوزان به‌دست‌آمده با استفاده از تکنیک ANP در نقشه‌های فاکتور فازی یکسان‌سازی و تأثیر داده شد. بدین‌منظور نتایج در محیط GIS و از طریق گزینه «جبر نقشه» و ابزار «ماشین‌حساب شطرنجی» از مجموعه ابزارهای بخش «ابزارهای تحلیل فضایی» و با استفاده از عمل‌گر ضرب در لایه‌های مربوطه اعمال شد. خروجی آن تلفیق نقشه رستری است که ارزش پیکسل‌های آن بیانگر میزان مطلوبیت یا عدم مطلوبیت نقاط استقرار پناهگاه‌های شهری است.
شایان ذکر است که در عملیات ضرب عددی، ارزش مترتب بر هر مکان در لایه ورودی، در مقدار ثابت که این مقدار همان میزان ضریب اهمیت حاصل‌شده در تکنیک ANP است، ضرب شده و در عملیات جمع هم‌پوشانی لایه‌ها، ارزش مترتب بر هر مکان در لایه ورودی با ارزش مترتب بر مکان متناظر با آن در لایه دیگر، جمع می‌شود و مفهوم جدیدی از برهم‌نهی به دست می‌آید. موقعیت‌های استقرار پناهگاه‌های شهری از لحاظ معیارهای مختلف جمعیتی، کالبدی، طبیعی ـ محیطی و عملکردی در تصاویر شماره 3، 4، 5، 6 نمایش داده شده است.

هم‌پوشانی لایه‌های اطلاعاتی و تهیه نقشه نهایی
پس از تهیه نقشه‌های فاکتور فازی برای هر یک از معیارهای چهارگانه موردمطالعه، پهنه اولویت‌بندی مکان مستعد پناهگاه‌های شهری در سطح شهر اصفهان مشخص شد. ازآنجایی‌که هر کدام از معیارها دارای درجه اهمیت متفاوتی از دیدگاه اصول پدافند غیرعامل هستند، ضرورت دارد میزان اهمیت هر یک از این معیارهای چهارگانه مشخص و سپس با تلفیق آن‌ها نقشه نهایی مکان‌های مستعد ساخت پناهگاه‌های شهری تولید شود. در این بخش از طریق گزینه «هم‌پوشانی» و ابزار «همپوشانی فازی» از بخش «ابزارهای تحلیل فضایی» با تابع تبدیلی پاور، لایه‌های اطلاعاتی چهارگانه تولیدشده در مرحله قبل با یکدیگر تلفیق شد و تحلیل مکانی صورت گرفت.
تصویر شماره 7 پهنه‌بندی مناطق مستعد جهت ساخت پناهگاه‌های شهری در سطح شهر اصفهان را نشان می‌دهد.

نتایج حاصل از هم‌پوشانی لایه‌های اطلاعاتی، تلفیقی از کل لایه‌هایی است که مجموع امتیازات در آن انعکاس یافته است. بنابراین بلوک‌های رستری با امتیاز بیشتر به‌عنوان مکان‌های مناسب‌تر و بالعکس بلوک‌های رستری با امتیاز کمتر به‌عنوان مکان‌های نامناسب‌تر معرفی شده‌اند. به عبارت دیگر، نواحی با رنگ آبی، مناسب‌ترین مکان‌ها برای ساخت یا استقرار پناهگاه‌های شهری و مناطق با رنگ قرمز، نامناسب‌ترین نقاط و مکان برای احداث پناهگاه شهری هستند و میزان خطرپذیری آن‌ها در برابر مخاطرات بسیار زیاد است.
نتایج اعمال ضرایب و هم‌پوشانی لایه‌های اطلاعاتی و خروجی تصویر شماره 7 نشان می‌دهد بهترین مکان‌ها برای احداث پناهگاه‌های شهری براساس اصول و شاخص‌های پدافند غیرعامل در سطح شهر اصفهان عمدتاً در شمال شرقی شهر (منطقه 10 و 14) و جنوب غربی (منطقه 5) به‌علت وجود مراکز آموزشی، بافت قدیمی شهر و عدم هم‌جواری با کاربری‌های ناسازگار قرار دارند. همچنین قسمت جنوب شرقی (منطقه 4) به‌علت تمرکز ساختمان‌های اداری در خیابان 22 بهمن و به‌دلیل تراکم بافت شهری و مسکونی، فضای سبز، وجود مراکز آموزشی و درمانی و زمین بایر ناحیه مناسبی برای استقرار پناهگاه‌های شهری تشخیص داده شده است.
از نظر توزیع فضایی مکان‌های بهینه ساخت پناهگاه شهری در سطح مناطق چهارگانه شهر اصفهان (تصویر شماره 7) مکان‌های متعددی جهت استقرار پناهگاه‌های شهری وجود دارد که در طیفی از مکان‌های کاملاً مناسب تا کاملاً نامناسب قرار گرفته‌اند. 
به‌منظور بررسی وضعیت محل پناهگاه‌های موجود، پناهگاه‌ها در 5 دسته (کاملاً نامناسب، نامناسب، متوسط، مناسب و کاملاً مناسب) طبقه‌بندی شده‌اند. بر این اساس، پناهگاه‌هایی که وضعیت آن‌ها کمتر از حد متوسط باشد، به‌عنوان مکان نامناسب و پناهگاه‌هایی که بهتر از حد متوسط باشند، مکان‌های مناسب هستند که در تصویر شماره 8 نمایش داده شده است. 

بحث
آسیب‌پذیری را می‌توان نقص ذاتی در ابعاد ویژه محیط شهر دانست که بنا به ویژگی‌های بیولوژیکی فیزیکی یا مشخصه‌های طراحی آن مستعد آسیب است (امان‌پور و پرویزیان، 1399). مکان‌یابی پناهگاه‌های شهری از منظر پدافند غیرعامل، گامی است به سوی چشم‌انداز آینده شهر ایمن به‌خصوص در هنگام بحران‌ها (ژانگ و چن، 2020). در این بین شهر اصفهان از آن جهت که دارای موقعیت منطقه‌ای پرمخاطره طبیعی و انسانی است، همواره از ساختارهای ایمن و پایدار یک شهر بی‌بهره بوده است. با نگاهی به پیشینه آسیب‌پذیر این شهر در برابر مخاطرات طبیعی و قرار‌گیری در موقعیتی به‌عنوان یک شهر مرکزی، همواره این شهر در پهنه با ریسک بالای تهاجم قرار داشته است (مودت و همکاران، 1398). 
هسته مرکزی اصفهان همواره از ساختارهای ایمن و پایدار بی‌بهره بوده و با نگاهی به پیشینه‌ای آسیب‌پذیر در برابر مخاطرات طبیعی و انسانی (بیش از 50 بمباران و حملات هوایی در دوران جنگ تحمیلی) و از طرفی موقعیت استراتژیک آن به‌عنوان یک شهر دفاعی در مرکز کشور، همواره در پهنه با ریسک بالای تهاجم و خطر قرار دارد. بر این اساس، مکان‌یابی و ساخت پناهگاه در سطح شهر به‌منظور استفاده در زمان بحران احتمالی، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. پژوهش حاضر با هدف جانمایی پناهگاه‌های شهری مبتنی بر اصول پدافند غیرعامل و با روش ANP-GIS انجام شده است. بدین‌منظور ابتدا با بررسی منابع معتبر و پیشینه‌های مطالعاتی، بهره‌گیری از نظرات و دیدگاه‌های کارشناسان مرتبط و خبرگان دانشگاهی، 4 معیار (جمعیتی، کالبدی، طبیعی‌ـ محیطی و عملکردی) و 10 زیرمعیار (فاصله از مکان‌های پرتراکم و مراکز جاذب جمعیت، فاصله از مسیل، رودخانه و آب‌های سطحی، شیب زمین، فاصله از مناطق آسیب‌پذیر و بافت فرسوده، فاصله از معابر اصلی جهت دسترسی و جابه‌جایی، فاصله از آثار و ابنیه تاریخی و فرهنگی، فاصله از مراکز صنعتی و محصولات خطرساز، فاصله از مراکز مورد هدف دشمن و فاصله از مراکز دارای عملکرد پشتیبانی در زمان بحران) شناسایی شد. در مرحله بعد، بانک اطلاعاتی مربوط به معیارهای موردمطالعه در نرم‌افزار GIS تهیه و پس از تعیین فواصل آسیب‌پذیری برای هر یک از معیارهای مربوطه، با استفاده از گزینه «فاصله اقلیدسی» نقشه فواصل مکانی ترسیم شد. در ادامه و باتوجه‌به اینکه نقشه‌های فواصل مکانی تولیدشده در مرحله قبل فاقد واحدهای همگن بودند، به‌منظور استانداردسازی آن‌ها از روش استانداردسازی فازی با دامنه عددی 1 (کمترین رعایت اصول هم‌جواری) تا 5 (بیشترین رعایت اصول هم‌جواری) استفاده شد. در مرحله بعد، باتوجه‌به تأثیر متفاوت هر یک از معیارهای موردمطالعه بر جانمایی پناهگاه‌های شهری، از تکنیک تصمیم‌گیری چندمعیاره ANP بهره گرفته شد. بدین‌منظور ابتدا اقدام به تهیه و طراحی پرسش‌نامه جهت وزن‌دهی به لایه‌های اطلاعاتی شد و سپس توسط 20 نفر از خبرگان و اساتید دانشگاهی تکمیل شد و درنهایت، پس از جمع‌آوری پرسش‌نامه‌های مربوطه با استفاده از نرم‌افزار سوپر دسیژن نسخه 2/0/8 موردتحلیل قرار گرفت و اوزان نهایی معیارها و زیرمعیارها به دست آمد. پس از انجام این محاسبات، اوزان نهایی با استفاده از ابزار «ماشین‌حساب شطرنجی» و عمل‌گر ضرب در لایه‌های اطلاعاتی (معیارهای چهارگانه) تأثیر داده شد و درنهایت، با استفاده از دستور «هم‌پوشانی فازی» لایه‌های چهارگانه روی هم قرار گرفت و نقشه نهایی پهنه‌بندی مکان‌های مستعد جهت ساخت پناهگاه‌های شهری تهیه شد. 

نتیجه‌گیری
درخصوص مهم‌ترین شاخص‌های مؤثر بر مکان‌یابی پناهگاه‌های شهری در سطح شهر اصفهان، نتایج به‌دست‌آمده از تکنیک ANP نشان داد از بین معیارهای چهارگانه موردمطالعه (جمعیتی، طبیعی‌ـ‌محیطی، کالبدی و عملکردی)، دو معیار جمعیتی و کالبدی به‌ترتیب با اوزان 0/429 و 0/056 به‌عنوان بااهمیت‌ترین و کم‌اهمیت‌ترین معیار مؤثر در جانمایی پناهگاه شهری در شهر اصفهان شناخته شده‌اند. همچنین از بین زیرمعیارهای ده‌گانه موردمطالعه (فاصله از مراکز جاذب جمعیت، فاصله از مکان‌های پرتراکم جمعیتی، شیب زمین، فاصله از مسیل، رودخانه و آب‌های سطحی، فاصله از مناطق آسیب‌پذیر و بافت فرسوده، فاصله از معابر اصلی جهت دسترسی و جابه‌جایی، فاصله از مراکز صنعتی و محصولات خطرساز، فاصله از آثار و ابنیه تاریخی و فرهنگی، فاصله از مراکز دارای عملکرد پشتیبانی در زمان بحران و فاصله از مراکز مورد هدف دشمن)، دو شاخص فاصله از مکان‌های پرتراکم جمعیتی و مراکز مورد هدف دشمن به‌ترتیب با اوزان 0/303 و 0/126 بیشترین اهمیت و دو شاخص شیب زمین و فاصله از معابر به‌ترتیب با اوزان 0/023 و 0/024 کمترین اهمیت را به خود اختصاص داده‌اند.
درخصوص بهترین نقاط برای ساخت پناهگاه‌های شهری در سطح شهر اصفهان، نتایج تحلیل ترکیبی GIS-ANP نشان داد نواحی شمال شرقی و جنوب شرقی نواحی مستعد برای احداث پناهگاه هستند. 

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش بدون استفاده از داده‌های انسانی، حیوانی یا سازمانی و با رعایت تمامی اصول اخلاق پژوهش انجام شده است.

حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
از حمایت‌های معنوی دانشگاه اصفهان تقدیر و تشکر می‌شود.

References
Abbasizade, T. (2008). [The role of municipalities in non-operating defense (Persian)]. Safety Culture Quarterly, 13. [Link]
Amanpour, S., & Parvizian, A. (2020). [Locating multi-purpose urban shelters based on the principles of passive defense: The case study of the district one of Ahvaz Metropolis (Persian)]. Town and Country Planning, 12(2), 385-406. [DOI:10.22059/JTCP.2020.305735.670133]
Amanpour, S., Peivand, N., & Asadi, E. (2019). [Placement of urban shelters based on the principles of passive defense (case study: Region 4 of Ahvaz city) (Persian)]. Geographical Journal of Chashmandaz-E-Zagros, 10(38), 7-25. [Link]
Brøgger, D. (2019). Unequal urban rights: Critical reflections on property and urban citizenship. Urban Studies, 56(14), 2977-2992 [DOI:10.1177/0042098018802773] 
Chaudhary, M.T., & Piracha, A. (2021). Natural disasters- origins, impacts, management. Encyclopedia, 1(4), 1101-1131. [DOI:10.3390/encyclopedia1040084] 
Dash, B., & Walia, A. (2020). Role of multi-purpose cyclone shelters in India: Last mile or neighbourhood evacuation. Tropical Cyclone Research and Review, 9(4), 206-217. [DOI:10.1016/j.tcrr.2020.11.002] 
Diego, F. R., & Eusebi, C. (2017). Using interdependency matrices to mitigate targeted attacks on interdependent networks: A case study involving a power grid and backbone telecommunications networks. International Journal of Critical Infrastructure Protection, 16, 3-12. [DOI:10.1016/j.ijcip.2016.11.004] 
Jodaki, M., & Hassanpor, H. (2018). [Prioritization of effective factors on improving employee productivity using analysis process technique Network (ANP); (Case study: National Standard Organization of Iran) (Persian)]. Standard and Quality Management Journal, 8(2), 38-65. [Link] 
Mavedat, E., Maleki, S., & Dideban, S. (2019). [Urban vulnerability zoning with passive defense approach and VIKOR modeling, a case study of Ahvaz metropolis (Persian)]. Scientific Journal of "Passive Defense, 10(3), 63-74. [Link]
Praneetpholkrang, P., Van Nam, H., & Kanjanawattana, S. (2021). A multi-objective optimization model for shelter location-allocation in response to humanitarian relief logistics. The Asian Journal of Shipping and Logistics, 37(2), 149-156. [DOI:10.1016/j.ajsl.2021.01.003] 
Qin, L., Xu, W., Zhao, X., & Ma, Y. (2020). Typhoon track change - based emergency shelter location-allocation model: A case study of Wenchang in Hainan province, China. Injury Prevention: Journal of the International Society for Child and Adolescent Injury Prevention, 26(3), 196–203. [DOI:10.1136/injuryprev-2018-043081] [PMID] [PMCID] 
Mahmoudzadeh, A., Ghaazi, I., & Askari, M. (2017). [Investigating and evaluating the worn-out texture of Ilam City with the approach of earthquake crisis management (Persian)]. Scientific- Research Quarterly of Geographical Data (SEPEHR), 26(102), 111-126. [DOI:10.22131/sepehr.2017.27461]
Mardiansjah, F. H., Rahayu, P., & Rukmana, D. (2021). New patterns of urbanization in Indonesia: emergence of non-statutory towns and new extended urban regions. Environment and Urbanization ASIA, 12(1), 11-26. [DOI:10.1177/0975425321990]
Rahnama, M. R., & Hayati, S. (2013). [Analysis of urban smart growth indexes in Mashhad (Persian)]. Urban Structure and Function Studies, 1(4), 71-98. [Link]
 Shafiezade, M., & Movahedi, H. (2020). [Identification of safe places for emergency accommodation of citizens of Rasht city during crisis (Persian)]. Journal of New Research Approaches in Management and Accounting, 4(13), 116-134. [Link]
Saidpour, S., & kashefidust, D. (2018). [Urban shelters localization with passive defense approach-case study: Saqqez City (Persian)]. Scientific- Research Quarterly of Geographical Data (SEPEHR), 26(104), 129-144. [DOI:10.22131/sepehr.2018.30523]
Mohamadi Dehcheshme, M., & Heidarinia, S. (2015). [The spatial modeling of proximity in special land use from passive defense point of view in Ahvaz Metropolis (Persian)]. The Journal of Spatial Planning, 19(2), 211-236. [Link]
Samadi, B., & Danekar. (2021). [A review of multi-criteria decision-making methods in environmental studies (Persian)]. Scientific and Research Electronic Journals, 19(2), 105-124. [Link]
Shi, P., (2019). Hazards, disasters, and risks. In: Disaster risk science. IHDP/Future Earth-Integrated Risk Governance Project Series. Springer: Singapore. [DOI:10.1007/978-981-13-6689-5_1] 
Karami, F., Karimzadeh, H., & Ahmadi, M. J. (2021). [Site selection for disaster management and support bases in border areas from the perspective of passive defense - Case study: Baneh County (Persian)]. Scientific- Research Quarterly of Geographical Data (SEPEHR), 30(118), 185-201. [Link]
Khmmar, G., Gohari, H., & Hosain, Z. (2014). [Feasibility of location selection of urban shelters using model (IO) and method (AHP) (case study: 13 localities of district one of Kerman city) (Persian)]. Urban Structure and Function Studies, 2(7), 29-54. [Link]
Khmmar, G., & Gohari, H. (2013). [Planning of passive defense shelters and urban places Using fuzzy logic (Case study: One urban area of Kerman) (Persian)]. Journal of Geography and Environmental Studies, 2, 21-34. [Link]
Kuddus, M. A., Tynan, E., & McBryde, E. (2020).Urbanization: A problem for the rich and the poor? Public Health Reviews, 41, 1. [DOI:10.1186/s40985-019-0116-0] [PMID] [PMCID] 
United Nations. (2019). World urbanization prospects. California: United Nations. [Link]
White, R., Boult, T., & Chow, E. (2014). A computational asset vulnerability model for the strategic protection of the critical infrastructure. International Journal of Critical Infrastructure Protection, 7(3), 167-177. [DOI:10.1016/j.ijcip.2014.06.002]
Yazdani, M. H., Parsay Mogaddam, M., & Seyedin, A. (2020). [Application of passive defense approach in location of public and multi-purpose shelters (Case Study: Ardabil City) (Persian)]. Geographical Planning of Space, 9(34), 153-172. [DOI:10.30488/GPS.2020.102601]
Zhang, X. J., & Liu, Y. Y. (2020). Hierarchical location of urban emergency shelters under multi-flow pattern. IOSR Journal of Business and Management (IOSR-JBM), 22(2), 6-11. [Link]
Zhang, X., Yu, J., Chen, Y., Wen, J., Chen, J., & Yin, Z. E. (2020). Supply demand analysis of urban emergency shelters based on spatiotemporal population estimation. International Journal of Disaster Risk Science, 11(3), 519-532. [Link]
Yokomatsu, M., Park, H., Kotani, H., & Ito, H. (2022). Designing the building space of a shopping street to use as a disaster evacuation shelter during the COVID-19 pandemic: A case study in Kobe, Japan. International Journal of Disaster Risk Reduction, 67, 102680.[DOI:10.1016/j.ijdrr.2021.102680] [PMID] [PMCID]