مقدمه
شهرنشینی سریع پدیده‌ای است که در بسیاری از مناطق شهری و تعداد زیادی از کشورهای درحال‌توسعه دیده می‌شود. در دهه‌های گذشته، گسترش با نرخ‌های بسیار بالاتر از رشد جمعیت، تقاضا برای حمل‌ونقل و انرژی (هندایانی و رودی آرتور، 2014؛ لیو و همکاران، 2017؛ بهادری و بویناگریان، 2016: 288) را افزایش داده است و این نوع گسترش در همه جهات، به تغییر کاربری زمین شهری منجر شده است. همچنین این موضوع باعث تغییراتی واضح در حاشیه‌های شهری یا مناطق روستایی پیرامونی شهر نسبت به مرکز شهر شده است (سان و همکاران، 2016؛ الشاوابکه و همکاران، 2022). در‌نهایت این پدیده باعث تغییر کالبد مراکز شهری بدون برنامه و غیراصولی شده است که در چارچوب میراث شهری، باعث افزایش آلودگی و کاهش منابع به‌عنوان عناصر منفی اولیه تأثیرگذار بر شهر تاریخی، شده است. حفاظت از میراث به‌عنوان یک عامل ضروری برای توسعه پایدار شناخته‌شده است (اپندینو، 2017). به دلیل اینکه مراکز شهر به‌عنوان قدیمی‌ترین و بالاترین درجه در سلسله‌مراتب فضاهای شهری قرار دارند و روزانه افراد زیادی از سایر نقاط شهری به این مراکز سرازیر شده و از کاربری‌های تجاری، آموزشی و غیره این فضاهای شهری استفاده می‌کنند (الشاوابکه و همکاران، 2022)، چنین سیستمی نیاز به برنامه‌ریزی دقیق به‌منظور کاهش خطرات و خسارت‌های احتمالی به هنگام بروز بحران‌های طبیعی و غیرطبیعی دارد(رحیم‌زاده مدنی و همکاران، 1398). 
مخاطرات طبیعی و غیرطبیعی از مهم‌ترین چالش‌های زندگی جوامع انسانی است و این جوامع، در طول تاریخ به کسب تجربه‌هایی برای مقابله با این مخاطرات و کاهش آسیب‌های ناشی از آن نائل شده‌اند (امیرحاجلو و سقایی، 1400: 218). به‌طورکلی بحران حادثه‌ای است که در اثر رخدادها و عملکردهای طبیعی و انسانی به‌طور ناگهانی به وجود می‌آید، مشقت و سختی را به یک مجموعه یا جامعه انسانی تحمیل می‌کند و برطرف کردن آن به اقدامات اضطراری، فوری و فوق‌العاده نیاز دارد که نیازمند این است که مدیران شهری با دیدگاه‌های واقع‌بینانه در سیستم‌های مدیریتی نقش بسیار مهمی را در مدیریت بحران ایفا کنند. درواقع می‌توان گفت بحران‌شناسی بخش مهمی از فرایند مدیریت بحران و پدافند غیرعامل را تشکیل می‌دهد. هر اقدام غیرمسلحانه‌ای‌ که آسیب‌پذیری نیروی انسانی، ساختمان‌ها، زیرساخت‌ها، تجهیزات، اسناد و شریان‌ها را در برابر تهدیدات طبیعی یا انسان‌ساز کاهش دهد و یا غیرفعال کند، پدافند غیرعامل نامیده می‌شود. در صورت وقوع حوادث غیرطبیعی (انسان‌ساخت)، مانند جنگ، نیاز به دفاع برای هر کشور بسیار جدی، مهم و راهبردی است و پدافند غیرعامل راهبردی برای کاهش آسیب‌پذیری و افزایش تاب‌آوری در برابر انواع مخاطرات است. در اصول پدافند غیرعامل بر بافت شهری و برنامه‌ریزی ساخت‌وساز تأکید ویژه‌ای شده است و از‌نظر اهمیت تفکیک کاربری‌ها یکی از مهم‌ترین اصول حاکم بر پدافند غیرعامل شهری است (مهیا قوچانی و همکاران، 2022). 
به‌طورکلی تحکیم فضاهای بحرانی موجود کشور در برابر تهدیدات، کور کردن سیستم اطلاعاتی دشمن از‌طریق استتار، ایجاد پوشش حفاظتی در طرح‌ها و برنامه‌های طبقه‌بندی‌شده و استفاده از فریب، ابتکار و تنوع در اجرای برنامه‌ها از‌جمله اقداماتی است که در صورت به‌کارگیری، اهداف پدافند غیرعامل شهری قابل‌دستیابی است (سرتیپی و همکاران، 1401). با‌توجه‌به ساخت‌وسازهای موجود در سطح شهر ارومیه و ضعف در مورد توجه قرار گرفتن اصول پدافند غیرعامل در این زمینه توسط مسئولان، می‌توان به‌وضوح شکاف میان برنامه‌ریزان شهری و متخصصین پدافند غیرعامل را حس کرد. بنابراین می‌توان با برقراری پیوند مناسب میان برنامه‌ریزان و مدیران شهری با برنامه‌ریزان و متخصصین پدافند غیرعامل، ضمن بالا بردن پایداری شهر و ایجاد امنیت شهری از هم‌افزایی میان این 2 تخصص در طرح‌های توسعه شهری به بهترین نحو بهره برد. برنامه‌ریزی اصولی و منطقی با‌توجه‌به ویژگی‌ها و امکانات منطقه که به کاهش آسیب‌پذیری و تلفات جانی و مالی منجر شود، امری ضروری و حائز اهمیت به شمار می‌رود. در ارومیه، در بخش مدیریت شهری در زمینه ساخت‌وساز جهت پیاده کردن اصل‌های پدافند غیرعامل برنامه خاصی اندیشیده نشده است و در شرایط به وقوع پیوستن حادثه‌های طبیعی و غیرطبیعی، احتمال وجود خطرات جدی بسیار بالا خواهد بود. بنابراین در این راستا هدف اصلی این پژوهش مکان‌یابی بهینه کاربری‌های پشتیبان از منظر پدافند غیرعامل در بافت تاریخی شهر ارومیه است تا ضمن بررسی وضع موجود، در جهت مکان‌یابی بهینه این کاربری‌ها اقدام شود.

پیشینه پژوهش و مبانی نظری
سرعت شهرنشینی در شهرهای کشورهای درحال‌توسعه منجر شده است تا نصف جمعیت جهان در حال حاضر در مناطق شهری مستقر شوند و بیشتر این مناطق با تراکم جمیعی بالا، رشد غیراصولی (حسین‌زاده و همکاران، 1399)، گستره جغرافیایی وسیع و تجمع تأسیسات و نیروی انسانی در رأس تهدیدات قرار دارند (شهبازی و همکاران، 1400). به‌طورکلی 2 نوع بحران در جوامع وجود دارد که شامل بحران انسانی و طبیعی می‌شود. بحران طبیعی به‌عنوان حالتی از حوادث طبیعی است که به دلیل عملکرد پدیده‌های طبیعی (مانند تغییرات اقلیمی و زمین ساختی) به وقوع می‌پیوندند و باعث به وجود آمدن تلفات و خسارات مالی و جانی می‌شوند، اما بحران‌های انسانی به دلیل عملکردهای نادرست انسانی در ساختارهای مدیریتی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی رخ می‌دهند و این موضوع همیشه یکی از اضطراب‌های جوامع بشری است (کرمی و همکاران، ). 
در این راستا پدافند غیرعامل به‌عنوان یکی از شاخه‌های مدیریت بحران دانسته می‌شود که با‌توجه‌به برنامه توسعه سازمان ملل متحد مدیریت بحران چنین تعریف می‌شود: «مجموعه فعالیت‌های اجرایی و تصمیم‌گیری‌های مدیریتی و سیاسی وابسته به مراحل مختلف و در همه سطوح که در جهت نجات، کاهش ضایعات و خسارات، جلوگیری از وقفه در زندگی، تولید و خدمات، حفظ ارتباطات، حفظ محیط‌زیست و بالاخره ترمیم و بازسازی خرابی‌های تدارک دیده می‌شود» (ابراهیم‌نیا و قائدی، 1398). دفاع غیرعامل با مفهوم کلی دفاع در برابر تهاجم، بدون استفاده از سلاح و درگیر شدن مستقیم، سابقه‌ای بس طولانی در تاریخ بشری به قدمت خلقت انسان دارد. شکل‌گیری تمدن‌های اولیه در جهان همواره با وقوع جنگ همراه بوده است. انسان‌ها از‌طریق پناه گرفتن در غارها و ساخت جوشن و سپر و ایجاد برج و بارو، قلاع محکم و مرتفع و حفر خندق جهت حفظ جان و تأمین امنیت گروهی با هدف پیشگیری از حملات غافلگیرانه دشمن اقدام کرده‌اند (حاجی کاظمی و عبدالله‌زاده طرف، 1397). به‌طورکلی پدافند غیرعامل را می‌توان مجموعه‌ای از اقدامات غیرمسلحانه دانست که موجب کاهش آسیب‌پذیری نیروی انسانی، ساختمان‌ها، تأسیسات، تجهیزات و شریان‌های حیاتی شهر در برابر حملات نظامی یا مخاطرات طبیعی و انسانی شود (زیرکی و سعادتی، 1397).
بدون شک نوع پدافند در بخش شهری کاملاً متفاوت با پدافند نظامی است و می‌توان اصطلاح پدافند غیرعامل شهری را برای این بخش‌ها مناسب‌تر دانست. از سوی دیگر پدافند غیرعامل بسیار مهم‌تر از سایر بخش‌هاست به‌طوری‌که اهمیت این موضوع در مناطق شهری، هم به لحاظ اقتصادی، هم به لحاظ سیاسی، هم به لحاظ اجتماعی و فرهنگی واجد اهمیت دو‌چندان است (امیریان و همکاران، 1399). به‌طورکلی پدافند غیرعامل شهری، بیش از آنکه از قاعده استحکام سازه‌ها تبعیت کند، از قاعده پیشگیری و لگام اندیشه هجوم و برقراری ایمنی پیروی می‌کند. با این اعتبار، روش‌های فرهنگی (اعتمادسازی، حس همجواری و غیره) اقتصادی (سرمایه‌گذاری‌های مشترک، ایجاد مناطق اقتصادی مشترک و غیره)، ایمنی (حفظ تعادل روابط شهری، ایمنی در مراکز تفریحی، ورزشی، معابر و غیره) اجتماعی (تقویت پیوندهای فرهنگی، مذهبی، تأمین نیازهای رفاهی شهروندان) می‌باید در پدافند غیرعامل شهری برجسته شوند (عبداله زاده فرد، 1399). 
اگر در طراحی‌های شهری با مکان‌یابی‌های جدید و به‌کارگیری دانش فنی میان شهر و تأسیسات و تجهیزات آن، نظم فضایی مناسبی به وجود آید می‌توان در زمان جنگ از تخریب بیشتر جوامع شهری جلوگیری کرد. مطابق قانون برنامه 5‌ ساله توسعه جمهوری اسلامی ایران (1390 تا 1394) یکی از محورهای اساسی موضوع امنیت ملی و دفاع، بحث پدافند غیرعامل است که بایستی در برنامه‌ریزی‌ها لحاظ شود. با این تفاسیر، برنامه‌ریزان شهری به دلیل نقش مؤثری که در هدایت و توسعه مرکز زیست و فعالیت ایفا می‌کنند و نیز به دلیل اساس پیدایش حرفه‌شان که تأمین منافع عمومی بوده است، نمی‌توانند از چنین موضوعی کناره‌گیری کنند (عزیزی و برنافر، 1390). با‌توجه‌به ادبیات موضوعی پژوهش مکان‌یابی کاربری‌های پشتیبان شهری نظیر بیمارستان، ایستگاه‌آتش‌نشانی و جایگاه سوخت به نظر ضروری می‌رسد. 
در‌رابطه‌با موضوع پژوهش، پژوهش‌های متنوعی در خارج و داخل کشور صورت گرفته است که گولزاری و تاراکچی (2021) یک چارچوب مدل‌سازی جدید بر‌اساس انتخاب و استقرار بهینه مراکز بهداشتی موقت در منطقه را ارائه کرده‌اند. به‌طوری‌که در این چارچوب پزشکان به‌راحتی بتوانند مراقبت‌های حضوری و مجازی را به افراد ارائه دهند (گولزاری و تاراکچی 2021). هاوکو و همکاران (2017) به آسیب‌پذیری زیرساخت‌های شهر به‌عنوان بخشی از مفهوم شهر انعطاف‌پذیر پرداخته‌اند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد با افزایش ویژگی‌های انعطاف‌پذیری، می‌توان آسیب‌پذیری عنصر یا سیستم خاص را کاهش داد (هاوکو و همکاران 2017). هاوسکن و همکاران (2011)، در مقاله‌ای با هدف بررسی دفاع عامل در مقابل پدافند غیرعامل به نقش تهاجم استراتژی و چگونگی تعیین تعادل بین حفاظت از یک شی‌ء (دفاع غیرعامل) و جلوگیری از آسیب‌پذیری آن و نابود کردن شی‌ء (دفاع فعال) پرداخته‌اند. نتیجه پژوهش به‌صورت قیاسی تعادل بین حمله و دفاع را در برابر آسیب‌پذیری تعیین می‌کند و تأثیر آن‌ها را نسبت به هم می‌سنجد. نکته قابل‌توجه در‌زمینه پیشینه پژوهش‌های خارجی درباره پدافند غیرعامل توجه بیش‌ازحد و حساسیت این پژوهشگران به بازه زمانی جنگ سرد بین ایالات‌متحده آمریکا و شوروی سابق است (هاسکن و لوتین 2011). 
در پژوهش‌های داخل کشور نیز فری و همکاران (1402) در پژوهش خود به ارزیابی و بررسی بعد کالبدی و مؤلفه‌های آن در بافت تاریخی شهر ارومیه از منظر پدافند غیرعامل پرداخته‌اند که نتایج این پژوهش نشانگر وجود رابطه قوی میان متغیر کالبدی با بعد کالبدی از منظر پدافند غیرعامل را دارد (فری و همکاران 1402). شهبازی و همکاران، 1400 در پژوهش خود اشاره‌ کرده‌اند که بیمارستان‌های شهر ارومیه پراکندگی مناسب و یکنواختی ندارند و میزان ریسک‌پذیری آن‌ها در زمان بحران زیاد است و از میان بیمارستان‌های موجود در شهر ارومیه، 2 بیمارستان سیدالشهدا و میلاد در وضعیت مناسبی قرار دارند (شهبازی و همکاران، 1400). احسانی‌فر و همکاران (1400) در پژوهش خود اشاره‌ کرده‌اند که در ابتدا معیارهای مکان‌یابی با‌توجه‌به موقعیت و شرایط مکانی و جغرافیایی اراک از‌طریق منابع بیمارستانی، کارشناسان، کتب و مقالات استخراج شده است که شامل معیارهای فاصله از محله‌های مسکونی، مراکز آموزشی، پارکینگ و پایانه‌های اصلی حمل‌ونقل، مراکز نظامی و انتظامی، مراکز تجاری، آتش‌نشانی، دسترسی، تأسیسات و تجهیزات شهری، مرکز شهر، کارخانه‌ها و کارگاه‌های صنعتی، گسل، فضای سبز و مراکز درمانی است که در حالت فازی وزن‌دهی و با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند (احسانی‌فر و همکاران 1400). باقری و همکاران (1399) در پژوهش خود اشاره ‌کرده‌اند که به دلیل اهمیت مطالعه حاضر از 13 معیار اثرگذار فاصله از مراکز حساس نظامی و صنعتی، ایستگاه‌های آتش‌نشانی، پارک‌ها و فضای سبز، مراکز بهداشتی‌درمانی، مراکز تجاری، پراکندگی و شعاع دسترسی بیمارستان‌ها، معابر و راه‌های اصلی، گسل، رودخانه، کاربری‌های آموزشی، مراکز سوخت و تراکم جمعیت در تحلیل داده‌ها استفاده ‌شده است و از‌طریق روش شبکه عصبی موقعیت بیمارستان‌های شهر تبریز را بررسی کرده‌اند (باقری و همکاران 1399). امتحانی و همکاران (1399) در پژوهش خود اشاره‌ کرده‌اند که به‌منظور مکان‌یابی بهینه، از تحلیل سلسله‌مراتبی و سیستم اطلاعات جغرافیایی بهره جسته‌اند. همچنین برای گردآوری داده‌ها از 10 نفر از متخصصان حوزه سلامت و برنامه‌ریزی شهری خواسته‌اند تا به 3 معیار و 10 زیرمعیار امتیاز دهند. این زیرمعیارها شامل مالکیت زمین، خطوط انتقال نیرو، گسل، مسیل، هم‌جواری، دسترسی، تراکم جمعیتی، پوشش زمین، شیب و قیمت زمین است (امتحانی و همکاران 1399). قنبران و همکاران (1398) در پژوهش خود فهرستی از معیارهای مکان‌یابی مراکز بیمارستانی شامل مراکز بهداشتی‌درمانی، مراکز آموزشی، مراکز ورزشی، ایمنی، کیفیت ابنیه، دسترسی، آلودگی محیطی، ریزدانگی، پمپ‌بنزین، صنعتی‌کارگاهی، رودخانه، آلودگی صوتی، تراکم جمعیت، بافت منطقه، گسل و فضای سبز  استخراج کردند. سپس به دلیل وجود تفاوت در میزان تأثیرگذاری معیارها و داشتن رابطه درونی برخی از شاخص‌ها، با استفاده از تکنیک ANP، مقایسات زوجی مؤلفه‌ها توسط 20 نفر از اساتید و کارشناسان خبره در‌زمینه شهرسازی، برنامه‌ریزی شهری، معماری و مخاطرات طبیعی، صورت گرفت و وزن هر‌یک از آن‌ها محاسبه شد. در ادامه با‌توجه‌به تعداد معیارها و وزن نهایی زیرمعیارها، لایه‌های موردنیاز در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی ایجاد شد (قنبران و همکاران، 1398). امینی و همکاران (1397) در پژوهش خود اشاره‌کرده‌اند که در جهت گردآوری داده از معیارهای ایمنی، مراکز بهداشتی‌درمانی، آلودگی محیطی، ریزدانگی، کیفیت ابنیه، تراکم جمعیت، مراکز آموزشی، مراکز ورزشی، بافت منطقه، آلودگی صوتی، دسترسی، گسل، فضای سبز، پمپ‌بنزین، صنعتی‌کارگاهی، رودخانه استفاده کرده‌اند. بعد از شناسایی عوامل تأثیر‌گذار در مکان‌یابی کاربری‌های بهداشتی و درمانی، اقدام به تهیه نقشه معیارهای موقعیتی و معیارهای هم‌جواری شده است. سپس لایه‌های اطلاعاتی توسط سامانه اطلاعات جغرافیایی تهیه شد. همچنین پس ‌از آن ارزش‌گذاری و استاندارد‌سازی در محیط Idrisi با استفاده از مجموعه‌های فازی انجام شد. برای وزن‌دهی عوامل از روش انتقادی استفاده‌ شده است (امینی و همکاران، 1397: 67). آفتاب و همکاران (1397) در پژوهشی با عنوان «ارزیابی آسیب‌پذیری شهر ارومیه با رویکرد پدافند غیرعامل» اشاره‌کرده‌اند که منطقه 2 به دلیل سکونتگاه‌های غیررسمی و منطقه 4 به دلیل محلات قدیمی و همچنین از منظر پدافند غیرعامل به دلایل تراکم بالای جمعیتی و مسکونی، قرارگیری اکثر مراکز اداری‌سیاسی حساس و تجاری در این مناطق، آسیب‌پذیرترین مناطق ارومیه هستند.
با‌توجه‌به بررسی‌های صورت‌گرفته از پیشینه پژوهش، در محدوده مورد‌مطالعه این پژوهش، پژوهش‌های اندکی در رابطه با مکان‌یابی کاربری‌های پشتیبان از منظر پدافند غیرعامل صورت گرفته است و همچنین با‌توجه‌به بررسی‌های پژوهش‌های متنوع از میزان ‌آسیب‌پذیری و آسیب‌خیزی این محدوده و همچنین وجود کاربری‌های حساس و تاریخی در این منطقه از شهر، به‌نظر می‌رسد بررسی وضع موجود و مکان‌یابی بهینه کاربری‌های پشتیبان از منظر پدافند غیرعامل در این محدوده از اهمیت بالایی برخوردار باشد همچنین پیرو نتایج پژوهش فری و همکاران (1402) که نشان‌دهنده اهمیت فاصله این محدوده از کاربری‌های پشتیبان نظیر ایستگاه آتش‌نشانی، جایگاه سوخت و بیمارستان است، در این پژوهش وضع موجود و مکان‌یابی بهینه کاربری‌های پشتیبان (بیمارستان، جایگاه سوخت و ایستگاه آتش‌نشانی) بررسی شده است. از جنبه‌های نوآوری پژوهش می‌توان به استفاده از داده‌های به‌روزتر اشاره کرد. به‌طوری‌که با‌توجه‌به تغییرات صورت‌گرفته در نظام منطقه‌بندی مناطق شهر ارومیه، می‌تواند داده‌های به‌روز در نتایج این پژوهش تأثیر مستقیم داشته باشد. همچنین به دلیل نبود پژوهش مشابه در این محدوده، نتایج این پژوهش می‌تواند در راستای اتخاذ سیاست‌های توسعه‌ای و پدافندی در این محدوده توسط مدیران شهری مفید واقع شود. 




روش
پژوهش حاضر به لحاظ هدف توصیفی و تحلیلی و نتایج آن کاربردی است که از‌نظر زمانی طولی است. گردآوری داده‌ها به 2 صورت اسنادی و میدانی است. به‌طوری‌که در ابتدا مبانی نظری و پیشینه پژوهش از مطالب کتابخانه‌ای و علمی نظیر کتاب‌ها، مقالات علمی و غیره جمع‌آوری شد و سپس به برداشت میدانی از محدوده موردمطالعه پرداخته‌ شده است. شیوه گردآوری داده‌ها نیز از‌طریق پرسش‌نامه خبرگان صورت گرفته است. جامعه آماری پژوهش 10 نفر از متخصصین این حوزه، شامل کارشناسان (فرمانداری، سازمان شهرداری، سازمان نظام‌مهندسی، ستاد مدیریت بحران و غیره) است که به‌صورت هدفمند انتخاب شده‌اند تا ماتریس اولیه پژوهش برای وزن‌دهی به معیارها تشکیل شود. 
در پژوهش حاضر، از فرایند تحلیل شبکه‌ای  برای تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها استفاده شده است. فرایند تحلیل شبکه‌ای یکی از تکنیک‌های تصمیم‌گیری چند‌معیاره موسوم به «فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی» را با جایگزینی «شبکه» به‌جای «سلسله‌مراتب»، بهبود می‌بخشد (مؤمنی، 1387). بنابراین فرایند تحلیل شبکه‌ای، گسترش‌یافته فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی است به‌طوری‌که همه ویژگی‌های مثبت AHP‌ ازجمله سادگی، انعطاف‌پذیری، به‌کارگیری معیارهای کمی و کیفی به‌طور هم‌زمان و قابلیت بررسی سازگاری و قضاوت‌ها را دارد و علاوه‌برآن، می‌تواند ارتباطات پیچیده (وابستگی‌های متقابل و بازخورد) بین عناصر تصمیم را با به‌کارگیری ساختار شبکه‌ای به‌جای سلسله‌مراتبی در نظر بگیرد. تفاوت بین ساختار سلسله‌مراتبی و شبکه‌ای در این است که فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی، روابط بین سطوح تصمیم‌گیری یک‌طرفه و سلسله‌مراتبی بوده و هر سطح تصمیم‌گیری تنها به سطح بالایی وابسته است (گنسر و گورپینار، 2007). بنابراین در این پژوهش با بهره‌گیری از فرایند تحلیل شبکه‌ای، مدل پویا و همه‌جانبه‌ای برای مکان‌یابی مراکز سوخت، ایستگاه‌های آتش‌نشانی و بیمارستان از منظر پدافند غیرعامل استفاده ‌شده است. بدین منظور باید ساختار شبکه‌ای مدل شامل عناصر سازمان‌دهنده (هدف، معیارهای اصلی و زیرمعیارها) ایجاد شود. در این میان معیارهای مورداستفاده برای مکان‌یابی بر‌اساس بررسی منابع معتبر داخلی و خارجی و طوری انتخاب‌ شده‌اند که اولاً، با بیشترین درجه اهمیت، در چارچوب داده‌های در دسترس جای‌ گیرند و قابلیت بررسی باشند. ثانیاً، بیشترین میزان انطباق با تکنیک انتخاب‌شده را داشته باشند. عناصر مدل پس از انتخاب مناسب‌ترین و کامل‌ترین مجموعه از معیارها، ساختار شبکه‌ای مدل را شکل می‌دهند. نظر به اینکه دلیل انتخاب معیارها‌، تأثیرگذاری کم‌وبیش آن‌ها بر مکان‌یابی از منظر پدافند غیرعامل شهری بوده، ممکن است افزایش مقدار یا کمیت تمامی معیارهای تعیین‌شده با انتخاب سایت مناسب، هم‌جهت نباشند و برخی معیارها، به‌طور معکوس بر مناسب بودن آن‌ها تأثیرگذار باشند. به این امر در گام‌های بعدی (تشکیل پایگاه داده‌ها)، رسیدگی می‌شود. در این پژوهش از معیارها و زیرمعیارهای جدول شماره 2 برای مکان‌یابی مراکز سوخت، ایستگاه‌های آتش‌شانی و بیمارستان از منظر پدافند غیرعامل استفاده‌شده است




محدوده موردمطالعه
محدوده موردمطالعه بافت تاریخی شهر ارومیه واقع در استان آذربایجان‌غربی است. بافت تاریخی شهر ارومیه مجموعه‌ای از میراث تاریخی است که نشان‌دهنده هویت تاریخی و فرهنگی شهر است. روند شکل‌گیری این بافت از زمان پیدایش تا دوران پهلوی است. عناصر تشکیل‌دهنده بافت کهن عبارت‌اند از: مسجد جامع، بازار و محلات مسکونی و شبکه ارتباطی ارگانیک. هریک از عناصر کالبدی مذکور از تناسب و هماهنگی خاصی برخوردار بوده و به‌صورت سلسله‌مراتبی با یکدیگر نمود عینی پیدا کرده‌اند. بافت کهن شهر ارومیه دارای محلات تاریخی و با‌ارزشی است که در راستای نظام محله‌بندی شکل یافته است. درگذر زمان با‌توجه‌به مداخلات دوره پهلوی و خیابان‌کشی‌ها و تدوین طرح‌های گوناگون، مرزهای این محلات دچار تغییرات و دگرگونی بسیاری شده است؛ با‌این‌همه هنوز در بین مردم محلی مرزهای محلات کهن باقی‌مانده و حتی خیابان‌ها و عناصر شاخص را نیز به نام همان محلات نسبت می‌دهند. این محدوده، بازار قدیمی شهر، ساختمان‌های قدیمی و در طول زمان ساختمان‌های اداری و تجاری اصلی شهر را در خود جای ‌داده و هنوز هم مرکز اصلی شهر ارومیه محسوب می‌شود. اما تغییرات سازمان و نظام اجتماعی‌اقتصادی شهر، فعل‌وانفعالات جدید کالبدی ازجمله خیابان‌کشی‌ها، حضور فعالیت‌های جدید، سبب چند تکه شدن بازار و درنتیجه استقرار فعالیت‌های اصلی شهری، مانند مراکز اداری و تجاری در امتداد محورهای جدید شده است.

یافته‌ها

یافته‌های میدانی
در جهت بررسی دقیق‌تر وضعیت محدوده موردمطالعه به لحاظ وجود کاربری آتش‌نشانی، بیمارستان و جایگاه سوخت، برداشت میدانی صورت گرفته است. ایستگاه‌های آتش‌نشانی در محدوده موردمطالعه در بخش شمال شرقی محدوده (تصویر شماره 2) قرار دارند و دارای سازه مناسبی نیستند. ایجاد ایستگاه سیار آتش‌نشانی در محل‌های نزدیک به مراکز تجاری و بازار نیز باید مدنظر قرار گیرد.



در محدوده موردمطالعه 3 بیمارستان معروف وجود دارد (تصویر شماره 3) ازجمله بیمارستان عارفیان که ازلحاظ مقیاس از بزرگ‌ترین بیمارستان‌های شهر به ‌حساب می‌آید. بر‌اساس نتایج و باتوجه‌به قدیم ساخت بودن این بیمارستان‌ها، باید از مصالح مقاوم‌تر در این بیمارستان‌ها استفاده کرد. به نظر می‌رسد انتقال بیمارستان عارفیان به خارج از محدوده باعث به وجود آمدن فضای باز و امکان کاربری‌های موردنیاز در این محله متراکم ازیک‌طرف و از طرف دیگر انتخاب عرصه‌ای ایمن‌تر برای بیمارستان خواهد شد.



به لحاظ جایگاه سوخت نیز در محدوده موردمطالعه تنها 3 جایگاه وجود دارد (تصویر شماره 4) که البته نزدیک همدیگر هستند. مقاوم‌سازی این جایگاه‌های سوخت نیز از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.



یافته‌های تحلیلی
پس از شناسایی وضع موجود در محدوده موردمطالعه به بررسی مؤلفه مکان‌یابی این کاربری‌های پشتیبان از‌طریق روش فرایند تحلیل شبکه‌ای پرداخته ‌شده است. در مرحله اول معیارها و زیرمعیارهای مکان‌یابی ، ضمن مقایسه زوجی نسبت به یکدیگر، بر‌اساس معیارهای کنترلی و روابط درونی خود و برمبنای مقیاس  ‌9 کمیتی ساعتی با نظر کارشناسان، در قالب جداول پرسش‌نامه از‌طریق به‌صورت زوجی مورد مقایسه قرار گرفتند. سپس نتایج حاصل از آن برای انجام مراحل بعدی به محیط نرم‌افزاری Super Decisions وارد شدند. در داخل هر خوشه عناصر و معیارها و زیرمعیارهای مربوط جای می‌گیرند. عناصر هر خوشه ضمن آنکه در داخل خود به هم مربوط می‌شوند، برخی از آن‌ها ممکن است با عناصر سایر خوشه‌ها نیز وابسته باشند. این موضوع روابط بین خوشه‌ها و عناصر خوشه‌های مختلف را مشخص می‌کند. تصویرهای شماره 5، 6 و 7 ساختار شبکه‌ای مدل را نمایش می‌دهند. در گام بعدی وزن نسبی عناصر ماتریس محاسبه و در‌نهایت عناصر جدول نرمال شده‌اند. با‌توجه‌به اینکه برخی عناصر درون خوشه‌ها ممکن است، به عناصر سایر خوشه‌ها وابسته باشند، با‌توجه‌به معیارهای کنترل ماتریس مقایسه زوجی تشکیل ‌شده و عناصر ماتریس دوبه‌دو باهم مقایسه می‌شوند و وزن ماتریس به دست می‌آید و نتیجه وارد سوپر ماتریس اولیه می‌شود. سوپر ماتریس حاصل از تلفیق ماتریس‌های مختلف، سوپر ماتریس اولیه است که جمع عناصر هر ستون سوپر ماتریس بیش از 1 است و در مرحله بعد، سوپر ماتریس نرمال می‌شود و سوپر ماتریس حاصل از آن سوپر ماتریس وزنی است و نهایتاً جهت هم‌گرا شدن سوپر ماتریس وزنی، عناصر موجود در معیارها آن‌قدر به توان می‌رسند، تا هم‌گرا شوند









به‌منظور یافتن وزن (میزان اهمیت) نهایی هر‌یک از زیرمعیارهای ارزیابی، کافی است اعداد متناظر با هریک از زیرمعیارها در سوپر ماتریس حد را با به‌کارگیری یکی از روش‌های نرمال‌سازی، مانند روش فازی‌سازی، استاندارد کرد. فرایند نرمال‌سازی به‌منظور هم‌مقیاس کردن همه زیر‌معیارها انجام می‌گیرد. البته در این پژوهش، اعداد متناظر با هریک از زیرمعیارها با به‌کارگیری روش سهم از کل، استاندارد شده‌اند. به‌این‌ترتیب که به ازای هریک از اعداد یادشده، میزان نسبت هریک از اعداد به مجموع اعداد به کار گرفته‌ شده است. اعداد نرمال‌شده، وزن نهایی هریک از زیرمعیارهای مکان‌یابی است. جدول‌های شماره 3، 4 و 5 میزان وزن نهایی را که هریک از زیرمعیارهای مدل مکان‌یابی کسب کرده‌اند، نشان می‌دهد.
مطابق جدول شماره 3، نتایج حاصل از تحلیل شبکه مکان‌یابی بیمارستان نشان می‌دهد زیرمعیارهای فاصله از مراکز سوخت و نزدیکی به فضای سبز بیشترین تأثیر را بر مکان‌یابی بیمارستان از منظر پدافند غیرعامل را دارند.



مطابق جدول شماره 4، نتایج حاصل از تحلیل شبکه مکان‌یابی جایگاه سوخت نشان می‌دهد زیرمعیارهای نزدیکی به ایستگاه‌های آتش‌نشانی و دسترسی به معابر اصلی بیشترین تأثیر را بر مکان‌یابی جایگاه سوخت از منظر پدافند غیرعامل را دارند.



مطابق جدول شماره 5، نتایج حاصل از تحلیل شبکه مکان‌یابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی نشان می‌دهد زیرمعیارهای کاربری مسکونی و مراکز سوخت بیشترین تأثیر را بر مکان‌یابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی از منظر پدافند غیرعامل را دارند.



پس از تعیین ضرایب اهمیت شاخص‌ها، نوبت به مرحله سنجش شاخص‌ها در سطح محدوده موردمطالعه می‌رسد. برای سنجش شاخص‌ها نیاز است تا داده‌ها برای حصول به اطلاعات مفید در رابطه با مکان‌یابی مورد تحلیل قرار گیرند. این امر با استفاده از قابلیت تحلیل نرم‌افزار GIS و تنظیم لایه‌های اطلاعاتی موردنیاز در محدوده موردمطالعه صورت گرفته است. پس از گردآوری داده‌ها و رقومی کردن و تشکیل پایگاه داده، مرحله تحلیل و پردازش داده‌ها انجام می‌شود که تحلیل‌های مورداستفاده در این بخش شامل موارد ذیل می‌شود: 
1. تبدیل لایه‌های برداری به لایه‌های شبکه‌ای (رستری)؛
2. استانداردسازی لایه‌ها و تحلیل فواصل به‌منظور تعیین حرایم؛
3. طبقه‌بندی لایه‌ها. 
در این مرحله با‌توجه‌به حریم و ضوابط و مقررات و نظر کارشناسان مربوطه، به لایه‌ها ارزش‌های جدید تخصیص داده می‌شود و در قالب طبقاتی گروه‌بندی می‌شوند (جدول‌های شماره 6، 7 و 8) و درنهایت عملیات مبتنی بر هم‌پوشانی لایه‌ها با‌توجه‌به ضریب زیرمعیارها صورت می‌پذیرد.











پس از ارزیابی ارزش‌گذاری لایه‌ها، به تولید نقشه اولیه از‌طریق سیستم اطلاعات جغرافیایی پرداخته ‌شده است که نتایج این تولید در تصویرهای شماره 8، 9 و 10 نشان داده‌ شده است.










پس از به دست آوردن ضرایب اهمیت زیر‌معیارها، اقدام به تولید لایه‌ها در تناسب با شاخص‌ها می‌شود. برای این منظور با‌توجه‌به استانداردهای موجود و نظرات کارشناسان، لایه‌های اطلاعاتی تولید شدند و با تولید لایه‌های اطلاعاتی و اعمال ضرایب اهمیت معیارها و هم‌پوشانی لایه‌ها در محیط جی‌آی‌اس نقشه‌های نهایی مکان‌یابی بیمارستان، ایستگاه‌های آتش‌نشانی و مراکز سوخت محدوده مرکزی شهر ارومیه از منظر پدافند غیرعامل به دست آمد (تصویرهای شماره 11، 12 و 13).
با‌توجه‌به تصویر شماره 11، در نقشه پیشنهادی برای مکان‌یابی بیمارستان، محله‌های علی گورگه و هفت‌آسیاب کاملاً مناسب برای احداث بیمارستان هستند و محله‌های یوردشاهی و بازار باش کاملاً نامناسب هستند.



با‌توجه‌به تصویر شماره 12، بر‌اساس مکان پیشنهادی برای مکان‌یابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی، محله علی گورگه و قسمت‌هایی از محله هزاران کاملاً مناسب برای مکان‌یابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی هستند و محله‌های یوردشاهی و دلگشا کاملاً نامناسب‌اند.



با‌توجه‌به تصویر شماره 13، بر‌اساس مکان پیشنهادی برای مکان‌یابی جایگاه سوخت محله علی گورگه کاملاً مناسب برای مکان‌یابی جایگاه سوخت است و محله‌ بازارباش کاملاً نامناسب است.



بحث
پدافند غیرعامل به‌عنوان یکی از پایدارترین و مؤثرترین روش‌های دفاع در برابر تهدید‌های متعدد، همیشه موردنظر اغلب کشورهای جهان واقع ‌شده است و حتی کشورهایی همچون شوروی سابق و آمریکا با وجود برخوردار بودن از توان بالای نظامی به این موضوع به‌طور خاصی توجه کرده‌اند. بنابراین ملاحظات دفاع غیرعامل در برنامه‌ریزی و شهرسازی دارای اثر بخصوصی در مدیریت ریسک کاهش آسیب‌پذیری شهر و عناصر شهری است و موجب بالا رفتن مقاومت شهروندان در شرایط بحرانی و جلوگیری از دستیابی دشمن به هدف‌های خود که همان وارد ساختن فشار سیاسی است می‌شود. این موضوع میزان اهمیت مکان‌یابی اصولی کاربری‌های حساس را در جهت مدیریت بحران را نشان می‌دهد. در این پژوهش سعی بر این بوده تا ضمن ارزیابی وضع موجود به مکان‌یابی بهینه کاربری‌های پشتیبان در زمان بحران پرداخته شود. 
یافته‌های این پژوهش نشانگر این است که در حوزه مکان‌یابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی، بر‌اساس مکان پیشنهادی برای مکان‌یابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی، محله علی گورگه و قسمت‌هایی از محله هزاران از استقرار کاملاً مناسب برای مکان‌یابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی برخوردار هستند و محله‌های یوردشاهی و دلگشا از استقرار کاملاً نامناسب برخوردارند. در حوزه مکان‌یابی جایگاه‌های سوخت، بر‌اساس مکان پیشنهادی برای مکان‌یابی جایگاه سوخت محله علی گورگه از استقرار کاملاً مناسب برای مکان‌یابی جایگاه سوخت برخوردار است و محله‌ بازارباش از استقرار کاملاً نامناسب برخوردار است و در‌نهایت در حوزه مکان‌یابی بیمارستان، بر‌اساس مکان پیشنهادی برای مکان‌یابی بیمارستان، محله‌های علی گورگه و هفت‌آسیاب از استقرار کاملاً مناسب برای احداث بیمارستان برخوردار هستند و محله‌های یوردشاهی و بازار باش از استقرار کاملاً نامناسب برخوردارند. با تجمیع اطلاعات به‌دست‌آمده می‌توان نتیجه گرفت محله علی گورگه دارای شرایط مناسب‌تری نسبت به سایر محلات برای مکان‌یابی کاربری‌های پشتیبان است. بنابراین باید توجه ویژه‌ای توسط مدیریت شهری بر روی این محله باشد. 

نتیجه‌گیری
با مقایسه نتایج این پژوهش با پژوهش شهبازی و همکاران، 1400 می‌توان نتیجه گرفت در محدوده تاریخی ارومیه پراکندگی مناسب و یکنواختی وجود ندارند و این محدوده نیازمند بازبینی است. همچنین با مقایسه نتایج این پژوهش با پژوهش آفتاب و همکاران (1397) می‌توان نتیجه‌ گرفت منطقه 4 ارومیه که محدوده تاریخی نیز در آن موجود است، در وضعیت نامناسبی از سطح آسیب‌پذیری قرار دارد. همچنین به دلیل نبود پژوهش‌های مشابه با پژوهش صورت‌گرفته در این محدوده، امکان مقایسه دقیق‌تر نتایج با سایر پژوهش‌ها وجود ندارد. ازجمله محدودیت‌های این پژوهش عدم پیش‌بینی مکان‌یابی توأم با تغییرات روز کالبدی شهر است. به‌طوری‌که نتایج این پژوهش مختص به این بازه زمانی و وضع موجود است و با تغییرات اساسی در وضعیت کالبدی، محدوده مورد‌مطالعه نیازمند ارزیابی و مکان‌یابی دوباره است.
همچنین در جهت اعمال سیاست‌های پیشنهادی برای پیشبرد بهینه اهداف پدافند غیرعامل در نظر گرفتن موارد زیر می‌تواند میزان آسیب‌پذیری محدوده موردمطالعه را کاهش دهد: 
کالبدی: ساخت هرگونه مجتمع بزرگ مسکونی، اداری و یا صنعتی بایستی با بررسی نوع میزان تهدیدات انجام شود؛ تصویب و در‌نظرگیری طرح‌های تشویقی برای فعالین بخش ساخت‌وساز به‌منظور پیاده‌سازی اصول پدافند غیرعامل در توسعه‌های آینده محدوده موردمطالعه؛ وضع قوانین در راستای پیکربندی و آرایش محدوده موردمطالعه در جهت جلوگیری از بافت متراکم.
عملکردی: به‌کارگیری و احداث سازه‌های زیرزمینی و سازه‌های سرپوشیده به‌منظور منتقل کردن تأسیسات زیربنایی؛ مکان‌یابی و انتقال بیمارستان، آتش‌نشانی، جایگاه سوخت و بعضی از ادارات و سازمان‌ها از خیابان‌ها و مناطق شلوغ و با تراکم بالا به موقعیتی مناسب‌تر به‌منظور کاهش حجم ترافیک در مواقع بحران؛ احداث سازه‌های مقاوم و استاندارد در برابر انفجار در جایگاه‌های سوخت.
انسانی: افزایش سواد ساکنین محله در راستای افزایش سواد مقابله با بحران؛ استفاده از ظرفیت فضاهای مجازی در راستای افزایش فرهنگ مدیریت بحران در میان ساکنین.
دسترسی: ایجاد امکان دسترسی سریع تمام جمعیت به اماکن امن؛ رعایت سلسله‌مراتب معابر شهری و تعریض معابر کم‌عرض محدوده موردمطالعه.
زیست‌محیطی: استفاده بهینه از شرایط تابش آفتاب و باد در جهت احداث فضاهای باز کارآمد در زمان وقوع بحران.
انعطاف‌پذیری فضا: طراحی فضاهای تجمع محلی و میدان‌ها با ویژگی دسترسی سریع برای ساکنین محله برای دسترسی به فضای باز در مواقع بحران؛ پیش‌بینی فضاها و مکان‌های مناسب به‌قصد استقرار موقت نظامی که در مواقع بحران جهت دفاع از جمعیت و فعالیت‌ها ضروری است؛ توزیع مناسب فضاهای باز در سطح شهر به‌ویژه در کنار کاربری‌های خطر‌زا و با جمعیت بالا.

ملاحظات اخلاقی

پیروی از اصول اخلاق پژوهش
اصول اخلاق پژوهش در این مقاله رعایت شده است.

حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد محمد فری است که با عنوان «برنامه‌ریزی کالبدی شهر از منظر پدافند غیرعامل (نمونه موردی: محدوده مرکزی شهر ارومیه)» و با راهنمایی نگارنده دوم و سوم در دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی «ره» مورد دفاع قرار گرفته است. 

مشارکت نویسندگان
همه نویسندگان به یک اندازه در نگارش مقاله مشارکت داشته‌اند. 

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.

References
Abdolahzade Fard, A. R. (2020). [A search on the role of urban security in passive defense case study: Shiraz Metropolis (Persian)]. Journal of Urban Planning and Research, 11(40), 189-200. [Link]
Aftab, A., Houshmand, A., & Piri, F. (2019). [Assessing the vulnerability of Urumia city using passive defense approach (Persian)]. Geography and Urban Space Development, 5(2), 61-79. [Link]
Al Shawabkeh, R. K., Alobaidat, E., Alhaddad, M. I., & Alzouby, A. M. (2022). The role of social infrastructure services in developing the city centre planning: A framework for delivering sustainable cities in Jordan. Ain Shams Engineering Journal, 13(6), 101800. [DOI:10.1016/j.asej.2022.101800]
Amirhajloo, S., & Saghae, B. (2021). [An Investigation of the Strategies of passive defense in the Spatial Organization and Architecture Features of the old Mourcheh Khort Citadel (Persian)]. Journal of Architecture in Hot and Dry Climate, 9(13), 217-241. [Link] 
Amirian, S., Safaeipour, M., Hosseini Amini, H., & Ebadi, H. (2020). [Safeguarding zoning and vulnerability in Ahvaz City from the passive defense perspective (Persian)]. Journal of Applied researches in Geographical Sciences, 20(56), 299-309. [Link]
Amini, Z., Piroozi, E., & Rezaee, M. (2018). [The optimum locating of the health usages by using VIKOR Method in GIS (case study: Ardabil City) (Persian)]. Environmental Researches, 9(17), 67-80. [Link]
Appendino, F. (2017). Balancing heritage conservation and sustainable development - The case of bordeaux. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 245(6), 062002. [Link]
Azizi, M., & Bornafar, M. (2012). [Optimal process of urban planning in air attacks, based on the passive defense approach (case study: District 1 of region 11, Tehran city) (Persian)]. Motaleate Shahri, 1(1), 9-22. [Link] 
Bahadori, B., & Boynagryan, V. (2016). Evaluation of ecology, land uses in different parts and the state of the land uses’ per capita of Ahwaz City. Open Journal of Ecology, 6(6), 288-302. [DOI:10.4236/oje.2016.66029]
Bagheri, M., Rostami, R., Argany, M., & Bagheri, K. (2020). [An Analysis of the distribution of hospital centers with passive defense approach to hazard management using neural network (case study: Tabriz City) (Persian)]. Journal of Environmental Hazards Management, 7(1),77-96. [Link] 
Ebrahimnia, V., & Ghaedi, M. (2020). [Passive defence in Tehran: An evaluation of legal frameworks (Persian)]. Soffeh, 30(3), 77-94. [Link]
Ehsanifar, M., Hamta, N., & Saghari, M. (2021). [Optimal hospital location using combined approach of GIS and ANP under fuzzy environment (Case Study in Arak City) (Persian)]. Journal of Structural and Construction Engineering, 8(4), 301-324. [DOI:10.22065/JSCE.2020.183168.1844]
Emtehani, M., Abodolazimi, A., & Shahinifar, H. (2020). [Hospital site selection for the health management of the citizens; A case study: Zone 10, Shiraz Municipal, Iran (Persian)]. Health Information Managem,17(2), 47-53. [Link] 
Fari, M., Babakhani, M., & Hashempour, R. (2023). [Evaluation and examination of the physical aspect of the city from the point of view of passive defense (Case study: The historical context of the Urmia)(Persian)]. Journal of Urban Environmental Planning and Development. [Unpublished]. [DOI:10.30495/JUEPD.2023.1986563.1198] 
Gencer, C., & Gurpinar, D. (2007). Analytic network process in supplier selection: A case study in an electronic firm. Applied Mathematical Modelling, 31(11), 2475-2486. [DOI:10.1016/j.apm.2006.10.002]
Ghanbaran, A., Hosseinali, F., Hosseini, S. B., & Bahrami Doost, P. (2019). [Site selection of hospital centers by focusing on natural disaster and benefiting ANP Model as (case study of District.5 of Tehran) (Persian)]. Quarterly Journal of Geography Environment Preparation, 12(44), 127-156. [Link] 
Ghouchani, M., Khorram, A., Gholizade, F., & Rafiei, S. (2022). Evaluate the efficiency of contextual elements in reducing the vulnerability of urban historical fabrics based on passive defense principles. Ain Shams Engineering Journal, 14(2), 101837. [DOI:10.1016/j.asej.2022.101837]
Gulzari, A., & Tarakci, H. (2021). A healthcare location-allocation model with an application of telemedicine for an earthquake response phase. International Journal of Disaster Risk Reduction, 55,  102100 . [DOI:10.1016/j.ijdrr.2021.102100]
Haji Kazemi, F., & Abdollahzadeh, A. (2018). [Prioritizing urban metro stations as underground shelters based on the principles and considerations of passive defense (case study: 6 central stations of Line 2 and 1 of Tabriz Metro) (Persian)]. Scientific Journal of Passive Defense, 9(3), 35-46. [Link] 
Handayani, W., & Rudiarto, I. (2014). Dynamics of urban growth in Semarang Metropolitan - Central Java: An examination based on built-up area and population change. Journal of Geography and Geology, 6(4), 80-87. [DOI:10.5539/jgg.v6n4p80]
Hausken, K., Levitin, G. (2011). Active vs. Passive defense against a strategic attacker. International Game Theory Review, 13(1), 1-12. [DOI:10.1142/S0219198911002812]
Havko, J, Titko, M, & Kováčová, J. (2017). Vulnerability of the city infrastructure as a part of the resilient city concept. Procedia Engineering, 192, 307-312. [DOI:10.1016/j.proeng.2017.06.053]
Hossenzadeh, N., Amini, E., Aghanasab, A., Kermani, M., Shakori, S., & Khanmohamadi, E. (2020). [Locating urban vulnerable areas with crisis management approach using GIS and weighted overlay model (Case study: District 17 of Tehran) (Persian)]. Territory Journal, 17(68), 77- 92. [Link] 
Karami, F., Karimzadeh, H., & Ahmadi, M. J. (2021). [Site selection for disaster management and support bases in border areas from the perspective of passive defense - Case study: Baneh County (Persian)]. Quarterly of Geographical Data, 30(118), 185-201. [Link] 
Rahimzad Madani, K., Faraji Rad, Kh., & Seyed Alipour, Kh. (2020). [Assessing the vulnerability of Shahre Pardis with the passive defense approach and using the fuzzy overlay method (Persian)]. Journal of Safe City, 2(4), 16-32. [Link] 
Liu, Y., Hu, Y., Long, S., Liu, L., & Liu, X. (2017). Analysis of the effectiveness of urban land-use-change models based on the measurement of spatio-temporal, dynamic urban growth: A cellular automata case study. Sustainability, 9(5), 796-796. [DOI:10.3390/su9050796]
Momeni, M. (2008). [New topics of research in operations (Persian)]. Tehran: University of Tehran. 
Qiu, R., Xu, W., & Zhang, J. (2015). The transformation of urban industrial land use: A quantitative method. Journal of Urban Management, 4(1), 40-52. [DOI:10.1016/j.jum.2015.07.001]
Salahshur, Z., Ahmadian, M., & Alizadeh, K. (2022). [Evaluating the level of vulnerability of urban infrastructures with a passive defense perspective (case study: Shirvan) (Persian)]. Journal of Geography, 20(72), 137-153. [Link] 
Sartipi, Z., Modiri, M., & Pishgahi, Z. (2022). [Identifying the key drivers in the direction of realizing sustainable regional security based on passive defense criteria (case study: Lavasanat region) (Persian)]. Journal of Geography and Environmental Studies, 11(41), 39-54. [Link] 
Shahbazi, M., Soltani, N., & Javan, Kh. (2021). [Spatial planning of health centers in Urmia with a passive defense approach (Persian)]. Journal of Studies of Human Settlements Planning, 16(4), 711-725. [Link] 
Shakibamanesh, A., & Hashemi Fesharaki, J. (2011). [Urban design from the perspective of passive defense (Persian)]. Tehran: Bostan-e- Hamid. [Link] 
Sun, C., Sun, C., Yang, Z., Zhang, J., & Deng, Y. (2016). Urban land development for industrial and commercial use: A case study of Beijing. Sustainability, 8(12), 1323. [DOI:10.3390/su8121323]
Ziraki, M. R., & Saadati, H. (2018). [Passive defense approach in spatial zoning of temporary accommodation camps using AHP-FUZZY and GIS integrated method (Field study: District 8 of Tehran) (Persian)]. Scientific Journal of Passive Defense, 9(3), 77-86. [Link]